Marc Reynebeau – De waarheid mag moeite kosten


Miljardairs willen mensen laten geloven dat de waarheid er niet meer toe doet, schrijft Marc Reynebeau. Maar ‘ieder zijn waarheid’, dat bestaat niet.

Marc Reynebeau – De Standaard

22 januari 2025

Leestijd: 6 min


Een begrip als “cultureel keerpunt” klinkt wel heel gewichtig. Alsof een ingrijpende so­ciologische transitie het spoor van de geschiedenis verlegt.

De Amerikaanse techbaas Mark Zuckerberg verwees naar zo’n cultural turning point om uit te leggen waarom zijn bedrijf Meta stopt met factchecking op platforms als Facebook en Instagram.

De wereld zou anders zijn gaan denken en oordelen, ook over vrije meningsuiting. Daarom, aldus Zuckerberg, beschouwt hij factchecking niet langer als een middel tot waarheidsvinding, maar als partijdige censuur.

Niet dat hij dat zeker weet: hij zei dat het zo “aanvoelde”. Dat gevoel trof hem bij “de recente Amerikaanse verkiezingen”. Als empirie is dat wat mager.

Zuckerberg ziet dat keerpunt als “een signaal van de kiezer”, al kan iedereen in zo’n uitslag om het even wat projecteren.

Zo sluipt opportunisme in Zuckerbergs motief: zoete broodjes bakken met de nieuwe president.

CNN herinnerde eraan dat Donald Trump Zuckerberg eerder wilde laten opsluiten met dat gefactcheck van hem – waartoe met Trump nochtans redenen voor waren.

Trump gaf toe dat zijn dreigement “wellicht” de reden was voor de knieval.

Dat zijn de mores daar, waar alleen brute macht en het recht van de sterkste tellen.

Ambassadeurs in Hollywood

Met Elon Musk voorop, kreeg Trump de meeste techmiljardairs aan zijn kant. De enen omdat hij hun politieke waarborg is tegen belastingen en regulering, anderen, zoals Meta, om geen paria te worden.

Amerikaanse druk kan helpen, aldus vicepresident J.D. Vance, om de EU elke regulering van techbedrijven te ontraden.

En verder, zegt de sector, leidt minder factchecking tot extra reclamewinsten.

Zuckerberg beseft dat zonder factchecking more bad stuff op zijn platforms verschijnt, maar dat “kwaliteitsverlies” moeten zijn gebruikers maar accepteren.

En die onaantastbare meningsvrijheid?

Wel, één van die miljardairs is Jeff Bezos, eigenaar van Amazon, een ruimtevaartbedrijf en The Washington Post.

Hij liet de censuur al toeslaan bij journalisten en cartoonisten van de krant.

En hoe vaart de artistieke vrijheid als drie acteurs nu als “speciale ambassadeurs” gaan letten op Hollywood, omdat de president dat “een zeer zorgelijke plek” vindt?

Voor MeToo zijn ze alvast te laat.

Het vage en generaliserende keerpunt van Zuckerberg is niet meer dan een drukdoend, chique excuus voor opportunistisch eigenbelang.

Jammer dat daarvoor nobele, maar fragiele waarden als vrijheid, waarheid en empowerment worden misbruikt.

Ook Vlaamse politici zagen het nut in van dat mistgordijn.

Maurits Vande Reyde (Open VLD) en Assita Kanko (N-VA) jammeren dat factchecking vrij baan geeft aan wat ze percipiëren als linkse politieke correctheid.

Alleen al zulke termen geven aan dat achter vermeende objectieve waarheid particuliere ideologische keuzen schuilgaan, en dat ze feiten niet met feiten, maar met meningen willen corrigeren.

Ook zij vertrouwen op de zogeheten community notes, die Zuckerberg kopieerde van Musk/X.

Gebruikers van sociale media moeten maar zelf in andermans posts op zoek naar fouten, leugens, illusies, complottheorieën of desinformatie uit Russische trollen­fabrieken, om dan per stemming te beslissen.

Al is stemmen (een kwantitatieve procedure) vreemd om aan waarheidsvinding (een kwalitatief oordeel) te doen.

Vibeshift in Silicon Valley

De wereld en de kennis ervan zijn zo complex, omvangrijk en veelzijdig, dat, behalve op het niveau van wisdom of the crowds, niemand nog alles over alles kan kennen en weten.

Daartoe dienen specialisten, ieder op zijn terrein. Dat heeft niets te maken met neerbuigend elitarisme, maar alles met een echt cultureel keerpunt van anderhalve eeuw geleden: de moderniteit, toen bedacht vanwege die complexiteit, arbeidsverdeling, specialisering en professionalisering.

De Oude Grieken waren al beducht voor hybris.

Het gedoe rond factchecking loopt in het spoor van wat conservatieve politici in het Brexit-debat over experts beweerden.

Dat “de mensen” ze beu waren.

Toch als ze voorspelden dat Brexit de ramp zou worden die hij later ook werd.

Niet dat de Britten toen, de Amerikanen nu én in 2016 of de Europeanen die ontgoocheld de middenpartijen verlieten, geen reden tot ontevredenheid hadden.

Als zo’n term als “cultureel keerpunt” de indruk helpt wekken aan de juiste kant van de geschiedenis te staan, kan dat alleen door de ideologische schil ervan te verbergen.

Het begrip suggereert een ingrijpende maatschappelijke en zelfs morele ommekeer, die een nieuw tijdvak met een nieuwe realiteit en een nieuwe moraal inluidt, welhaast als een objectieve cesuur.

Alsof iedereen die niet achterhaald, oubollig of reactionair wil lijken, zich daar maar naar te voegen heeft.

Het duikt ook al op om het radicaal-rechtse succes bij de Europese verkiezingen te duiden. Het dringt zich zeker op in de Nederlandse, radicaal-rechts gedomineerde politiek.

“Er is een nieuwe wind gaan waaien”, heet het daar. Al blijft vaag waar die vandaan komt of wat die inhoudt, en of die alleen als wind gevoeld kan worden, net zoals Zuckerberg zijn keerpunt alleen “aanvoelde”.

Dan is de Britse historicus en Trump-aanhanger Niall Ferguson in het Nederlandse Nieuwsuur preciezer. Zijn keerpunt is een culturele vibeshift, een stemmingswissel.

Niet bij “het volk”, maar bij de miljardairs in Silicon Valley. Zij hadden genoeg van de regeldrift van de overheid.

Voor Ferguson spreken daaruit dezelfde krachten die Hollywood, de media en vooral de universiteiten beheersen, en alleen uit zijn op diversiteit, gelijkheid en inclusie.

Dat streven was revolutionair, vindt Ferguson, maar draaide uit op autoritarisme, illiberalisme en censuur.

Veel voorbeelden had hij niet klaar, behalve dat het niet fair is om trans vrouwen tegen “meisjes” te laten sporten.

Ferguson noemt zijn vibeshift contrarevolutionair, niet om ontaarde idealen van de revolutie te helen, maar om er komaf mee te maken.

Dat is een legitieme, maar wel ideologische keuze. En ze brengt Ferguson in de problemen.

Na de bestorming van het Capitool in 2021 noemde hij Trump nog een demagoog en een mislukte aspirant-tiran.

Demagoog, dat vindt Ferguson nog steeds.

Trump is volgens hem een begenadigd en charismatisch redenaar. Die bestorming, dat kwam door slecht politiewerk en een gefaalde coup, zo zou hij het niet meer noemen.

Toch blijft Trump een systematische leugenaar, een veroordeelde sjoemelaar en de aanstichter van een anticonstitutionele revolte.

Voor Ferguson diskwalificeert hem dat niet, zoals het ook voor Trump-kiezers in de vibeshift niets uitmaakt.

Als die het al zou geloven.

Dan nog suggereren dat dit minder om objectiviteit dan om ideologie gaat, lijkt toch wat vergezocht.


© Lectrr

Lees ook

Lees meer berichten van

Marc Reynebeau


Bron: De Standaard

Welkom op Facebook

Welkom op Bluesky

Naar de website


Scroll naar boven