In zijn vlijmscherpe boek De herschepping van de democratie ontmaskert Ico Maly vele would-bedemocraten als antidemocraat, Bart De Wever op kop. “Al twintig jaar vernauwt hij de democratie en spreidt zo het bedje voor Vlaams Belang.” De cultuurwetenschapper zag in 2024 wereldwijd geen goed nieuws van het democratisch front.
Wim De Jonge – Apache
Dit artikel wordt je gratis aangeboden
door Tom.
17 december 2024
Leestijd: 9 min
Kwaad. Bijzonder kwaad werd Ico Maly (46) begin 2024 tijdens een aflevering van De Afspraak. Omdat hij eens te meer merkte hoe het VRT-debatprogramma een perfecte illustratie is geworden van “het populisme als mediacultuur”. Zo omschreef hij het drie maanden later in het tijdschrift SamPol.
Thomas Blommaert, uitgever van EPO, overtuigde de docent digital media & politics van de Tilburg University om van zijn vlammende analyse een heus boek te maken. Ondanks een chronisch gebrek aan tijd raapte hij al zijn moed en expertise bij elkaar.
Het boek kan dienstdoen als cadeau voor het eindejaar, maar vrolijk word je er niet van.
“Begin 2024 dacht ik net als velen dat Vlaams Belang de grootste partij van Vlaanderen zou worden bij de verkiezingen in juni. En dat net omdat veel van de zaken waar de partij voor staat eigenlijk al tot de consensus behoren in Vlaanderen, nog voor ze één woord van hun discours kenbaar moeten maken.
“De herschepping van de democratie zit dus niet enkel in de extreemrechtse hoek.”
Vlaams Belang werd niet de grootste partij. U bent allergisch voor analyses zoals die van Walter Pauli in Knack die daarvoor Bart De Wever danken.
Ico Maly: “Allergisch is misschien sterk uitgedrukt, maar dergelijke analyses verdonkeremanen de ideologische impact van Bart De Wever. Even goed kan je het succes van Vlaams Belang verklaren door wat De Wever in Vlaanderen heeft uitgespookt.
“Zijn opvattingen over democratie, mensenrechten, het middenveld en woke verschillen niet wezenlijk van die van Vlaams Belang.
“Laten we De Wever niet als de grote redder van de democratie uitroepen. De laatste twintig jaar heeft hij de democratie voortdurend vernauwd.”
“Hij heeft ze verkocht als iets compleet anders, vooral dan met zijn notie van het primaat van de politiek en zijn injectie van het nationalisme.
“Hij wil een politiek zonder kritisch middenveld, zonder tegenmachten. Ook de rechtspraak deelt in de klappen. Hoven die mensenrechten verdedigen noemt hij – en ook Mark Elchardus schrijft dat – een democratisch probleem.
“Dergelijke nauwe definiëring van de democratie spreidt het bedje voor
Vlaams Belang.”
U vergelijkt de hedendaagse invulling van de democratie met een vierjaarlijkse opiniepoll.
“Ja, te veel worden verkiezingen voorgesteld als het summum van democratie. Je leert als individu op welk individu te stemmen.
“We vergeten uit te leggen dat de democratie een ideologie is. Ze verengen tot verkiezingen is pijnlijk.
“Als we dat grote verhaal van de democratie vergeten, verliezen we een groot deel van onze samenleving.”
“De herschepping van de democratie zit niet enkel in extreemrechtse hoek”
Ico Maly
“De democratie is deel van de radicale verlichtingsideologie en staat daardoor niet neutraal ten opzichte van alle partijen. Historisch gezien was het een heel radicale en politieke uitvinding, een breuk met het ancien régime. Die kwam er na een hevige strijd, daar is bloed voor gevloeid. Met als basisidee dat alle mensen gelijk zijn.”
Waar hebt u de kennis over de democratie gehaald?
“Daar moet ik Bart De Wever voor danken. Ik heb mijn doctoraat over N-VA en De Wever geschreven. Ik bestudeerde werkelijk alles wat die partij heeft geproduceerd. Opiniestukken, congresteksten, boeken van De Wever.
“Het interessante bij De Wever is dat hij als historicus heel vaak historische claims doet.
Als een goede discoursanalist lees ik dan al zijn bronnen. Bijvoorbeeld de filosoof
Edmund Burke.”
“Heel snel las ik naast de door De Wever geprezen antiverlichtingsdenkers ook de radicale verlichtingsdenkers die de democratie ontworpen hebben en heel kritisch waren voor antiverlichtingsdenkers als Burke.
“Mensen zoals Thomas Paine, Denis Diderot en Nicolas de Condorcet. Bij die radicale verlichtingsdenkers las ik over hedendaagse thema’s als feminisme, universele mensenrechten en een globale dialoog.”
De Wever claimt dat de democratie en de natie twee handen op een buik zijn.
“Dat is absolute bullshit.
Thomas Paine was in Ierland en de Verenigde Staten actief, maar zat ook in de Assemblée in Frankrijk. De verlichtingsdenkers dachten universeel en spraken over de mensheid in plaats van over aparte volkeren.
“Hun grote droom was dat de democratie een globaal systeem zou worden dat de mensen wereldwijd zou bevrijden.”
“Daarom word ik zo kwaad als De Wever de natie met de Verlichting probeert te verbinden: ze ontdoet ze van haar universele dimensie
“We zijn geboren met dezelfde natuurlijke rechten. Die krijg je omdat je mens bent en niet omdat je burger bent.
“Het nationalisme ontmantelt dit
fundament van de Verlichting.”
In een democratie hebben alle mensen dezelfde rechten. Klopt dat voor Vlaanderen?
“In onze verbeelding wel, in de praktijk niet. Bepaalde groepen in de samenleving krijgen het al heel lang hard te verduren.
“De jongste jaren schuift de herschepping van de democratie verder op. Vlaams Belang zegt: jullie noemen ons antidemocraten, maar omdat er zoveel mensen op ons stemmen, zijn wij de stem van het volk.
“Het boek Reset van Mark Elchardus, toch de vroegere socioloog van de sociaaldemocratie, legitimeert dit.”
“Zijn boek bulkt van de ideeën die hij bij de antiverlichting haalt. Hij pleit voor een nieuw soort democratie, de zogenaamde communautaire democratie.
“Bij Vooruit zeggen ze dat in Reset interessante dingen staan. En journalisten schrijven stukken met als teneur dat de rechtspraak tegen de democratie ingaat. Toch een verbluffende optelsom van weinig verheffend zogenaamd democratisch spektakel.”
Hoe staat de democratie er wereldwijd voor?
“Dat is ook geen fraai beeld. Kijk naar Nederland, Frankrijk, de Verenigde Staten, Oostenrijk. Je ziet opnieuw een kantelpunt in wat democratie is, globaal heerst een fundamentele crisis.
“Een paar jaar geleden was ik optimistischer omdat je in Groot-Brittannië Jeremy Corbyn had, in de Verenigde Staten Bernie Sanders, in Spanje Podemos en in Griekenland Syriza.
Om uiteenlopende redenen zijn die figuren en bewegingen de kop ingedrukt.”
“Ik ben pessimistisch.
“Ligt dat aan het donkere einde van het jaar? Misschien, maar straks komt Donald Trump opnieuw aan de macht.
“In 2016 had je nog zichtbare verzetsbewegingen tegen hem. Nu is het team rond Trump veel beter voorbereid.
Dat zal globale impact hebben.
“En dan zijn er de oorlogen in Oekraïne en Palestina. Op onze televisieschermen heerst een constante oorlogsdreiging, we worden klaargestoomd voor een oorlogsverbeelding. Dit is geen bloeiende tijd voor de democratie.”
U doceert digital media & politics. Welke invloed hebben multimediaplatformen op de democratie?
“Toen ze ontstonden, presenteerden ze zich als ideologisch neutraal met plaats voor een brede waaier aan ideologische discoursen. Maar de uitvinders waren libertair en die ideologie zat in hun platformen. Zij verdienen geld met alles wat wij online tegen elkaar zeggen.
“Het duurde lang eer de overheid wat moderatieregels oplegde. Bij de kleinste moderatie maakte vooral de extreemrechtse zijde daar veel stennis over. Ze richtten hun eigen platformen op waardoor er breuken in het internet kwamen.”
“De technologische elite achter Donald Trump ziet AI als een alternatieve bestuursvorm voor de democratie”
Ico Maly
“We hebben nu een veelheid aan internetten. Trump is nogmaals president geworden omdat hij op verschillende internetten heel erg actief was. Of kijk naar wat Elon Musk met X deed.
“Ze hadden een van de beste moderatieteams in de hele business, Musk heeft ze meteen ontslagen.
“Elke dag word ik nu op X begroet met een boodschap van hem. Het heeft een hoog Pravda-gehalte: de leider spreekt zijn massa toe.”
“De dominante ideologie in alle platformen, of ze nu extreemrechts of libertair zijn, is het centraal stellen van populariteit. Gevolg: berichten zijn heel emotioneel. De eerste seconde van een bericht is het allerbelangrijkste.
“Van diepgang is in zo’n omgeving absoluut geen sprake. Dat is voor elke democratie een probleem.”
“Een democratie kan maar leven als we als democratische burgers ook geïnformeerd zijn, als we een rationeel debat hebben.
“Ik ben oud genoeg om de dromen te herinneren van het begin van de andersglobalistische beweging waarbij we eindelijk diepgang zouden hebben, met ons eigen mediakanaal.
“Die dromen zijn verleden tijd, vandaag zitten we te scrollen naar filmpjes van drie, vier, vijf seconden in een omgeving gedomineerd door enkele techgiganten. Waanzin.”
U doceert in Nederland. De overheid kondigt een besparing van 2 miljard euro aan.
“Ook daar zie je het effect van de verrechtsing. Er komt een rem op buitenlandse studenten, maar wij draaien op 60% buitenlandse studenten.
“De combinatie van besparing op onderzoek en het feit dat we onze studenten verliezen, betekent de facto een ideologische aanval op de menswetenschappen in naam van efficiëntie en besparingen. Het technisch hoger onderwijs ontspringt de dans.”
“Voor het soort boek dat ik dit jaar schreef, krijg je ook heel weinig academische credits. Maar ik doe het toch omdat ik weet dat het impact heeft.
“We moeten mensen in de diepte informeren. Als niemand het doet, blijven we achter met een bevolking die in wezen niet geïnformeerd is.”
Zorgt AI voor de ultieme afbraak van de democratie?
“De strijd rond AI is hard, want het is een invloedrijk, cultureel element waarmee je de geesten kan vormen. Dat AI een bewustzijn zal ontwikkelen en ons zal behandelen zoals wij met de dolfijnen of de neushoorns omgaan, wat bedrijven uit de sector ons steeds benadrukken, is niet mijn eerste vrees.
AI kan eigenlijk nog niet veel.”
“Problematisch is de culturele impact van AI. Voor veel studenten en de brede bevolking neemt AI de plaats in van het lezen. AI reproduceert stereotypen over armen, over vrouwen, over cultuur. Het is een grote cultuurmachine die voor een groot deel de macht reproduceert.”
“De technologische elite die achter Trump zit, ziet AI als een alternatieve bestuursvorm, als een alternatief voor de democratie.
“Zij verbeelden zich dat technologie de politiek kan vervangen. Van die heerschappij van de techneuten lig ik wel wakker.”
Klik hier of op de foto en lees verder op Apache
Wim De Jonge heeft (bijna) alle platen van Van Morrison, alle boeken van Boon, alle dagen zin om te lopen en te schrijven. Was redacteur bij Klasse, sportjournalist bij De Morgen en werkt nu freelance voor Runner’s world.
Lees ook
Klik op de hyperlink hieronder
en vind andere artikels van
Bron: Apache