Europa’s technologische vooruitgang tussen de zeventiende en negentiende eeuw leidde tot een ongeëvenaarde machtstoename. Door gebrekkige herindustrialisatie en toenemende afhankelijkheid van buitenlandse technologie, dreigt Europa zijn leidende positie voorgoed te verliezen, schrijft Jonathan Holslag.
Jonathan Holslag – De Morgen
‘Onze verslaving aan ingevoerde spullen neemt alleen maar toe, tot het punt dat we kunnen spreken van een omgekeerde Opiumoorlog.’
Jonathan Holslag
Technologie is een essentieel onderdeel van de macht van een samenleving.
Tussen de zeventiende en negentiende eeuw nam de macht van Europa aanzienlijk toe door een levensbeschouwelijke omwenteling die het individu aanmoedigde vrij te denken op wetenschappelijk gebied, en de overheid de bevoegdheid gaf om individuele inspanningen deels in te zetten voor het staatsbelang.
Ondanks misbruik, ongelijkheid en autoritarisme slaagde Europa erin om tegen de negentiende eeuw uit te groeien tot de technologische en industriële leider van de wereld, en daarmee een ongeëvenaard sterke positie te bereiken.
De late negentiende eeuw markeerde het hoogtepunt van de Europese macht in de wereld.
Wat sindsdien volgde, lijkt op een lange glijvlucht, waarbij Europa na de moeizame klim vanaf dat hoogtepunt geleidelijk afgleed.
Daarbij liet Europa de ambitie, het pionierschap en het staatsmanschap van de hoogvlakte achter zich, en daarmee ook het vermogen om op het gebied van voorspoed nieuwe hoogtes te bereiken.
Neerwaarts glijden is voorwaar een aangename ervaring – zolang het duurt.
Optimisten houden vol dat we de afgelopen decennia nog nooit zoveel welvaart hebben gekend en dat we met slechts zes procent van de wereldbevolking nog altijd boven ons gewicht boksen.
Tot enkele jaren geleden nam de welvaart van de meeste Europeanen inderdaad toe, maar die groei is inmiddels al een tijd gestagneerd.
Laten we eerlijk zijn: die groei zal in ons vergrijzende continent waarschijnlijk ook niet snel terugkeren nu de productiviteit ten opzichte van de grote concurrenten ongunstig evolueert.
Bovendien is het in een woelige wereld ook geen luxe als een dwergsamenleving tussen de gigantische continenten boven haar gewicht bokst.
Juist die verwezenlijking verklaart wellicht waarom we ons de afgelopen generatie als kleine David niet te veel zorgen hoefden te maken tussen de reuzen.
Macht gekoppeld aan deugd blijft de meest solide vorm van veiligheid.
En ja, Europa heeft zich in die macht soms vergist, maar de komende generaties Europeanen dreigen snel macht te verliezen en dat is, vanuit hun standpunt althans, eveneens problematisch.
Herindustrialisatie
De industrie is al eeuwenlang een van de belangrijkste pijlers van de macht. Het rijke Westen had dit een tijdlang uit het oog verloren, wat landen als Zuid-Korea en China in de kaart speelde.
Nu staat industrie weer hoog op de agenda.
In Amerika leidt dit tot resultaten: bedrijven investeren opnieuw zwaar in fabrieken in de Verenigde Staten.
In Europa spreken leiders al vijftien jaar over herindustrialisatie, maar de ervaringen van bedrijven als Audi en Van Hool suggereren dat het niet meteen wil lukken.
De cijfers ondersteunen dat: in tegenstelling tot de Verenigde Staten groeien de netto-investeringen in de Europese maakindustrie nauwelijks.
In de afgelopen vijftien jaar is het wereldwijde marktaandeel van Europa in de maakindustrie van 21 tot 15 procent gekrompen.
Met enige verbeelding zou je dit kunnen beschouwen als een uiting van gunstige trends zoals ontspullen, de opmars van de deeleconomie en nobelere overwegingen dan materialisme.
De werkelijkheid is echter anders: kijk maar naar de groeiende bergen afval van textiel, elektronica en meubels.
Als wat we weggooien een weerspiegeling is van wat de industrie voor ons maakt, dan is er van ontspullen geen sprake.
We importeren vooral veel industriële producten: meer, sneller en vaak goedkoper.
Hoewel ik dit punt misschien tot vervelens toe herhaal, neemt onze verslaving aan ingevoerde spullen alleen maar toe, tot het punt dat we kunnen spreken van een omgekeerde Opiumoorlog.
Net zoals Europa China verslaafd maakte aan ingevoerd opium, is Europa vandaag compleet verslaafd aan Chinese invoer.
Die afhankelijkheid wordt groter, niet kleiner.
Het aandeel van China in de Europese invoer stijgt elk jaar:
- 26 procent in 2017
- 27 procent in 2018
- 28 procent in 2019
- 29 procent in 2020
- 31 procent in 2021
- 32 procent in 2022
- …
De afgelopen maanden werd in Brussel hier en daar overlegd over een nieuw handelsbeleid, maar de besluiten waren steeds dezelfde: de consument en de waardeketens zijn niet klaar voor een ommezwaai.
Politici willen de toorn van de consument niet over zich afroepen met hogere invoerprijzen.
Omdat de Europese industrie zo verzwakt is, wegen de argumenten van lobbyisten in de handel vaak zwaarder en pleiten zij voor meer in plaats van minder spulletjes uit Azië.
In het beste geval vragen onze leiders aan de Aziatische landen om hun spullen in Europa in elkaar te zetten.
Geen probleem om op termijn een elektrische auto uit China in te voeren, maar dan liefst als bouwpakket, zodat er toch ergens nog een assemblagelijn openblijft.
Technologische hoogmoed
Een van de redenen waarom Europa zo laks met de industrie omging, of beter gezegd omgaat, is technologische hoogmoed.
Nog altijd hoor ik in sommige sectoren dat Europa voldoende technologische voorsprong heeft om zijn welvaart te behouden.
Europa heeft inderdaad lange tijd een technologische voorsprong gehad op industrielanden in Azië, maar met het verplaatsen van de industrie verhuist de technologie steeds vaker mee.
Technologie alleen volstaat overigens niet om de rekeningen te betalen.
De handel in echte spitstechnologie is slechts een fractie van de totale wereldhandel.
Wat de afgelopen jaren gebeurt, zou ons veel zorgen moeten baren.
Aan de ene kant zijn we sterk afhankelijk van Amerikaanse technologie; aan de andere kant worden de Chinezen steeds minder afhankelijk van de onze.
Dat heeft nu al gevolgen voor de internationale handel.
Tien jaar geleden betaalde de EU 63 miljard dollar meer aan buitenlandse intellectuele eigendomsrechten en onderzoeksdiensten dan ze verdiende aan de buitenlandse verkoop van eigen patenten en onderzoeksdiensten.
In 2023 was dat tekort tot 180 miljard dollar opgelopen.
Op de handelsbalans lijkt het Europese technologische leiderschap dus een mythe. En dat gaat van kwaad naar erger.
In alle sleutelsectoren, van autotechnologie tot energie, verliest Europa marktaandeel.
- Kijk hoe algoritmes van multinationals ons als digitale barbaren tegen elkaar opzetten, en iedereen die bezorgd is om de democratie zou in opstand moeten komen.
- Kijk hoe TikTok het brein van onze kinderen wegvreet en elke ouder zou in het verweer moeten komen
Deze technologische verschuiving zien we niet alleen in de industrie, maar ook in andere domeinen.
De poorten van de economie zijn al lang niet meer de havens, maar de startpagina’s of apps van grote webwinkels.
Vijftien procent van onze aankopen verloopt al via die webwinkels en tegen 2030 zou dat een kwart kunnen zijn.
De top van de webwinkels wordt gedomineerd door Amerikaanse en Chinese ketens als Amazon, Temu en Shein.
Zij vergaren op een ongeëvenaarde wijze inzichten in ons koopgedrag en beïnvloeden dat ook op een ongeëvenaarde wijze.
Amazon was met Alexa al doorgedrongen tot in vele huiskamers, Temu gaat nog verder en ontwikkelt apps die zich in zowat alle data van je mobiele telefoon nestelen.
- De neuronen van de wereldeconomie zijn bijna volledig in Amerikaanse en Chinese handen.
- In clouddiensten komt Europa er nauwelijks nog aan te pas.
- In artificiële intelligentie zijn de investeringen in Amerika nu al vijf keer groter dan die in Europa; in China twee keer.
Enig zeepbeleffect is daar niet vreemd aan, maar zelfs als die zeepbel ooit klapt, staat Europa er niet goed voor.
Digitale barbaren
Laten we nog even terugkeren naar de analogie van de Opiumoorlogen, waarmee Europa China in de negentiende eeuw op de knieën kreeg.
De door de Britten ingevoerde opium in het Qing-keizerrijk had eerst gevolgen voor de handelsbalans, brak vervolgens de moraal van de samenleving en ontnam China uiteindelijk het vermogen om zichzelf te verdedigen.
De Opiumoorlog was een kolonisatie van de markt, een kolonisatie van de geesten en ontaardde uiteindelijk in een kolonisatie van het land.
Die spreekwoordelijke kolonisering van de Europese markt is al aan de gang.
We werken onszelf in economische afhankelijkheden waar China een eeuw voor heeft moeten knokken om ze af te bouwen.
Maar ook de kolonisatie van de geesten is niet meer veraf.
- Kijk hoe één persoon met zijn sociaal medium, X, miljoenen Europeanen dagelijks overspoelt met zijn kijk op de wereld, in steeds grotere intensiteit, en alle alarmlichten zouden op rood moeten staan.
- Kijk hoe algoritmes van multinationals ons als digitale barbaren tegen elkaar opzetten, en iedereen die bezorgd is om de democratie zou in opstand moeten komen.
- Kijk hoe TikTok het brein van onze kinderen wegvreet en elke ouder zou in het verweer moeten komen.
Het feit dat dit niet of nauwelijks gebeurt, toont aan hoe ver de kolonisatie van de geesten al gevorderd is, of op zijn minst hoe weinig weerwerk wij nog bieden..
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind meer berichten van
Bron: De Morgen