Transparantie is de zuivere lucht waarin een gezonde democratie gedijt. Zonder transparantie is het onmogelijk voor burgers om hun politieke voorkeuren te bepalen, zegt Jonathan Holslag.
Jonathan Holslag – De Morgen
In dat opzicht botsen we in dit tijdperk op een interessante tegenstelling.
In de aanloop naar de verkiezingen verdrinkt de burger bijna in een stortvloed aan informatie. We praten en schrijven zoveel over onze politiek, dat die informatie vaak geen transparantie meer oplevert, maar ruis.
Dit is bovendien ruis waarin de door Wetstraat-journalisten uitvergrote machtsspelletjes tussen politici het beeld zodanig vertroebelt, dat we nauwelijks nog een nuchtere inschatting maken van waar we staan als land.
Daarom is dit essay een poging om u, burger, een week voor de verkiezingen een gortdroge, maar beknopte stand van het land in tien belangrijke domeinen te presenteren.
Voorspoed
Wat blijkt? Dat u eigenlijk best tevreden bent. Voor wat ons welbevinden betreft, zitten we volgens de Eurobarometer en de European Social Survey in de subtop van Europa.
Ons welzijn is de afgelopen jaren zelfs licht verbeterd. Het leven in België is dus nog steeds goed. Dat blijkt ook uit andere parameters.
Het jaarlijkse mediane inkomen van de Belgen, aangepast aan de inflatie, is er sinds 2020 met liefst 3.000 euro op vooruitgegaan. Dat is veel meer dan in de buurlanden, zo leren de cijfers van Eurostat.
En neen, het zijn niet alleen de rijken die daarvan profiteerden. De inkomensongelijkheid is de afgelopen jaren gedaald in België. Dat geldt ook voor het aantal mensen met een risico op armoede. Dat is sinds 2020 met iets meer dan een procent afgenomen, terwijl dit in de meeste buurlanden lichtjes toenam.
Welzijn
Ondanks de coronapandemie en de oorlog in Oekraïne zijn de gevolgen beperkt en kunnen de meeste Belgen van een comfortabel leven genieten.
Voor wat betreft de balans tussen werken en gezin, langdurige ziekte, vereenzaming en vermoeidheid zitten we volgens Eurofund en European Social Survey doorgaans iets boven het Europese gemiddelde.
Wat andere aspecten aangaat, toont de laatste bevraging van Eurofund dat de Belg op het vlak van mentale gezondheid voor alle parameters samen opnieuw rond het Europese gemiddelde schommelt, maar zich aanzienlijk meer zorgen maakt over de toekomst van zijn kinderen en kleinkinderen.
Nu kunnen we op dit punt een uitvoerig betoog starten dat we op het vlak van menselijke waardigheid niet hoger moeten mikken als Europese samenleving, maar het doel van deze verhandeling is dus de balans op te maken van ons land en dan blijft de conclusie: onze gemoedstoestand is aanvaardbaar, maar we maken ons zorgen om de toekomst.
Economie
Misschien, al heb ik daar geen statistisch bewijs voor, voelt de Belg toch wel aan dat we door een genereus beleid van de overheid de voorbije jaren gespaard zijn gebleven en dat we daar in de toekomst een prijs voor zullen betalen, dat ons welzijn rust op fragiele economische pijlers.
Economie komt steevast bovenaan in peilingen over onze bezorgdheden.
Maar hoe is het dan gesteld met onze economie? Op het eerste gezicht niet slecht. Bedrijven maken bijvoorbeeld nog altijd aanzienlijke winst, zo’n 13 procent per jaar, en dat is vergelijkbaar met het Europese gemiddelde.
Bedrijven zijn de afgelopen vier jaar ook meer in ons land blijven investeren dan in onze buurlanden. Ons marktaandeel in de Europese export is ook toegenomen. Op het eerste gezicht doet ons land het dus best goed.
De financiële toestand
Die blijft negatief voor onze overheid. Het jaarlijkse overheidstekort liep tijdens deze regeerperiode op tot 4,6 procent van ons bbp – in de ons omringende landen was dat 4,2 procent.
Het tekort ligt dus iets hoger en dat was tijdens de vorige regering ook al zo. In verhouding doet deze regering het dus even goed (of even slecht) als de vorige.
De staatsschuld is de afgelopen jaren gestegen tot 105 procent van het bbp. Deze stijging gaat sneller dan in de buurlanden. Wat dit zorgwekkender maakt, is dat tezelfdertijd het netto-financieel vermogen van de gezinnen met 2 procent is gekrompen.
Lange tijd gold het devies dat ons land een arme overheid had maar rijke burgers. Dat model staat onder druk. Onze economie heeft meer schulden gemaakt bij de rest van de wereld. Zo is 56 procent van de staatsschuld nu in buitenlandse handen, 31 procent buiten de eurozone.
Productiviteit
Behaalde resultaten in het verleden, zo weten we, bieden geen garantie voor de toekomst. In de voorbije jaren konden we ons iets veroorloven, omdat onze productiviteit aanzienlijk was.
Onze arbeidsproductiviteit, de waarde die we produceren per gewerkt uur, is tijdens deze regeerperiode echter nauwelijks gegroeid. En dat was ook niet het geval tijdens de vorige regeerperiode. Maar voor de volledigheid: dat was ook in onze buurlanden niet het geval.
Hetzelfde geldt voor de zogenoemde totale factorproductiviteit. De productiviteit van ons land is, net als in grote delen van Europa, in het slop geraakt. Hoewel investeerders in de chemie en de geneesmiddelenindustrie de voorbije jaren enkele grote projecten realiseerden, is de aantrekkelijkheid van ons land als bestemming voor nieuwe investeerders afgenomen.
Werk
Bedrijven geven daarvoor doorgaans twee grote verklaringen: de krapte op de arbeidsmarkt en de hoge energieprijzen.
Die krapte op de arbeidsmarkt is in ons land grotendeels het gevolg van de lage werkzaamheidsgraad. Die ligt al tien jaar lang ruim 6 procent lager dan in de buurlanden. Terwijl het Brussels Gewest vooruitgang boekt met zijn activeringsbeleid, blijft de toestand in het Waalse Gewest dramatisch.
Sinds 2020 is de werkzaamheidsgraad daar amper gestegen. Honderdduizenden mensen die eigenlijk aan onze welvaart zouden kunnen bijdragen, doen dat niet. Dit heeft gevolgen voor de sociale zekerheid.
Tijdens deze regeerperiode lagen de uitgaven aan sociale zekerheid als aandeel van het bbp gemiddeld op 21,2 procent, tegenover 20,5 procent in de buurlanden. De vorige regering was zuiniger.
Energie
Op het vlak van energie is de situatie niet eenduidig. De aardgasprijzen zijn in vergelijking met de buurlanden ongunstig geëvolueerd, de elektriciteitsprijzen dan weer gunstig.
Wat de grote bedrijven vooral zorgen baart, is dat grote beslissingen over de energie bevoorrading al bijna twintig jaar worden uitgesteld en dat er aan het einde van deze regeerperiode nog altijd veel vraagtekens zijn: over de toekomst van de kerncentrales, de betaalbaarheid van groene waterstof en de stevigheid van ons elektriciteitsnet.
Interessant is dat – ondanks alle aankondigingen van grote investeringen – de cijfers van Eurostat laten zien dat er tussen 2020 en 2023 veel minder extra investeringen in de energiesector waren dan in de buurlanden.
Het aandeel van hernieuwbare energie is volgens Eurostat evenmin sneller toegenomen dan in de vorige regeerperiode en bovendien veel trager dan in de buurlanden.
Veiligheid
Ons land spendeert 2,7 procent van het bbp aan veiligheid. Dat aandeel is de afgelopen tien jaar ongeveer ongewijzigd gebleven.
Ons veiligheidsbeleid blijft duur en disfunctioneel. We geven vooral meer uit aan politie en justitie dan onze buurlanden, maar de criminaliteitscijfers liggen nog altijd 40 procent hoger.
Defensie blijft, ondanks de oorlog in Oekraïne, een verweesd departement. Hoe graag politici vandaag ook poseren voor gevechtsvliegtuigen en pantsers, als aandeel van ons bbp liggen onze defensie-uitgaven nog altijd 20 procent beneden het peil van de buurlanden. Door gebrek aan munitie, materiaal en manschappen blijft de paraatheid ondermaats.
Een indicatie hiervan is de inzet in het buitenland. Vorig jaar werd slechts 2,2 procent van de manschappen ingezet in het buitenland. Bij onze buurlanden was dat 5,5 procent.
Ook in nieuwe veiligheidsdomeinen, zoals cyber, scoren we minder goed dan de buurlanden.
We hebben nu weliswaar een veiligheidsstrategie, maar het veiligheidsbeleid hinkt nog altijd achterop.
Asiel en migratie
Cijfers van Eurostat tonen aan dat migratie uit niet-Europese landen deze regeerperiode jaarlijks een kwart hoger ligt dan tijdens de vorige regeerperiode.
Wat asielzoekers betreft is het zelfs 50 procent, en dit laat zien dat ons land een stuk aantrekkelijker is geworden voor asielzoekers dan Frankrijk, Duitsland en Luxemburg.
Bovendien blijkt uit dezelfde cijfers dat onder deze regering minder mensen die illegaal in ons land verblijven zijn teruggestuurd dan bij de meeste van onze buurlanden, en minder dan tijdens de vorige regering.
Deze regering is dus zeker niet strenger. Nog steeds gaat het in bijna 20 procent van de asielaanvragen om een tweede of derde poging, terwijl dat in de buurlanden amper 9 procent is.
Ook de integratie van migranten blijft spaak lopen in België. De werkzaamheidsgraad van niet-Europese migranten ligt in ons land 9 procent lager dan in de buurlanden. In de vorige regeerperiode was dat gemiddeld slechts 7 procent.
Het migratie en -integratiebeleid is in ons land nooit echt effectief geweest, maar tijdens deze regeerperiode is hoegenaamd geen vooruitgang geboekt.
Bestuur
Het grote drama van verkiezingen is dat er na enkele maanden van dure campagnes en veel grote woorden doorgaans bitter weinig verandert.
De verschuiving tussen deze nationale regering en de vorige, bijvoorbeeld, is er vooral een na de komma’s.
We geven in dit land 6 procent van ons bbp uit aan algemene overheidsdiensten en 2 procent aan politiek bestuur. Dat is aanzienlijk meer dan in de buurlanden.
Volgens de indicatoren van goed bestuur van de Wereldbank heeft de kwaliteit van ons bestuur sinds 2012 een duikvlucht genomen en is die sindsdien nooit echt hersteld.
De kloof met Nederland, Duitsland en Luxemburg is op bestuurlijk vlak groter geworden.
Een ding is dus al duidelijk: bijna alle grote partijen die nu aan de verkiezingen deelnemen, beloven een beter en zuiniger bestuur, maar zijn er in de afgelopen tien jaar nooit echt in geslaagd om dit te realiseren.
Beeld Wouter Maeckelberghe
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind meer berichten van
Bron: De Morgen