Meer dan 700.000 kijkers, en dat op Canvas: de uitzending Godvergeten heeft een bereik om u tegen te zeggen. De kijkcijfers verbleken bij de impact die de docureeks heeft op de samenleving, de kerk, de politiek. Ein-de-lijk lijkt het systematische misbruik in en door de katholieke kerk serieus genomen te worden.
Marjan Justaert – De Standaard
‘Natuurlijk is het te laat, maar dat is geen excuus.’
Ibbe Daniëls
Al vanaf de eerste minuut van de eerste aflevering raakt Godvergeten een gevoelige snaar. Sindsdien is de aandacht ervoor met een rotsnelheid toegenomen.
Tientallen nieuwe slachtoffers van seksueel misbruik in de Kerk zijn opgestaan, mensen laten zich massaal ontdopen, de politiek schiet in actie, er komen excuses van de Broeders van Liefde en de Belgische bisschoppen beloven te handelen.
Nooit hadden makers Ibbe Daniëls en Ingrid Schildermans gedacht dat de impact zo groot zou zijn. Zelfs buitenlandse media bellen voor een interview.
‘We worden er overal op aangesproken, door mensen uit alle lagen van de bevolking’, zegt regisseur Ibbe Daniëls.
‘Van de schrijver over de vrienden van mijn kinderen tot de man van de nachtwinkel. Het is een beetje onwezenlijk. Veel ook. Momenteel kan ik het nog niet plaatsen.’
Jullie waren vooraf vooral bezorgd over de impact op de overlevers die getuigen in jullie reeks. Hoe gaat het met hen?
Schildermans: ‘Zowel vanuit hun eigen omgeving als vanuit de samenleving krijgen ze vooral positieve reacties.
´Ze zijn heel blij dat hun getuigenissen iets losgemaakt hebben. De schaamte heeft plaatsgemaakt voor fierheid, dat is mooi om te zien.
´Linda’s dochter zei haar: “Mama, ik ben zo trots op jou.”
´Natuurlijk, ze leven nu op hoop dat het massale misbruik in de kerk eindelijk aangepakt wordt. Voor velen is dat de tweede keer: ook in 2010 ten tijde van Operatie Kelk hoopten ze daarop. Toen zijn ze met een kluitje in het riet gestuurd.’
Daniëls: ‘Volgende week zien we ze allemaal nog eens. De meesten zijn inderdaad trots en opgelucht, maar toch een kleine kanttekening.
´Voor de overlevers die geen entourage hebben, is en blijft het moeilijk. Sommigen zitten vast in eenzaamheid, met nauwelijks geld om hun medicatie en psychiater te betalen. Zij hebben het gevoel: wat lost het op?
´Ik heb de laatste aflevering samen met Jan en Jean bekeken, omdat zij thuis niemand hebben, en dat bleef voor hen héél zwaar.
´Jean is op een gegeven moment naar buiten gegaan.’
Ze wilden erkenning, hebben ze dat intussen concreet gemaakt?
Schildermans: ‘Staf heeft het duidelijk verwoord, in een lange Facebookpost: hij wil dat de kerk betaalt.
´Wie de spiegel van iemands auto afrijdt, vergoedt de schade. Wel, dat de kerk ook maar over de brug komt, want er is veel schade geleden.
´De ene heeft geen geld om naar de dokter te gaan, een andere zou baat hebben bij psychologische ondersteuning maar kan dat niet betalen, nog iemand anders moet geregeld dure operaties ondergaan omdat zijn lichaam verminkt is door het misbruik.
´Dat zijn maar drie voorbeelden …
´Daarnaast vragen ze een onafhankelijk meldpunt waar mensen met hun verhaal terechtkunnen, én een controleorgaan dat in de gaten houdt wat er met die verhalen gebeurt en of het gerecht ermee aan de slag gaat.’
Kan het ooit genoeg zijn? De schade lijkt onherstelbaar.
Daniëls: ‘Dat is zo. Natuurlijk komt elke tegemoetkoming te laat, maar dat is geen excuus. Doe wat je kan! Vraag aan de slachtoffers: hoe kunnen we jou helpen?’
De politiek is intussen wakker geschoten: alle Vlaamse partijen willen een parlementaire onderzoekscommissie en ook de financiering van de kerk is voorwerp van debat geworden.
Daniëls: ‘Ik bekijk het van een grote afstand en ben nog niet mee met alle details. Ik ben blij, maar ik blijf toch voorzichtig.
´Ja, het is goed dat de politiek er aandacht voor heeft, maar het belangrijkste is natuurlijk dat zo’n onderzoekscommissie ook concrete gevolgen heeft op het terrein.
´Het is makkelijk om verontwaardigd te zijn.
´Laten we nu vooral doorzetten, de slachtoffers doen dat al hun hele leven.’
Eindelijk reageert ook de Kerk. Na de faux pas van Bonny op Radio 1 – ‘ik ben geen priester geworden om dit te moeten opkuisen’ – was het wachten tot deze week alvorens de Kerk reageerde.
Daniëls: ‘Dat snap ik wel: het heeft geen zin om te snel te reageren, de Kerk wilde eerst alle afleveringen zien.
´Ze hebben ook telkens een dag van tevoren de afleveringen te zien gekregen, dat was een afspraak met de VRT en ik denk ook dat ze daar recht op hebben.
´Hopelijk verbindt nu ook de Kerk daden aan de woorden, want er melden zich nog dagelijks nieuwe slachtoffers. Ook zij willen dat hun getuigenis niet verloren gaat.’
Schildermans: ‘De reactie van de Kerk is enorm teleurstellend voor de slachtoffers. Zij hebben het gehad met excuses en loze beloftes.
´Ik kreeg een mail van een van de slachtoffers.
“Op de duur lijkt het erop dat bisschop Johan Bonny het slachtoffer is.
´Slachtoffer van de situatie, van zijn eigen woorden, van Rome dat niet mee wil werken, van zijn voorgangers, enzovoort.
´Maar alle procedures die zijn opgezet, lapt hij zelf aan zijn laars als je kijkt naar recente meldingen.”
´Ook horen we verhalen van mensen die misbruik zijn gaan melden bij de Kerk zelf, en steevast met ongeloof te maken krijgen.
“We zullen luisteren naar jullie”, zeggen die bisschoppen.
´De overlevers zakten door hun zetel toen ze dat hoorden. Er is genoeg geluisterd, iedereen weet wat er speelt. Dus vergoed de schade en doe er effectief iets aan.’
Hoe sterk is de greep van de Kerk nog op onze samenleving?
Schildermans: ‘De Kerk heeft geld, en geld is macht. Als de katholieke kerk zich nu nog eens beroept op haar immuniteit, heerst er de facto straffeloosheid voor al die geestelijken die boter op het hoofd hebben.
´Patricks dader zit in een rustoord, op Facebook post hij dingen als “Heb de kinderen lief, zoals ik ze heb liefgehad.”
´Kan je je dat voorstellen? Daar moet Patrick mee omgaan. De man die hem jarenlang zwaar mishandeld heeft.
´Sinds de uitzending zie je daar commentaren onder verschijnen à la “vieze vent”, maar die man is nooit ofte nimmer ter verantwoording geroepen, laat staan gestraft voor wat hij gedaan heeft.’
Ging de VRT meteen mee in het verhaal?
Daniëls: ‘Dat was geen makkelijk traject, omdat het idee in eerste instantie werd weggezet als een verhaal uit het verleden.
“Kennen we al.”
´Maar hoe meer we dat te horen kregen, hoe harder we streden. Oorlogsdocumentaires worden ook nog altijd gemaakt, om te leren uit het verleden.
´Een aantal mensen bij Canvas heeft hard mee aan de kar getrokken. Uiteindelijk hebben we dankzij de extra steun van het Vlaams Audiovisueel Fonds (VAF) en productiehuis De Mensen Godvergeten kunnen maken zoals we het wilden maken.’
‘De lange productietijd heeft vooral te maken met de keuze voor het VAF-traject, waardoor we de reeks grondig en onafhankelijk hebben kunnen maken.
´Ik moet eerlijk zeggen: op geen enkel moment hebben we druk gevoeld, of enige belemmering.
´We hebben er ook wel twee jaar in grote stilte aan kunnen werken, al wist de Kerk op het laatste moment wel waar we mee bezig waren – we hebben bijvoorbeeld een bijeenkomst tussen overlevers en bisschop Lode Aerts in Brugge gefilmd, dat zit in de vierde aflevering.’
Is er ook kritiek gekomen?
Daniëls: ‘Er komt altijd kritiek, al waren de reacties op Godvergeten voor het overgrote deel heel positief.
´Je kunt terecht zeggen dat we Operatie Kelk of het werk van de commissie-Adriaenssens niet uitgebreid belicht hebben, maar dat is een bewuste keuze geweest. Omdat we dicht bij de mensen wilden blijven en die uitdiepingen ons te ver geleid zouden hebben.
´Er zijn behalve Rik Devillé en advocaten Walter Van Steenbrugge en Christine Mussche nog meer mensen die zich het lot van de overlevers hebben aangetrokken, maar ook daar moesten we keuzes maken, want we kunnen nu eenmaal niet iedereen belichten.
´Echt slechte reacties daarop zijn nooit tot bij mij gekomen. Iedereen had het gemeenschappelijke doel voor ogen.’
Schildermans: ‘Sommigen zeggen dat onze reeks eenzijdig is.
´Ik heb betrokkenen uit het onderzoek gecontacteerd. Ze wilden wel spreken, maar mochten niet of hadden te veel angst.
´We hebben de heldere en duidelijke keuze gemaakt om de hele reeks te maken vanuit het slachtofferperspectief. Zij staan centraal.
´In die zin is het logisch dat hun advocaten wel aan bod komen, want zij vertegenwoordigen de slachtoffers.’
‘Ik had geregeld contact met wijlen Peter De Waele, hoofd van de cel pedofilie van de federale politie die destijds het onderzoek leidde. Hij verhoorde zowel de mensen van de Kerk als de overlevers en stemde in met een interview.
´Helaas heeft hij dat door zijn ziekte niet meer kunnen doen, maar een maand voor zijn overlijden hing hij nog aan de lijn met de boodschap om alstublieft door te zetten.
´Het was een grote frustratie voor hem dat de slachtoffers niet de waarheid hadden gekregen waar ze recht op hadden.’
Krijgt de reeks op mediagebied nog een uitloper? Een vervolg, een boek, lezingen …?
Daniëls: ‘In de godsdienstlessen wordt erover gepraat. Mogelijk komen er inderdaad extensies, maar dat moet nog besproken worden. We willen allebei wel de integriteit van de reeks bewaren. Dit is geen programma waar merchandising aan gekoppeld zal worden. (lacht)’
Schildermans: ‘Ik merk dat jongeren en scholen ermee bezig zijn. Mijn dochter is net begonnen aan de universiteit, en zelfs in de lessen statistiek ging het over Godvergeten.’
Voor een documentairemaker is een reeks met zo’n impact het summum. What’s next voor jullie?
Schildermans: ‘De voldoening van onze job is voor mij dingen maken die ertoe doen, verhalen vertellen die het daglicht moeten zien en op die manier werken aan een toekomst die er beter uitziet. Dat wil en zal ik altijd blijven doen.’
Daniëls: ‘Een impact als deze is een once in a lifetime-ervaring, dat zal niet meer voorkomen. Maar ook ik zal altijd gedreven worden door dergelijke verhalen. Nog altijd ben ik er van ’s morgens tot ’s avonds mee bezig. Het zal nog wel even duren vooraleer ik het mentaal wat meer kan loslaten en hopelijk ook kan genieten van wat de reeks in beweging heeft gezet.’
© Titus
Lees ook
Lees alle berichten in deze categorie
Wie vragen heeft of hulp zoekt bij seksueel grensoverschrijdend gedrag, misbruik of geweld kan terecht bij hulplijn 1712.
Bron: De Standaard