Op 5 maart was Meloni 500 dagen aan de macht in Italië. Wat doe je op zo’n dag? Je probeert er het beste van te maken. En dus nam ik de telefoon en tikte ik het nummer van Ilja Leonard Pfeijffer, de grote Nederlandse schrijver die net als ik getrouwd is met Italië. Misschien had hij een geruststellend inzicht of een troostende gedachte in petto. Helaas pindakaas.
Danny Ilegems – De Morgen/Humo
Proficiat, meneer Pfeijffer, u houdt het al 500 dagen uit in een land met een neofascistische premier. U hebt er zelfs nauwelijks iets van gemerkt, meldde u in uw tweewekelijkse essay in De Morgen. Dat is ook de perceptie buiten Italië: al bij al lijkt die Giorgia Meloni reuze mee te vallen. Kijken we wel goed?
Ilja Leonard Pfeijffer: “Nee, daarom heb ik die dubbelzinnige opmerking gemaakt.
“Ogenschijnlijk lijkt er niks aan de hand. De zon schijnt hier even weldadig als 500 dagen geleden, de pasta smaakt even goed, het leven gaat z’n gewone gangetje.
“Maar als je goed kijkt, als je je informeert, is er van alles aan de hand. Dat blijft goeddeels onder de radar omdat Giorgia Meloni stapje voor stapje te werk gaat.
“Op zichzelf zijn al die stapjes niet bijzonder verontrustend, je kunt ze makkelijk over het hoofd zien of domweg negeren, maar opgeteld vormen ze een agenda. En die is zéér verontrustend.”
Welke agenda?
Pfeijffer: “Een agenda met als einddoel het ondergraven van de democratische rechtstaat.
“Een kopie van de agenda die in Hongarije is gerealiseerd door haar goede vriend en grote voorbeeld Viktor Orbán.
“Die heeft met een combinatie van ingrepen een soort van absolute macht verworven. En zijn belangrijkste ingrepen waren erop gericht de media onder controle te brengen.
“Strikt genomen is Hongarije geen autocratie: oppositie voeren is er niet verboden zoals in Rusland. Maar de oppositie heeft in Hongarije totaal geen toegang meer tot de media. Ze is onzichtbaar geworden, een groot deel van de Hongaren weet niet meer van haar bestaan af.
Beeld Shody Careman/Lumen
“Ook Meloni probeert de media onder controle te krijgen. In het eerste jaar van haar regeringstermijn heeft ze daar buitensporig veel energie in gestoken.
“De persvrijheid wordt in Italië almaar meer ingeperkt: journalisten zullen straks persoonlijk aansprakelijk worden gesteld als ze veroordeeld worden wegens laster of onwaarheden, en ze riskeren boetes tot 50.000 euro. Een recht van antwoord moet dan gepubliceerd worden zonder weerwoord van de redactie.
“En zopas werd een wet aangenomen die journalisten verbiedt te berichten over lopende rechtszaken.
“Over gerechtelijke onderzoeken, over verdachten van misdaden en misdrijven, mag pas gepubliceerd en gedebatteerd worden nadat de rechtbanken een oordeel hebben geveld.
“Kritische commentatoren hebben die wet, het zogenaamde Costa-amendement, al de ‘muilkorfwet’ gedoopt. Terecht, want ze gaat heel ver.
“Aangenomen wordt dat Meloni de wet heeft doorgedrukt om een aantal leden van haar kabinet uit de wind te zetten die verdacht worden van malversaties.
“Maar eigenlijk is het erger dan dat: het hele juridische proces van waarheidsvinding wordt aan het oog van het publiek onttrokken.
“Dat zet de deur wagenwijd open voor manipulatie van onderzoeken en van het hele rechtssysteem, want niemand kan dat nog controleren, laat staan er de aandacht op vestigen. Het is echt een kopie van wat eerder in landen als Hongarije en Polen is gebeurd.
“Wie gelooft dat Meloni zich alleen maar wat wil revancheren op de linkse journalisten die haar en haar soortgenoten van Fratelli d’Italia altijd hebben verketterd, die dwaalt.
“Meloni wil het alleenrecht op het discours, het monopolie op de waarheid, de macht over woord en beeld.”
Meloni heeft ook stevig huisgehouden aan de top van de openbare omroep Rai.
Pfeijffer: “Dat is zelfs het eerste wat ze heeft gedaan toen ze aan het bewind kwam.
“Nu, Meloni is zeker niet de eerste Italiaanse premier die haar politieke stempel probeert te drukken op de Rai.
“Wijlen Silvio Berlusconi heeft destijds ook stevig misbruik gemaakt van zijn positie door Rai-tenoren te ontslaan die te kritisch waren naar zijn zin, en in hun plaats mensen aan te stellen die met hem sympathiseerden.
“Maar Meloni maakt het wel heel erg bont.
“De nieuwe algemeen directeur die ze heeft aangesteld is Giampaolo Rossi, een geestesgenoot die zich in de aandacht heeft gewerkt met tweets waarin hij samenzweringstheorieën over George Soros aanzwengelde en de verdediging opnam van lieden als Vladimir Poetin, Donald Trump en Viktor Orbán.
“Gevolg: TG1, het meestbekeken tv-journaal op Rai Uno, is nu de spreekbuis van Meloni. Er blijft zelfs geen schijn van onafhankelijkheid meer overeind.
“Ander gevolg: het gaat niet goed met de Rai, de kijkcijfers zijn gekelderd omdat er onder de ontslagen journalisten aardig wat populaire programmamakers waren.
“Dat lijkt Meloni niet erg te vinden. Sterker nog, het is wellicht deel van de strategie: als de kijkcijfers zakken, dalen automatisch ook de reclame-inkomsten, en dan wordt de Rai nog afhankelijker van de regeringsdotatie dan de zender al was.”
Zijn er behalve kritische journalisten nog mensen die het beleid van Meloni aan den lijve ondervinden?
Pfeijffer: “Jazeker: armen, mensen uit de lgbtq+-gemeenschap en migranten.
“De vorige regering, onder Giuseppe Conte (van de Vijfsterrenbeweging, red.), had voor mensen met weinig of geen middelen een soort basisinkomen voorzien: het reddito di cittadinanza, dat in de praktijk neerkwam op een werkloosheidsuitkering.
“Meloni heeft dat onmiddellijk afgeschaft.
“Tot voor kort konden homoseksuele stellen in Italië erkend worden als wettige ouders van hun kind, Meloni heeft dat onmogelijk gemaakt: voortaan mogen enkel de biologische ouders vermeld worden op het geboortebewijs.
“En migranten zijn natuurlijk helemaal de pineut. Het algemene klimaat wordt racistischer, het geweld tegen migranten was al erg en neemt nog toe.”
Meloni won de verkiezingen met de belofte dat ze de migratiestroom naar Italië zou stoppen. In 2023 spoelden er dubbel zoveel migranten aan als in 2021: meer dan 150.000. Zou het kunnen dat Meloni softer is dan iedereen denkt?
Pfeijffer: “Ik zal u zeggen wat ik denk. (Stilte)
“Ik begin almaar beter te begrijpen dat extreemrechtse partijen erbij gebaat zijn dat de problemen erger worden, en niet bij oplossingen.
“Dat is overigens niet alleen in Italië zo, maar evengoed in België en Nederland.
“Het komt Meloni heel goed uit dat de problemen die gepaard gaan met migratie heel erg zichtbaar worden. Dat het vol is op Lampedusa, dat het daar he-le-maal uit de hand loopt. Dat is namelijk de echte brandstof van haar populariteit.
“Meloni heeft haar kustwacht verboden om nog migranten te redden op zee en ze naar de dichtstbijzijnde haven te brengen.
“Ook de schepen van Frontex, het agentschap dat de Europese buitengrenzen bewaakt, mogen geen migrantenboten meer afleiden naar een haven op Sicilië of op het Italiaanse vasteland. Iedereen moet naar Lampedusa.
“Met andere woorden: Meloni heeft de problemen op Lampedusa doelbewust verergerd, om het drama nog groter en zichtbaarder te maken.”
Je zou dan denken dat het haar wordt aangerekend, dat het wordt gezien als een faliekante mislukking van haar beleid.
Pfeijffer: “Maar dat gebeurt niet. Integendeel, in de ogen van de Italianen bevestigen de problemen de urgentie van haar politieke programma: dat er iets moet gebeuren om die migrantenstroom in te dammen.
“En wat Meloni vervolgens doet, is pure symboolpolitiek: ze sluit bilaterale akkoorden met Tunesië, Egypte en Albanië.
“Die zetten nauwelijks zoden aan de dijk, maar ze brengen haar wel in het TG1-journaal, waar ze dan de indruk kan wekken dat ze koortsachtig en daadkrachtig naar oplossingen zoekt.
“De deal die Meloni vorige zomer heeft gesloten met Albanië was uiterst merkwaardig.
“Ze was met vakantie in Apulië, in de hak van de laars. Op uitnodiging van de Albanese premier heeft ze de overzetboot genomen naar Vlorë, aan de overkant van de Adriatische zee, alwaar de beide premiers de deal onder elkaar hebben beklonken.
“Niemand van haar regering was op de hoogte, ze heeft het allemaal op eigen houtje gedaan, en de details zijn nog altijd niet bekend.
“Het idee zou zijn om Lampedusa te ontlasten door aanmeldcentra voor migranten te vestigen in Albanië, dus buiten het Italiaanse en het EU-grondgebied.
“Experts hebben er onmiddellijk op gewezen dat dat een buitengewoon omslachtige en wellicht inefficiënte manier is om met het probleem om te gaan.
“Niet alleen de migranten zouden dan naar Albanië moeten worden overgebracht, ook de hele bureaucratie: ambtenaren, juristen, advocaten, politie. Hup, iedereen naar Albanië.”
Zit er iets achter?
Pfeijffer: “Ik denk dat je veel, zoniet alles wat Meloni doet, moet kaderen in de concurrentie strijd die ze op dit moment voert met haar coalitiegenoot en vicepremier Matteo Salvini (van de partij Lega, red.). Het is een strijd om het leiderschap op rechts.
“Die Albanië-deal was duidelijk bedoeld om Salvini de loef af te steken en hem weg te zetten als de man die vadsig op het strand ligt terwijl zij zich uitslooft voor het vaderland.”
ZOOTJE ONGEREGELD
Anne Branbergen, de Italië-correspondente van De Groene Amsterdammer, schreef onlangs:
‘Soms denk je dat Meloni het expres heeft gedaan: idioten om zich heen verzamelen die op het juiste moment de aandacht afleiden van de grote controversiële kwesties.’
Om de haverklap breekt een schandaal los rond een lid van Meloni’s kabinet.
Pfeijffer (somt op):
“Haar minister van Toerisme, Daniela Santanchè, staat onder verdenking van frauduleus bankroet, een valse boekhouding en diverse valsheden in geschrifte.
“Haar onderminister van Cultuur, kunstcriticus Vittorio Sgarbi, heeft vorige week ontslag genomen nadat onderzoeksjournalisten aan het licht hadden gebracht dat hij de vermeende heler is van een gestolen schilderij.
“En hij heeft een klacht aan zijn broek van een journalist tegen wie hij zou hebben gezegd: ‘Als jij omkomt in een auto-ongeluk, zal ik gelukkig zijn, ik wens het je van harte toe.’
“Vicepremier Matteo Salvini is tegenwoordig minister van Infrastructuur. Dat werd aanvankelijk gezien als een degradatie – Salvini wilde gewoon weer minister van Binnenlandse Zaken worden.
“Maar als Italië straks de beloofde Europese relancefondsen binnenrijft, bijna 200 miljard, wordt verwacht dat het Ministerie van Infrastructuur daar een flink deel van zal mogen besteden.
“En wat is er als bij wonder gebeurd? Denis Verdini, de vader van Salvini’s verloofde Francesca, heeft zich alvast naar binnen gewerkt bij ANAS, het overheidsbedrijf dat de Italiaanse autosnelwegen onderhoudt.
‘Salvini zelf heeft er uiteraard niets mee te maken, nee, het is een geval van vrij en vooruitziend ondernemerschap.
“(Lacht) Als ik u verveel met deze opsomming, moet u het zeggen.”
Helemaal niet. Maar het is wel altijd hetzelfde met extreemrechts aan de macht: het ontaardt binnen de kortste keren in een schranspartij van corruptie, zelfverrijking en bot machtsvertoon.
Pfeijffer: “Een hoogstaand spektakel is het niet, maar ik durf te betwijfelen dat dat schransen een exclusief kenmerk is van rechts en extreemrechts.
“Ook op links heb je mensen die misbruik maken van hun positie. Al zitten in de regering-Meloni wel opvallend véél mensen die je er met recht van kunt verdenken dat ze hun persoonlijke belang boven het algemeen belang stellen.”
En toch blijft Meloni in eigen land populair.
Pfeijffer: “Tegen alle verwachtingen in.
“Toen ze in 2022 een enorme voorsprong had in de peilingen, heeft de centrumlinkse Partito Democratico (PD, red.) een heel fletse verkiezingscampagne gevoerd. In feite hebben ze haar gewoon laten winnen.
“Laat ze maar een tijdje regeren met haar zootje ongeregeld, dachten ze daar, de kiezers zullen zich snel teleurgesteld van haar afkeren.
“Niemand geloofde dat haar regering een jaar zou standhouden. En zie, Meloni zit er nu 500 dagen en de val van haar regering is nog altijd niet in zicht. Integendeel, als er morgen verkiezingen worden gehouden, wint ze opnieuw.
“Het idee dat je extreemrechtse populisten kunt neutraliseren, of zelfs uitschakelen, door ze regeringsverantwoordelijkheid te geven, kan op de schop.”
En internationaal staat ze nu te boek als ‘gematigd conservatief’. Ze is welkom bij de Amerikaanse president Joe Biden en in Europa bemiddelt ze tussen rechts-radicale en gematigde leiders, tussen Orbán en de anderen.
Pfeijffer: “Haar internationale status kan ik niet goed inschatten. Haar euroscepticisme heeft ze uit welbegrepen eigenbelang wat gemilderd – ze heeft nog een pak geld tegoed van Europa.
“En ze zijn natuurlijk blij dat ze pro-Atlantisch blijkt te zijn, en niet pro-Russisch zoals Matteo Salvini en de meeste andere extreemrechtse Europese leiders. Maar wie denkt dat ze gematigd geworden is, vergist zich.
“In Italië is er nu veel ophef over pro-Gaza-manifestaties in Firenze en Pisa die snoeihard uit elkaar werden geslagen door de politie.
“Scholieren en studenten die aandacht vroegen voor het lot van de Palestijnen kregen ouderwets van de wapenstok, 28 van hen belandden in het ziekenhuis.
“President Sergio Mattarella, altijd een baken van waardigheid, laakte het optreden van de politie en wees erop dat het recht op demonstratie een belangrijk grondrecht is.
“Waarop Meloni hem frontaal aanviel: ‘Onze president staat kennelijk niet eens achter onze eigen ordediensten.’
“De harde kern van haar achterban vindt dat natuurlijk prachtig.”
‘Meloni kán niet gematigd worden, want haar achterban bestaat nu eenmaal uit hardcore fascisten’, zei uw Italiaanse collega Sandro Veronesi daarover.
Pfeijffer: “Dat klopt, en die zal ze nooit teleurstellen.
“Op 7 januari kwamen in Rome honderden mensen samen bij het voormalige hoofdkwartier van de Movimento Sociale Italiano, de fascistische partij waaruit Meloni’s Fratelli d’Italia is voortgesproten.
“Ze waren in het zwart gekleed en tientallen van hen brachten de fascistische groet, ter ere van drie jonge fascisten die op die plek het lieven lieten bij een aanslag door extreemlinkse militanten in 1978.
“Groeperingen die naar het fascisme verwijzen, zijn verboden in Italië, evenals de fascistische groet.
“Meloni werd opgeroepen om publiekelijk afstand te nemen van die actie, maar dat heeft ze tot op vandaag niet gedaan.
“Je mag ook niet vergeten dat Meloni Ignazio Benito La Russa heeft laten verkiezen tot voorzitter van de Senaat.
“Dat is een volbloed fascist: hij is de trotse bezitter van Mussolini-memorabilia en verkondigt luidkeels allerlei seksistische en discriminatoire onzin, en die man is nu na president Mattarella de tweede burger van het land.
“Als het erop aankomt, is het nogal duidelijk waar Meloni’s loyaliteiten liggen.”
Is de linkse oppositie in Italië inmiddels in actie geschoten, of is het aan die kant defaitisme troef?
Pfeijffer: “De PD heeft een nieuwe partijleider: Elly Schlein, 38 jaar en zeer strijdbaar. Zij heeft volgens mij het talent om een serieuze uitdager van Meloni te worden. Maar vanuit de oppositie kan ze weinig doen. En bovendien heeft links geen goed verhaal op dit moment.”
Kan links ooit meer bestaansgrond en een beter verhaal hebben dan wanneer extreemrechts aan de macht is?
Pfeijffer: “Ja goed, maar dat is dan het verzetsverhaal, een negatieve manier om jezelf te presenteren: tegen rechts en extreemrechts.
“‘Wij zijn niet zoals Meloni.’ Oké, maar wie ben je dan wel?
“Als politieke beweging moet je ook vergezichten scheppen, een visie hebben, de maatschappij die je wilt realiseren kunnen omschrijven, het paradijs op aarde dat je gaat creëren.
“Ooit, in de hoogdagen van het socialisme en het communisme, was links daar goed in.”
Het verhaal van radicaal en populistisch rechts bestaat toch ook grotendeels uit de verkettering van links?
Pfeijffer: “Radicaal-rechts heeft een verhaal dat coherent en aantrekkelijk is, vind ik. Terwijl linkse partijen alleen maar allerlei onplezierige dingen kunnen voorstellen, vanwege de klimaatproblematiek.
“Minder vliegen, minder op vakantie gaan, minder barbecueën, minder vlees eten, consuminderen: links biedt altijd minder.
“Begrijp me niet verkeerd, dat zijn allemaal uiterst belangrijke, zelfs noodzakelijke dingen, ik ben helemaal pro. Maar geef toe: het klinkt niet echt lekker.
“Rechts zet daar een valse, suïcidale maar voor veel mensen aanlokkelijke boodschap tegenover die je kunt samenvatten als ‘nostalgisch nationalisme’.
“Terug naar de tijd toen we nog gelukkig waren. (Lacht schamper)
“Toen de moslims nog niet bestonden, toen we in Nederland nog betaalden met guldens, toen niemand zeurde over diesel en stikstof, toen we onkruid en ongedierte nog gewoon mochten doodspuiten, kortom: toen we lekker alles mochten doen wat we wilden.
“Voor mensen die zich bedreigd voelen in een wereld die in ijltempo globaliseert en digitaliseert, en die nu ook nog hun culturele zekerheden zien verdampen door de wokeness die door de wereld waart, klinkt dat wellicht verleidelijk.”
AARDIG BRIEFJE
Wanneer komt Alkibiades uit in Italië?
Pfeijffer: “Mijn nieuwe uitgever, het kwaliteitshuis Ponte alle Grazie, wil het boek nu zo snel mogelijk op de markt brengen. Liefst nog dit jaar, want in de uitgeverij begrijpen ze heel goed dat Alkibiades een boek is over het Italië en het Europa van nu. Maar de vertaling is natuurlijk een gigantisch karwei.”
Als het zover is, zult u in interviews parallellen moeten trekken tussen de teloorgang van de democratie in het oude Griekenland en de situatie in het Italië van Meloni.
Pfeijffer: “Als ik de gelegenheid krijg: graag, en het liefst van al op de nationale televisie. Ik verheug me er nu al op! (lacht)
“Dan zal ik zeker ook de grondwetswijziging ter sprake brengen die Meloni voorbereidt, en die voorziet dat Italië een rechtstreeks verkozen premier krijgt.
“Een premier met meer macht dus, ten koste van de president en het parlement.
“Een typisch voorbeeld van iets wat gepresenteerd kan worden als een opfrissing van de democratie – wie kan ertegen zijn dat een volk zijn premier kiest – maar dat in feite gericht is tégen de democratie, tegen het principe van instellingen die elkaar controleren, tegen de zogenaamde checks-and-balances.
“Zo effen je het pad naar een autocratie.”
Als u dat zegt, krijgt u ongetwijfeld post van Giovanbattista Fazzolari, Meloni’s vertrouweling en onderminister die in haar opdracht journalisten en schrijvers intimideert, nepnieuws verspreidt en kreukvrije verhaaltjes over zijn werkgever spint.
Pfeijffer: “Ik ben oprecht benieuwd. Ik heb hier natuurlijk de positie van buitenstaander, ik ben niet eens Italiaans staatsburger.
“Ik ben de man die bezorgd maar liefdevol staat toe te kijken vanaf zijn balkon. Het is een positie die ik zonder gêne zal uitbuiten, en die mij hopelijk ook zal beschermen.”
In Vlaanderen is N-VA-voorzitter Bart De Wever een grote fan van uw werk. Hebt u hem ooit ontmoet?
Pfeijffer: “Nee, nooit. Maar hij stuurt mij al zijn boeken, en af en toe ook een aardig briefje.”
Hij staat straks wellicht voor de keuze: extreemrechts mee aan de macht brengen in Vlaanderen of niet. Hij dreigt er almaar vaker mee dat hij met Vlaams Belang in zee zal gaan. Wat zou u hem adviseren?
Pfeijffer: “Dat hij het niet moet doen, dat het een kapitale vergissing zou zijn.
“Wat vorig jaar in Nederland is gebeurd, zou hem toch moeten afschrikken?
“Na het debacle van de eerste regering van Mark Rutte (2010–2012, red.), waaraan de extreemrechtse PVV van Geert Wilders gedoogsteun verleende, heeft Ruttes VVD de PVV altijd uitgesloten van regeringsdeelname.
“De facto was dat een soort cordon sanitaire tegen extreemrechts. Alles veranderde toen Ruttes opvolgster als partijleider, Dilan Yesilgöz, Wilders plots niet meer uitsloot.
“Van dan af begon hij aan een onstuitbare opmars in de peilingen, die vervolgens werd verzilverd met een klinkende verkiezingsoverwinning.”
U blijft voorstander van het cordon sanitaire?
Pfeijffer: “Ja, want dan zijn er toch nog veel mensen die beseffen dat een stem voor extreemrechts een weggegooide stem is, aangezien ze nooit in de regering kunnen komen.
“Maar als een andere rechtse partij de deur openzet voor een coalitie, wordt het plots aantrekkelijk om extreemrechts te stemmen, want dan kunnen ze echt iets gaan betekenen.
“Het cordon opheffen geeft ook de onsmakelijke boodschap dat extreemrechts normaal is, erbij hoort, salonfähig is.
“Dat zou ik allemaal tegen Bart De Wever zeggen.”
En nu maar hopen dat hij uw wijze raad in overweging neemt.
Pfeijffer: “Daar ga ik wel van uit.” (lacht)
Stel dat hij het niet doet: welk scenario mogen we verwachten als Vlaams Belang in de regering komt?
Pfeijffer: “Met Hongarije, Polen en Italië in het achterhoofd denk ik: migranten en Roma wegpesten, wat morrelen aan de rechtstaat om de ingenomen machtspositie te verankeren, de klimaatproblematiek volledig buiten beeld laten verdwijnen… (Denkt na)
“En de media aanpakken, natuurlijk.
“De publieke omroep komt altijd eerst aan de beurt. Al te kritische stemmen zullen zonder pardon naar de uitgang worden geleid. En vervolgens zal Humo in het vizier komen, daar moet je niet aan twijfelen.”(lacht)
Daar gaan we wel van uit, anders zou het een kaakslag zijn.
Pfeijffer: “Je kunt het ook zien als een enorm compliment voor jullie beroep. Ik zou wensen dat die lui mij zo belangrijk vonden!”
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere berichten van
Bron: De Morgen/Humo