Het nu pas vertaalde Aan zee is misschien wel de beste roman van Abdulrazak Gurnah.
De openingspagina’s van Abdulrazak Gurnahs zesde roman, Aan zee (2001), kunnen zo uit een recent Vlaams actualiteitsprogramma komen.
Asielzoekers, zo zegt douanebeambte Kevin Edelman, “zijn alleen maar op zoek naar banen en welvaart in Europa. Geen angst voor het leven en de veiligheid, alleen hebzucht”.
De man is zelf een Roemeense inwijkeling en vooraleer hij Saleh Omar naar een opvang centrum stuurt, berooft hij hem van “het hout van de maan”, de kostbare wierook uit een vorig leven.
Saleh, een Oost-Afrikaanse handelaar op leeftijd, wordt samen met andere asielzoekers gedumpt in een soort schuur, “alsof we niets meer zijn dan zakken graan of cement”.
Vervolgens belandt hij bij de slonzige gastvrouw van een B&B, om uiteindelijk een flat te krijgen in een troosteloze kustplaats.
Inmiddels is hij een dossier geworden dat de aandacht vraagt van maatschappelijk werkers en advocaten.
Saleh beseft dat niemand hem echt ziet, hij is een “personage in een door anderen verteld verhaal”.
Aanvankelijk doet hij alsof hij geen Engels spreekt, waarop de hulp wordt ingeroepen van een landgenoot, ene Latif Mahmud, die als jongeman is komen aanwaaien en het tot professor heeft geschopt.
Wanneer de twee mannen elkaar ontmoeten in Londen, zijn ze uitgeput door hun ervaringen van pijn en eenzaamheid.
Zoals zoveel van Gurnahs personages zijn Saleh en Latif ontworteld, hun komst naar Europa was louter het sluitstuk van een keten van gebeurtenissen die slingert langs ongelukkige jeugdjaren, oude familievetes, politiek opportunisme en de brutaliteit van een autoritaire staat.
Herman Melville
Hun wederzijdse ontboezeming is een langdurige en moeizame onderhandeling, ze hebben tegenstrijdige versies van het verleden.
Er zijn geen vaststaande feiten, alleen perspectieven en verschoningen, waarachter telkens weer nieuwe wendingen schuilgaan.
Doorheen de roman zweeft de geest van Bartleby, de klerk uit Herman Melvilles gelijknamige verhaal uit 1853.
Zijn ellende is zijn leven: de man weigert werk, gezelschap en liefdadigheid om uiteindelijk in een gevangenistuin te sterven.
De handelaar en de academicus houden allebei van het verhaal, Saleh bedient zich zelfs regelmatig van Bartleby’s standaardantwoord “liever niet”.
Allebei opteren ze voor nederigheid en terugtrekking als verdediging tegen de wereld. Maar waar Melville de oorzaken van de pijn onbenoemd laat, onthullen Saleh en Latif gaandeweg hun levensverhaal.
Aan zee is misschien wel de meest beklijvende van Gurnahs romans – een verkenning van de pijn die verhalen veroorzaken en van de spanning tussen gerucht en herinnering.
De auteur laat zien hoe afstand in tijd en ruimte ons beoordelingsvermogen beïnvloedt en hoezeer we met verzinsels en halve waarheden wonden proberen te helen of de pijn draaglijk hopen te maken.
En zoals we dat van hem gewend zijn staat Gurnah zijn personages genadig bij in de boekhouding van hun verlies, zonder larmoyant, cynisch of dramatisch te worden.
© Liza François
Lees ook
Bron: De Standaard