Hannah Arendt – Amor Mundi

Sentiment is gevaarlijk in de politiek, maar solidariteit en kritisch denken zijn essentieel.

Samantha Rose Hill

Samantha Rose Hill is een postdoctoraal onderzoeker aan het
Hannah Arendt Center for Politics and The Humanities aan het
Brooklyn Institute for Social Research

Momenteel redigeert en vertaalt ze
The Collected Poems of Hannah Arendt

In het Denktagebuch of Denkdagboek van Hannah Arendt staat een kort artikel over

‘Amor Mundi
Warum ist es so schwer, die Welt zu lieben ?’

“Liefde voor de wereld.
Waarom is het zo moeilijk om van de wereld te houden?”

De dag na de verkiezing van Donald Trump in de Amerikaanse presidentsverkiezingen van 2016 schreef Samantha Rose Hill een artikel voor de
Hannah Arendt Center – Amor Mundi.

Gevangen in de greep van verdriet, geschokt en onzeker over de toekomst, zei ze dat we nu moesten leren de wereld lief te hebben.

Nadenken over Hannah Arendts gaf haar op dat moment een gevoel van kalmte en vastberadenheid, iets om aan vast te houden.

In momenten van nood wenden we ons vaak tot dichters en poëtische denkers om een gevoel van plaats en troost te bieden.

WH Auden – Bertolt Brecht – Hannah Arendt

Het is geen toeval dat George Orwell en Arendt momenteel in recordaantallen verkopen.

Uitgevers brengen nieuwe drukken uit van The Origins of Totalitarianism en zelfs van Theodor Adorno’s epische werk The Authoritarian Personality.

We bevinden ons op een cultureel moment waarop we op zoek zijn naar begrip.

Lezers die naar Arendts Amor Mundi kijken voor een vorm van politieke liefde kunnen in eerste instantie teleurgesteld zijn.

Amor Mundi – liefde voor de wereld – is geen liefde in de zin die we gewoonlijk gewend zijn.

Er ligt echter een uitdaging om na te denken over wat het betekent om toegewijd te zijn aan de wereld, om voor de wereld te zorgen ondanks haar verschrikkingen.

Er is sprake van een provocatie om elkaar in onze verschillen te omarmen en elkaar als medemensen te ontmoeten.

Er is ook radicale kritiek te vinden op meer algemene vormen van liefde, die destructief zijn voor verschil en pluraliteit.

Arendts opvatting van Amor Mundi heeft meer te maken met begrip en kritisch denken dan met sentiment of affectie.

Voor haar kan liefde niet politiek zijn.
Het is gevaarlijk en destructief bij politieke aangelegenheden.

In haar werk bespreekt Arendt talrijke vormen van liefde : eros, philia, agape, cupiditus, caritas, fraternitas.

Maar liefde en politiek zijn gevaarlijk terrein.

In haar verhandeling over The human condition, die ze Amor Mundi wilde noemen, schrijft ze:

“Liefde is van nature wereldvreemd, en het is eerder om deze reden dan om de zeldzaamheid ervan dat liefde niet alleen apolitiek maar ook antipolitiek is, misschien wel de machtigste van alle antipolitieke krachten.”

Liefde voor de wereld is ook niet hetzelfde als gelijkheid of zorg, of jezelf vanuit een situatie van nood naar een ander richten.

In een brief aan Auden bestraft Arendt zijn karakterisering van naastenliefde en vergeving als een vorm van liefde, door te schrijven:

“Je praat over naastenliefde alsof het liefde is, en het is waar dat liefde alles zal vergeven vanwege haar totale toewijding aan de geliefde persoon. Maar zelfs liefde schendt de integriteit van de kwaaddoener als zij vergeeft zonder dat daar om gevraagd is.”

Liefde is in deze zin niet hetzelfde als vergeving, omdat liefde niet in staat is tot kritisch denken en oordelen. Het ‘schendt de integriteit van de kwaaddoener’, waardoor alle onrecht wordt afgevlakt tot een niveau waarop iedereen vergeven kan worden.

In een andere brief aan James Baldwin bekritiseert Arendt ook zijn begrip van politieke liefde:

‘Wat mij in je essay bang maakte, was het evangelie van de liefde dat je aan het eind begint te prediken. In de politiek is liefde een vreemde eend in de bijt, en als zij daar binnendringt, wordt er niets anders bereikt dan hypocrisie.

´Alle kenmerken die u benadrukt bij mensen van kleur: hun schoonheid, hun vermogen tot vreugde, hun warmte en hun menselijkheid, zijn bekende kenmerken van alle onderdrukte mensen. Ze groeien uit lijden en zijn het meest trotse bezit van alle paria’s.

´Helaas hebben ze het uur van de bevrijding nog geen vijf minuten overleefd. Haat en liefde horen bij elkaar, en ze zijn allebei destructief.
Je kunt ze alleen privé betalen en, als volk, alleen zolang je niet vrij bent.

De liefde die de onderdrukten toekomt, maakt het onrecht dat zij ondergaan draaglijk.
En wanneer deze liefde, met haar empathie en toewijding aan gerechtigheid en gelijkheid, het publieke domein betreedt, wordt ze destructief voor de pluraliteit, die het fundament is van de democratie.

Voor Arendt is er een onderscheid tussen solidariteit, wat de acceptatie van verschil en het verwelkomen van pluraliteit inhoudt, en empathie en gelijkheid, die proberen af te vlakken en te condenseren.

Baldwins idee van liefde kan de politiek alleen maar bedreigen door ons weg te leiden van de democratie.

Liefde voor de wereld gaat over het begrijpen en verzoenen van jezelf met de wereld zoals die is.

Of, om Arendts eigen taal te gebruiken: het is het idee dat we “onder ogen moeten zien en in het reine moeten komen met wat er werkelijk is gebeurd”, en wat er vandaag de dag gebeurt.

Hoe kunnen we leven in een wereld waarin zoiets als de Holocaust mogelijk is?

In haar brief aan Karl Jaspers, geschreven op 6 augustus 1955, zegt Arendt:

“Ja, ik wil deze keer graag de wijde wereld naar je toe brengen. Ik ben zo laat, eigenlijk pas de laatste jaren, begonnen de wereld waarlijk lief te hebben, dat ik dat nu ook zal kunnen doen. Uit dankbaarheid wil ik mijn boek over politieke theorie ‘Amor Mundi’ noemen.”

Deze passage staat midden in de brief, waarin Arendt de ‘melancholische taak’ beschrijft waaraan ze heeft gewerkt: het schrijven van inleidingen voor boeken van twee overleden vrienden, Hermann Broch en Waldemar Gurian.

Alleen dankzij haar liefde voor de wereld kan ze deze laatste daad van vriendschap volbrengen. In deze verklaring schuilt een erkenning van en een afrekening met de gebeurtenissen uit het verleden.

Wat betekent het om de wereld lief te hebben ondanks zo’n groot verlies?

Voor Arendt is Amor Mundi verbonden met haar axioma aan het begin van The Human Condition dat we moeten stoppen en nadenken over wat we doen, samen met het idee van verzoening dat als rode draad door haar denkende dagboek en haar essays over verantwoordelijkheid en oordeel loopt.

Er schuilt een vorm van zelfreflectief kritisch denken in deze ideeën, omdat we, om de wereld te zien zoals die is, aan de zijlijn moeten staan, perspectief moeten vinden en een plek van eenzaamheid moeten vinden om na te denken.

Met andere woorden: we moeten eerst een keer naar binnen gaan voordat we naar buiten kunnen komen. Het liefhebben van de wereld vereist dat we rekening houden met de wereld, wat betekent dat we een kritische afstand moeten bewaren tot wat er om ons heen gebeurt.

Als we getuige zijn van onrecht, is er soms een impuls om in actie te komen, maar Arendt waarschuwt ons om het rustiger aan te doen en na te denken over wat we doen. Om denkers te zijn en niet alleen maar meelopers.

Deze vorm van afrekening en verzoening kan ook worden opgevat als vrede sluiten met jezelf. Een manier vinden om trouw te blijven aan je gedachten, zelfs in onze donkerste momenten van verlies, verdriet en crisis.

Amor Mundi kan ons een metafysisch gevoel van zekerheid geven in een wereld die voortdurend wordt vernietigd. Het is een relationele vorm van liefde.

In eerdere brieven aan Jaspers vertelt Arendt over de vreugde die ze vindt in het Amerikaanse volk: een jonge visboer die het hele werk van Jaspers heeft gelezen, een jong meisje uit een arm gezin wier woonkamer gevuld is met boeken van Plato, Hegel en Kant.

Van de wereld houden houdt in dat we ons verzoenen met de gebeurtenissen uit het verleden, zodat we de alledaagse dingen van het leven kunnen doorstaan, kunnen blijven leven, creëren, vreugde kunnen vinden, perspectief kunnen vinden, nieuwe vriendschappen kunnen opbouwen en onszelf eraan kunnen herinneren waar het mogelijke blijft – in de taal, in gedichten, in de jonge visboer die een voorliefde heeft voor filosofie.

Het is een belofte van voortbestaan, een manier om geen ontslag te nemen uit de wereld wanneer de wereld te ondraaglijk lijkt om in te leven.

Met wat voor wereld worden we vandaag de dag geconfronteerd?

Waarom wordt publieke financiering besteed aan gebouwen in plaats van aan kunst?
Waarom kunnen zoveel Amerikanen zich geen ziektekostenverzekering veroorloven?
Waarom waarderen we sommige levens meer dan andere?
Waarom plegen Amerikanen van middelbare leeftijd zelfmoord in ongekende aantallen?

Meer in het algemeen: Hoe is er sprake van genocide in de 21e eeuw?

Waarom ervaren we de grootste vluchtelingencrisis sinds de Tweede Wereldoorlog?
Waarom blijven we vasthouden aan de retoriek van sociale gelijkheid in plaats van onze verschillen te leren waarderen en vieren?
Waarom eisen we antwoorden op al deze vragen als de logica van vraag-antwoord dezelfde logica is van tiranniek denken?

Arendts opvatting van Amor Mundi is niet geruststellend, maar uitdagend.

Het verwerpt het idee dat we ‘betekenis kunnen vinden in’ of ‘zin kunnen geven aan’ en dwingt ons in plaats daarvan hard te werken om te begrijpen en te accepteren dat er geen antwoorden op deze vragen zijn op de manier die we zouden willen.

Door ons te leren de wereld lief te hebben, leert Arendt ons nadenkende, betrokken burgers te zijn.

Ze waarschuwt ons voor de impulsen van sentiment of affect, en begeleidt ons in de richting van politiek denken.

Het liefhebben van de wereld biedt ons een manier van in de wereld staan die onze voeten stevig in de werkelijkheid plant, zodat we kunnen zien wat er voor ons ligt.