Voor de tweede keer op rij vindt de klimaattop in een oliestaat plaats. Maar waar de Emiraten vorig jaar ook inzetten op schone energie, kijkt Azerbeidzjan nog puur naar olie en gas. Waarom dan toch een klimaattop organiseren?
Maarten van Gestel – De Morgen
‘Prioriteit nummer 99 voor Ilham Aliyev is klimaat’’
Maarten van Gestel
Het voelt als een déjà vu.
- Een klimaattop in een olieland?
- Met een prominent vertegenwoordiger van de oliesector als voorzitter?
- In een land dat kritiek krijgt vanwege het gebrek aan vrijheid van meningsuiting en mensenrechten?
Vorig jaar was de 28ste top in Dubai, in de olierijke Verenigde Arabische Emiraten (VAE), met een voorzitter die ook de baas was van het nationale oliebedrijf.
Deze week, op 11 november, begint de 29ste top in olieland Azerbeidzjan.
De voorzitter, Moechtar Babajev, is dan wel de milieuminister van het land, hij werkte 26 jaar lang voor staatsoliebedrijf Socar.
Een déjà vu dus, met toch een opvallend verschil: er is nauwelijks aandacht voor en ophef over deze tweede klimaattop op een rij in een olieland.
De top in Dubai kwam al ver voor die begon geregeld in het nieuws. Omdat bleek dat het oliebedrijf mee kon lezen met correspondentie aan de klimaattoporganisatie.
Of omdat een recordaantal lobbyisten uit de fossiele industrie kwam. Of vanwege geruchten dat voorzitter Sultan Al Jaber de bijeenkomst wilde gebruiken om fossiele deals te sluiten.
De top in Bakoe haalt nauwelijks het nieuws. Terwijl een ruime internationale delegatie van regeringsleiders en klimaatministers straks afreist naar een gastland dat in veel opzichten nog veel merkwaardiger is.
Want Verenigde Arabische Emiraten voorzitter Al Jaber was weliswaar een olieman, hij was ook de baas van een van de grootste schone-energiebedrijven ter wereld, dat gigantische zonneparken laat bouwen in de woestijn.
Zijn hypermoderne Golfstaat is een van de grootste investeerders van schone energie op het Afrikaanse continent en beweegt zijn economie van fossiele brandstoffen naar financiële diensten, tech en toerisme.
Azerbeidzjan daarentegen is een ‘primitief’ olieland, zegt politiek econoom Mehdi Parvizi Amineh van de Universiteit van Amsterdam en het International Institute for Asian Studies in Leiden.
Van modernisatie of serieus klimaatbeleid is in het Centraal-Aziatische land nauwelijks sprake. Voor zijn energievoorziening is Azerbeidzjan voor 98 procent afhankelijk van fossiele brandstoffen, 90 procent van de totale export zijn olie en gas, en de overheidsinkomsten komen voor 60 procent uit fossiele brandstoffen.
Waarom steekt Azerbeidzjan zoveel werk in het organiseren van de klimaattop? Wat heeft het land daarbij te winnen? En kunnen de Azeri’s, net als Al Jaber voor hen, hun top tegen de verwachtingen in tot een goed einde brengen?
Compromis
De keuze voor Azerbeidzjan is een compromis. Of, in de woorden van Amineh: “een ongelukje”.
VN-toppen moeten over de hele wereld rouleren, elk jaar is een andere van zes landengroepen aan de beurt. Dit jaar was het aan de Oost-Europese groep.
Bulgarije en Tsjechië wierpen zich op als gastlanden, maar Rusland blokkeerde dat, uit vrees voor een grote Europese vinger in de pap.
Moldavië was even een optie, maar had geen geld.
Azerbeidzjan bleek de enige die wilde en kon en waar geen enkel land een veto over uitsprak.
De politiek econoom legt uit dat het land vrij nieuw is. Ooit hoorde het bij Perzië, tijdens oorlogen begin 19de eeuw verloor Iran het aan Rusland.
Vanwege zijn natuurlijke bronnen stond het “aan de bakermat van de olie-industrie”, zegt energieanalist Jilles van den Beukel van het The Hague Centre of Strategic Studies.
In 1920 ontstond de Sovjetrepubliek Azerbeidzjan. Na de val van de Sovjet-Unie in 1991 werd Azerbeidzjan als onafhankelijke natiestaat ‘geboren’, zegt Amineh.
Het uitgestrekte land met slechts 10 miljoen inwoners is een dictatuur, waar al sinds de Sovjettijd de Aliyev-familie aan het roer staat. Een ‘one man’s rule’-autoritair systeem, aldus Amineh.
Van den Beukel vat de prioriteiten van die man, IlhamAliyev, als volgt samen:
- Op één staat aan de macht blijven
- Op twee staat geld verdienen met olie en gas
- Op drie staat gebied terugwinnen van Armenië
- En op negenennegentig staat klimaat
Aliyev gebruikt het geld van olie en gas om de bevolking tevreden te houden, zegt Amineh.
“Het deel van de samenleving dat kritisch is, zet hij onder druk.”
Democratische en progressieve politieke tegenstanders die het land willen hervormen of die pleiten voor vrijheid van meningsuiting, worden tegengewerkt.
Zo wijst het Europees Parlement op “300 mensen” die er nu “in hechtenis zitten op grond van politiek gemotiveerde aanklachten”.
Ook wijst het erop dat het land tot de “minst vrije landen ter wereld hoort” en “een lagere plek inneemt dan Rusland en Wit-Rusland”.
Het is een misvatting, zegt Amineh, dat Azerbeidzjan gigantische voorraden olie en gas heeft, zoals Saudi-Arabië, Iran of Qatar.
“Qua oliebronnen staat het op plek twintig van de wereld, qua gas op vijfentwintig.”
De middenmoot van fossiele landen dus. De reserves zijn beperkt: over zo’n twintig à dertig jaar zijn de olie en het gas op.
Opmerkelijk genoeg heeft het land nog nauwelijks in andere energiebronnen geïnvesteerd. De potentie voor zonne- of windenergie is groot, maar die laat het grotendeels onbenut.
Zijn klimaatdoelen zijn bij lange na niet in lijn met het Parijsakkoord en de 1,5 graden doelstelling.
Veel landen beloven netto-nuluitstoot te hebben in 2050 (de EU, VS, de VAE) of 2060 (Rusland, China).
Azerbeidzjan belooft slechts 40 procent minder uitstoot in 2050.
Prestige
Waarom organiseert uitgerekend Azerbeidzjan een klimaattop?
“Prestige”, zegt Amineh. Een Nederlands delegatielid voor de klimaattop onderstreept dat.
“Het land wil laten zien dat het ertoe doet in de internationale diplomatiek.”
Het land pronkt in preklimaattoppresentaties met eerdere internationale taken, zoals het voorzitten van een VN-onderhandelingsgroep, of de organisatie van de European Games, een sportevenement waar vijftig landen aan meedoen.
Prestige klinkt mooi, maar goede internationale betrekkingen zijn voor een klein land als Azerbeidzjan “simpelweg nodig om te overleven”, stelt Amineh.
Het ligt in een geopolitiek gevoelige zone en heeft bondgenoten nodig.
Azerbeidzjan wist aartsvijand Armenië vorig jaar in een oorlog te verslaan, puur dankzij militaire hulp van bondgenoot Turkije.
Ook met de EU onderhoudt het land redelijk goede relaties. De EU is kritisch op de mensenrechtensituatie maar importeert, zeker sinds de Russische inval in Oekraïne, extra gas uit het land.
Azerbeidzjan probeert zijn gas duur aan de EU te slijten, terwijl het voor eigen gebruik goedkoop Russisch gas inkoopt, zegt Van den Beukel.
Met Rusland heeft Azerbeidzjan een “haat-liefdeverhouding”, zegt Amineh.
Moskou ziet de Kaukasus als zeer belangrijke geopolitieke ruimte tussen het eigen grondgebied en Europa. Maar de spanningen lopen op.
Enerzijds omdat Azerbeidzjan wil samenwerken met Israël, terwijl Rusland juist bevriend is met Iran, Israëls aartsvijand.
Anderzijds omdat Azerbeidzjan wil toetreden tot de NAVO.
“Rusland wil geen NAVO-landen aan zijn grenzen.”
Kortom, een VN-top die de wereld samenbrengt, kan in het voordeel werken van een klein land dat een allemansvriend wil zijn en bescherming nodig heeft van grotere staten.
Trojka
Begrijpelijk, maar blijft het niet hypocriet, een klimaattop in een oliestaat? Het Nederlandse delegatielid draait het om.
“De klimaattop kan juist een voordeel zijn voor het land.”
Kijk hoe drastisch Azerbeidzjan achterligt qua klimaat- en energiedoelen, bedoelt het lid. Deze VN-top kan een groene impuls geven.
Zo vormen de Azeri’s met de VAE en Brazilië, organisator van de volgende top, samen een ‘trojka’.
Vermoedelijk komen ze met aangescherpte klimaatdoelen, die ze naar verwachting vroeg in de top zullen presenteren.
Dat bedrijven en duurzame organisaties straks voet zetten in het nu nog ouderwetse olieland – minstens 32.000 bezoekers worden verwacht – kan ook helpen.
De Nederlandse ontwikkelingsbank FMO geeft op de top de eerste ‘groene lening’ aan Azerbeidzjan uit.
Normaal weet een land twee jaar van tevoren dat het een top gaat organiseren, maar door al het gedoe over waar de top zou zijn had Azerbeidzjan nog geen jaar de tijd. En het gaat verrassend goed, vindt het Nederlandse delegatielid, zeker gezien het gebrek aan (klimaat)diplomatieke ervaring.
“Het vrij kleine team werkt keihard en heeft geen steken laten vallen.”
De taak van een gastland is zowel logistiek – het moet een conferentiecentrum regelen, hotels, transport, eten en drinken – als inhoudelijk: vooral in de belangrijke tweede week van de onderhandelingen moeten de Azeri’s de leiding nemen.
De top draait vooral om hoeveel klimaatgeld rijke, vervuilende landen geven aan armere kwetsbare landen die maar weinig broeikasgassen uitstoten.
Nu is dat 100 miljard dollar per jaar, in Bakoe moet een nieuw, hoger bedrag vastgesteld worden.
Of dit lukt of niet en of zowel rijke als arme landen er tevreden mee zijn, bepaalt of deze top slaagt.
‘Verbinder’
“De organisatoren doen in de voorbereidingen hun best om landen samen te brengen”, ziet het delegatielid.
Egypte, twee jaar geleden gastland, moest eveneens een zak klimaatgeld uitonderhandelen.
“Egypte probeerde dat door landen tegen elkaar uit te spelen”, zegt het delegatielied.
Azerbeidzjan stelt zich meer als ‘verbinder’ op, maar dat kan straks anders gaan, als de onderhandelingen spaak lopen.
Ngo’s die naar Bakoe afreizen, blijven kritisch.
“Een top in een land met nauwelijks ruimte voor civil society is zorgwekkend”, zegt Esin Erdogan van de Nederlandse ontwikkelingsorganisatie Simavi.
Ngo’s mogen straks campagnevoeren in aangewezen VN-zones, maar hebben niet de illusie dat ze zullen doordringen tot de lokale bevolking.
“Het land heeft immers geen vrije pers”, zegt Rosa van Driel van de internationale ontwikkelingsorganisatie Care.
Er is een klein lichtpuntje, menen de ngo’s: het gastland lijkt niet volledig immuun voor kritiek. Het kernteam van de organisatie bestond uit louter mannen.
The Guardian schreef er kritisch over, ook het Nederlandse delegatielid vond dat ‘geen fraai gezicht’.
Nu zit er ook een vrouw in – ‘die regelt alle logistiek’.
Ondanks de zorgen is energie-expert Van den Beukel blij dat de klimaattop in een enigszins controversieel land plaatsvindt.
“Een klimaattop in Denemarken zorgt voor minder kritiek. Maar Denemarken hoef je niet mee te krijgen in klimaatbeleid.”
Cynici kunnen zeggen dat ook Azerbeidzjan zijn top hoopt te gebruiken voor gasdeals.
Amineh sluit het niet uit.
Maar “wegbewegen van fossiele brandstoffen”, zoals landen vorig jaar in Dubai beloofden, is in het bijzonder voor Azerbeidzjan pure noodzaak.
“Over een paar decennia zijn de olie en het gas op. Het land moet ook daarna overleven.”
Lees ook
Lees ook
Bron: De Morgen