Loesje, het postermeisje met de vrolijke oneliners, heeft een biografie gekregen. Wat blijkt? Haar verbindende uitspraken komen voort uit het gedachtegoed van Marx en Lenin. Biograaf Fleur van der Bij: ‘Ik viel bijna van mijn stoel.’
Sander Becker – De Morgen
‘Leven is het meervoud van lef’ was een klassieke oneliner van Loesje.
U weet wel, van die nonchalant ondertekende posterspreuken. Leeft ze eigenlijk nog?
Jazeker, deze maand wordt ze veertig. Dat is absoluut een felicitatie waard, beaamt Fleur van der Bij, die een biografie over de vrolijke ‘postergirl’ schreef.
“De meeste actiegroepen bestaan maar een paar jaar”, begint Van der Bij.
“Loesje al vier decennia. Dat is best bijzonder.”
Vanaf november 1983 veroverden Loesjes posters de muren van Nederlandse steden en dorpen.
Haar leuzen, afgedrukt in stevige kapitalen, verschenen eerst in Arnhem en daarna in het hele land. Ze waren bijna altijd grappig, maar stemden ook tot nadenken.
‘Aan het eind van m’n geld houd ik altijd een stuk maand over’ is nog altijd pijnlijk herkenbaar.
Deze blijft ook onverwoestbaar: ‘Wat er ook speelt in een land / laat het vooral de kinderen zijn.’
Het creatieve collectief achter Loesje heeft zich altijd in nevelen gehuld. De makers wilden de mythe in stand houden dat Loesje een echte vrouw was.
Maar wie waren zij zelf? Wat dreef hen? En hoe toverden ze steeds die rake oneliners uit hun mouw?
POSITIEF ACTIVISME
Van der Bij kreeg toegang tot het Loesje-archief en sprak met de oprichters. Ze ontdekte dat Loesje ontstond als antwoord op de zwartgallige, grimmige sfeer die heerste bij de actiegroepen uit de jaren 80.
Tijdens demonstraties begon elke leus met ‘STOP’ of ‘WEG MET’: tégen kernenergie, tégen kapitalisme, tégen woningnood.
“De lol was eraf”, zegt de schrijver.
“Je bereikte het publiek niet meer. Een paar activisten in Arnhem bedachten toen: wat als we nu eens ergens vóór zijn? Als we nu eens met verwondering naar de wereld kijken, de verbinding zoeken?
“Positief activisme, in die tijd was dat revolutionair.”
De oprichters van Loesje waren zes Arnhemse activisten, met Jan Verschure (nu 72) als de belangrijkste bedenker.
Zij wilden hun leuzen presenteren vanuit één persoon, een jonge vrouw van zo’n achttien lentes. Dat was aantrekkelijk voor het publiek.
Maar hoe moest die vrouw heten? Volgens de legende zaten de activisten daarover te brainstormen in hun stamcafé toen plotseling ene Loes binnenkwam, een student van de kunstacademie. Bingo!
Na langdurig onderzoek kan Van der Bij dit verhaal bevestigen.
“Via via heb ik achterhaald dat het gaat om Loes van Schaaijk, een beeldend kunstenaar uit Arnhem. Alle lijntjes kwamen in haar samen. Zij zal het eerste exemplaar van mijn boek in ontvangst nemen.
“Ik zei tegen haar: ‘Ik wilde het boek graag aan Loesje zelf aanbieden. Dat gaat natuurlijk niet, maar jij komt van iedereen het dichtst in de buurt.’”
ANTIKAPITALISTISCHE GEESTEN
Loesjes bedenkers waren allerminst naïevelingen, blijkt uit de biografie.
Ze waren theoretisch grondig onderlegd en baseerden zich op het gedachtegoed van Marx en Lenin.
“Op dat moment in mijn onderzoek viel ik bijna van mijn stoel”, verklaart Van der Bij.
“Loesje blijkt voortgekomen uit dat soort antikapitalistische geesten. De makers hadden kennelijk de flexibiliteit om de zware communistische theorie om te zetten in vrolijke, positieve spreuken.
“Zij zagen Loesje niet als een meisje, maar als een middel om het kapitalisme omver te werpen en maatschappelijke patronen te doorbreken.”
Intern volgden Loesje-leden van het eerste uur een ‘bloedserieuze scholing’, gaat Van der Bij verder.
De activisten kregen schrijftechnieken aangeleerd die waren afgeleid van Lenins agitprop: een samentrekking van agitatie (werkt op de geest) en propaganda (werkt op de emotie).
“Agitprop werd begin vorige eeuw in Rusland ingezet om communistische waarden over te brengen op de grote, ongeletterde massa.
“Dat gebeurde via toneel, maar ook via affiches met korte teksten. De Loesje-makers herontdekten die technieken, zoals de omkering, de associatie, de overdrijving en de suggestie.
“Tot op de dag van vandaag worden Loesjes teksten ermee gemaakt, al kent niemand meer de oorsprong.”
Het schrijven was van meet af aan een collectief proces, en dat is het nog steeds.
Leden zitten in een kring aan tafel. Ze doen eerst oefeningen om de creativiteit op gang te brengen. Daarna gaan ze schrijven.
Ze geven hun blaadje met spontane invallen door aan de persoon naast hen. Die borduurt erop verder, enzovoort.
Na afloop omcirkelen ze de leukste vondsten. Slechts een strenge selectie belandt op een poster.
Van der Bij is zelf actief geweest bij Loesje, maar ze benadrukt dat ze haar boek onafhankelijk heeft kunnen schrijven.
Als 15-jarige plakte ze posters op het enige bushokje en de enige schakelkast in haar Friese geboortedorp Tjalleberd. Ze werkte ook kort op het internationale hoofdkantoor in Berlijn, dat niet meer bestaat.
OOK INTERNATIONAAL
Want ook buiten Nederland had Loesje enige tijd succes, meestal onder dezelfde Hollandse naam. Maar de verschillen per land waren opvallend.
Waar de Zweedse Loesje feministisch, veganistisch en seksueel bevrijd was, stond de Sloveense Loesje voor een masculiene cultuur van vleeseters en bierdrinkers. Beide afdelingen zijn inmiddels opgedoekt.
In Nederland bestaat Loesje dus nog wel, maar ze beplakt geen muren meer. Ze is nu voornamelijk actief op sociale media en op haar eigen website.
Daar worstelt ze om zichtbaar te blijven; online val je nu eenmaal snel weg tussen het geschreeuw.
Toch bewijst Loesje dat ze nog steeds actueel uit de hoek kan komen. Scherp, maar zonder spoor van cynisme.
Over de stikstofcrisis zegt ze bijvoorbeeld: ‘Struisvogelpolitiek: je kop in de mest steken.’
Over de verruwing van het debat: ‘Zeggen wat je denkt kan ook iets aardigs zijn.’
En over de oorlog in Oekraïne: ‘Oorlog. Pas op, niet voeren.’
“Online zal Loesje iets moeten doen om een midlifecrisis te voorkomen”, zegt Van der Bij.
“Misschien kan ze influencer worden. In elk geval is de behoefte aan een verbindend geluid in deze tijd van polarisatie groter dan ooit.
“En als ‘persona’ is Loesje ijzersterk: ze staat in het collectieve geheugen gegrift. In die zin kan ze nog heel lang mee.”
Beeld Fleur van der Bij
Bron: De Morgen