België ontsnapt niet aan een internationale trend van almaar machtigere en meer zichtbare partijleiders. Die afhankelijkheid brengt grote kwetsbaarheid met zich, zo weten de Nederlanders.
Jan-Frederik Abbeloos – De Standaard
Nauwelijks een jaar nadat het Nieuw Sociaal Contract (NSC) is ontstaan, de partij waarmee Pieter Omtzigt de Nederlandse politiek bestormde, moet de partij al “ontpieteren”. Want Omtzigt doet een stap terug, voorlopig tijdelijk.
Het dreigt het zoveelste Nederlandse voorbeeld te worden van een partij die samen met haar voorman verkruimelt.
Zie Pim Fortuyn, zie Thierry Baudet.
De Nederlandse regering van minister-president Dick Schoof steunt naast de liberale VVD zelfs op drie partijen die bijna volledig samenvallen met hun leiders:
- de PVV van Geert Wilders
- de BBB van Caroline van der Plas
- de NSC – de lijst Omtzig – zo u wilt
Het zijn geen traditionele ledenpartijen – de PVV heeft zelfs geen leden, behalve Wilders zelf – maar vocale, electorale one-issuepartijen rond één duidelijke spreekbuis.
Het soort politieke formaties, vaak populistisch in de retoriek, dat zich niet bepaald makkelijk schikt in een compromisbeleid.
Na Omtzigt lijkt Van der Plas de volgende om te kraken – ze kan zich niet vinden in de mestplannen van haar eigen minister.
Charismatische leider
Het zou verkeerd zijn om die politieke vluchtigheid als iets exclusief Nederlands te zien. Eerder toont ze in extremere vorm wat in veel westerse landen aan de gang is.
Meer en meer worden verkiezingen gereduceerd tot een strijd tussen personen, en partijen tot hun voorzitters.
Daarbij wordt het 20ste-eeuwse model van de massapartij, gestoeld op lokale afdelingen en gevoed door het middenveld, uitgedaagd door een meer top-downmodel waarin de creatie van een politieke figuur centraal staat.
Digitaal adverteren krijgt daarbij voorrang op de mobilisering op het terrein. Denk aan Emmanuel Macron in Frankrijk, wiens partij ondertussen al aan haar derde naam toe is.
Maar ook gevestigde partijen worden steeds meer afhankelijk van het charisma van hun leider.
Zoals bij trainerswissels in het voetbal worden tegenvallende scores gelezen als een nood aan “nieuw leiderschap” eerder dan als een signaal om de eigen ideologie of werking door te lichten.
In het Verenigd Koninkrijk zoeken Conservatieven en Labour op die manier al decennia naar het wonderkind dat kan aanknopen met het succes van weleer.
Het belangrijkste wapenfeit in de Amerikaanse voorverkiezingen is de wissel van Joe Biden voor Kamala Harris. Het deed de kansen van de Democraten keren, zelfs nog voordat iemand de vraag had gesteld waarvoor Harris nu staat en wat de wissel inhoudelijk betekent.
© Nicolas Maeterlinck/belga
Deze democratieën, en zeker presidentiële regimes, werken allemaal met kiesstelsels die de macht in grote mate concentreren volgens een ‘the winner takes it all’-logica.
Maar dat er meer aan de hand is, mag ook blijken uit de ervaring in eigen land, waar we alle bovenstaande tendensen ook ontwaren.
Zo is Team Fouad Ahidar het schoolvoorbeeld van een stunt à la Omtzigt, met een misnoegde carrièrepoliticus die breekt met zijn partij – Ahidar ging weg bij Vooruit, Omtzigt bij het CDA – en zijn aanhang gewoon meeneemt en aanvult met nieuwe kiezers die zich herkennen in de frustratie van de verschoppeling.
Jean-Marie Dedecker deed het Omtzigt én Ahidar al voor toen hij in 2006 brak met de Vlaamse liberalen. Tot vandaag overleeft het merk Dedecker, een man die zelfs verkrijgt dat hij als onafhankelijke de Kamerlijst mocht trekken voor de N-VA in West-Vlaanderen.
Maar nog fascinerender is hoe ook de traditionele partijen in België steeds vaker leunen op de figuur van hun voorzitter.
Dat valt nog het meest op in de regeringsvorming, die een spel van aantrekken en afstoten is geworden tussen een handvol personen, waarbij de partijvoorzitters pontificaal de duim omhoog of omlaag steken, live in het journaal of rechtstreeks te volgen op Instagram.
Zowel federaal als Vlaams blijft de inhoud daarbij grotendeels onttrokken aan het oog. Voor de camera’s gaat het vooral over vertrouwen, evenwichten, de klacht dat er “te weinig” op tafel ligt.
Oorlogsmachines
Niet toevallig beheersen Georges-Louis Bouchez (MR), Sammy Mahdi (CD&V) en Conner Rousseau (Vooruit), allemaal dertigers, dit spel perfect.
Alle drie staken ze niet weg dat ze hun partij zouden stroomlijnen, als waren het electorale oorlogsmachines. En bij Bouchez en Rousseau is die status verzilverd op 9 juni, bij Rousseau zelfs zonder op dat moment voorzitter te zijn.
Neem hem weg en Vooruit bloedt in de peilingen, breng hem weer in beeld en de partij veert op.
Dat is wat onthouden wordt van 9 juni en de getroebleerde maanden die eraan voorafgingen.
Vooruit, op een blauwe maandag een beweging genoemd, is vandaag een strak georganiseerde partij die opnieuw op sleeptouw genomen wordt door Rousseau.
Bij Bouchez is de triomf nog groter.
© John Thys/belga
Voorzitters zijn uiteraard altijd al belangrijk geweest, maar vandaag lijkt hun greep op het politieke landschap totaal, met als logische consequentie dat politici zoals Bouchez en Rousseau openlijk erkennen dat ze liever voorzitter blijven dan minister worden.
Dé man die hen daarbij voorging, was natuurlijk Bart De Wever, nu al twintig jaar partijvoorzitter van de N-VA, twaalf jaar burgemeester van Antwerpen, en nul jaar minister.
De ultieme illustratie van de grote voorzittersmacht is dat een eventuele ‘promotie’ van De Wever tot premier van België nu al met lede ogen beschouwd wordt als een opoffering en een mogelijke verdere stap in de “ondergang” van de N-VA, zoals Bart Maddens schreef in deze krant.
Voor De Wever geldt nog het meest dat hij de macht van zijn partij schraagt en verpersoonlijkt. Iedere peiling bevestigt het: haal De Wever uit de N-VA en de partij zit met een heel groot probleem.
Het toont meteen de kwetsbaarheid van de hele constructie, ook al is die misschien kleiner dan bij steekvlampartijen als NSC of BBB.
Hoeft het te verwonderen dat er ook bij Open VLD gedroomd wordt van “een dictatoriale voorzitter”, zoals Egbert Lachaert in juni nog zei?
“Iemand die iedereen in de pas doet lopen en niet plooit voor tegenstand van clans.”
Of de partij met Eva De Bleeker die persoon gevonden heeft, zal moeten blijken, maar dat zelfs liberalen dromen van een dictator, zegt alles.
© Nicolas Maeterlinck/belga
Lees ook
Klik op de hyperlink en ontdek meer berichten van
Bron: De Standaard