Historicus Geert Mak is niet verrast dat Donald Trump opnieuw president wordt. ‘Men verkoos een woedekandidaat. Dit is een revolutie tegen woke Amerika.’ Voor Europa ziet hij het einde van een tijdperk en een onzeker nieuw begin, met een snelle vuurproef in Oekraïne. ‘Die oorlog kan niet eeuwig doorgaan.’
Maarten Rabaey – De Morgen
Schrijver Geert Mak is niet verrast dat Donald Trump opnieuw president wordt. ‘Dit is een revolutie tegen woke Amerika’
“Onze wereld komt flink op zijn kop te staan. We hebben nog geen idee wat dit voor Europa en onze lidstaten zal betekenen. Of voor onszelf.”
Schrijver en historicus Geert Mak bekomt nog steeds van de tweede verkiezing van Donald Trump.
“Het is een drukkende sfeer hier, bij iedereen.”
De verkiezingsnacht liet hij bewust aan zich voorbijgaan.
“Ik durfde niet uit bed te stappen, ook niet toen ik wakker werd. Ik dacht almaar: het wordt een ramp. Ik ging pas om 7 uur tv-kijken. Toen was het al gebeurd. Ik voelde een steen in mijn maag.”
U had deze uitslag verwacht?
“Ja, ik had een heel sterk voorgevoel dat het opnieuw kon gebeuren. Het was fantastisch dat Kamala Harris als zwarte vrouw het presidentschap ambieerde maar ze was niet de meest ideale kandidaat. Om zo’n gevaarlijke vijand te weerstaan moet je misschien toch een wat hardere opponent in het veld zetten.
“Harris had ook maar drie maanden om zich in te werken en iets van zichzelf te laten zien. Ze had ook geen heldere eigen plannen. Ze kon zich nooit distantiëren van de onpopulaire regering van Joe Biden. Dat kon ze als vicepresidente ook niet.
“Terecht wordt Biden nu door zijn partij geviseerd. Biden had eerst gesuggereerd een tussenpaus te zullen zijn, een overgangsfiguur naar een nieuwe generatie Democraten. Hij blies die brug zelf op, door zijn koppigheid om op zijn tachtigste nog eens president te willen worden en dan toch te laat terug te treden.”
Als de Democraten normale voorverkiezingen hadden gehad waaruit een sterkere kandidaat kwam, had die wel van Trump kunnen winnen?
“De kans was zeker groter geweest. Voorverkiezingen konden dan een soort proefschool zijn om uit te proberen hoe een kandidaat bij kiezers valt.
“Het zou zeer de vraag geweest of Harris die test zou hebben doorstaan. Veel anderen hadden het beter gekund.
“De Democraten beschikken over een potentieel aan burgemeesters en gouverneurs die wél in contact staan met hun ouderwetse arbeidersklasse.
“Deze uitslag is vooral een klap in het gezicht van de Democratische elite, waar Harris deel van uitmaakt.”
Overal in de VS vond een verschuiving naar populistisch trumpisme plaats: niet alleen rode staten kleurden dieprood, ook in blauwe staten groeide Trumps marge, zelfs in New York. Is dat uit steun voor Trumps illiberale denkbeelden of uit protest tegen de koers van het land?
“Ik denk dat Trump een ontzettend goede campagne voerde. Hij is heel erg goed geworden in het politieke theater − op zijn manier, met alle smakeloosheid die erbij hoort.
“Hij lanceerde allemaal kleine hondenfluitjes met als onderliggende boodschap: ik ben een van jullie. Daar klopt niks van, hij is gewoon een rijkeluiszoontje, maar de Amerikanen denken wel: ‘hey, hij snapt ons’, door zijn taal, zijn scheve grappen, zijn overdrijvingen enzovoort, maar vooral door de woede die hij vertolkt.
“Hij moet maar twee zinnen over de hoge dieselprijzen zeggen en zowel zwarte vrouwen als boeren in de Midwest volgen hem.
“Zijn stijl maakte Trump heel effectief in brede groepen van de samenleving.
“Trump heeft de geweldige woede van zijn aanhang kunnen weten te kanaliseren.
“Hij was de woedekandidaat.
“We hebben altijd de indruk gehad dat Trump een uitzondering is en Amerika terug naar de regel gaat, ook internationaal.
“Nu blijkt sinds dinsdag dat Trump de regel gaat worden en de toon gaat zetten.
- “Wat voor land kiest een man die veroordeeld is, die een notoire oplichter is, die met vrouwen rotzooit, wat je wilt, een totale narcist?
- “Wat voor land kiest zo’n soort man als leidende figuur als voorbeeld?
“Dat kan alleen een land vol woede zijn.”
Wat zijn de oorzaken van die woede?
“De woedebeweging van Trump wortelt in drie bronnen.
“De eerste is het uiteenvallen, letterlijk en figuurlijk, van Main Street USA. De hele Amerikaanse democratie is altijd lokaal geweest. Ze is gericht op Main Street, de hoofdstraat van de stadjes en dorpen op het platteland waar je elkaar tegenkwam, politieke discussie voerde en soms ruzie maakte. Daar ligt de basis van de Amerikaanse democratie.
“Toen ik in 2010 een grote reis door Amerika maakte, in de voetsporen van schrijver John Steinbeck, was het al zonneklaar dat de Main Street letterlijk in verval was. Bijna overal zag je dichtgespijkerde winkels.
“De sociale dynamiek die in de jaren 1970 nog volop aanwezig was in de kleine stadjes, is overal verdwenen. Mensen zeiden tijdens mijn reis nog optimistisch dat internet er de verdwenen menselijke communicatie zou opvangen. Maar zoveel internet verbindt, zoveel het ook scheidt. Internet is niet de oplossing gebleken.
“Naast het verval van Main Street is er ook het falen van de twintigste-eeuwse ‘Amerikaanse belofte’: ‘Jij hebt het zwaar, maar je kinderen krijgen het beter’.
“De New Deal van Franklin Delano Roosevelt, waarover ik nu een boek schrijf, maakte die belofte als antwoord op de Grote Depressie van de jaren 30 in de vorige eeuw én maakte ze waar.
“Toen ik Steinbeck achterna reisde, vroeg ik mensen voortdurend hoe hun situatie was in 1960 en hoe ze nu is. Almaar hoorde ik hetzelfde: in de jaren 60 moesten we hard werken, maar we wisten dat we na een jaar of twee een auto konden kopen en na een jaar of vijf een huis. Je was gerust dat je later de studies van je kinderen kon betalen.
“Pas vanaf de jaren 90 begon deze belofte te verbrokkelen. Voor een redelijk inkomen moesten beide partners voltijds gaan werken. Vanaf 2000 werd werk steeds onzekerder en bouwden gezinnen schulden op.
“Amerikanen weten sindsdien dat hun kinderen het economisch niet beter zullen krijgen, en waarschijnlijk achteruitgaan. Ik dacht toen al: die mensen gaan heel boos worden. Deze woede zagen we al in 2016, nu is ze nog groter.
“De derde factor is de grote splitsing in Amerika tussen de hogere klassen, de academische gevormden, en de werkers.
“Amerika heeft de afgelopen decennia ontzettend veel gewoon maakwerk uitbesteed. Hun metaal- en auto-industrie is grotendeels naar het buitenland verdwenen, met name naar Azië en in het bijzonder China.
“De ex-fabriekswerknemers zijn achtergebleven in problematische situaties, terwijl de academische klasse die hele globalisering maar bleef toejuichen en stimuleren.
‘De Democratische Partij was altijd de partij van de arbeiders, maar ze is blind geworden voor de toenemende tweedeling in de maatschappij’
Geert Mak
“De Democratische Partij was vroeger altijd de verbindende partij, de partij van de arbeiders, maar ze is blind geworden voor de toenemende tweedeling in de maatschappij.
“Een groot deel van de partij begon zich bezig te houden met gender of racisme.
“Dat zijn belangrijke vraagstukken, maar ze worden door de mensen aan de onderkant niet als het meest noodzakelijke beleefd. Als je zelf uit je huis gezet dreigt te worden, dan heb je wel andere prioriteiten.
“De nieuwe verkiezing van Trump is dus ook toch een revolutie tegen het ‘woke Amerika’.”
Harris trad te veel op met celebrity’s en sprak te weinig met de gewone Amerikaan over Main Street?
“Harris reisde wel door het land, maar begreep het niet echt meer.
“Het boek Vos in de VS van Nancy Pelosi’s schoonzoon Michiel Vos is onthutsend omdat hij daarin een Democratische Partij beschrijft die totaal is afgesloten in een gouden bubbel, terwijl ze de arbeidersbeweging zou moeten zijn.
“Toen ik het boek las, dacht ik: ze gaan verliezen, en dat is nu gebeurd.
“Door op te trekken met de beroemdheden schiep Harris afstand en Trump schiep nabijheid via zijn grofheid.
“De vrouwen uit de plattelandsstadjes denken: ja, Trump gebruikt wel gore taal, maar zo praten onze mannen nu eenmaal. Zelfs met zijn fouten is Trump een van ons. Mensen hebben echt het gevoel: wij zijn niet gezien. Deze uitslag laat zien: hier zijn wij.
“De conservatieve columnist David Brooks beschreef het mooi:
‘Donald Trump is een monsterlijke racist, maar er is ook iets mis met een goed opgeleide bovenlaag die kijkt in de spiegel van de maatschappij en alleen zichzelf ziet.’”
Tien procent meer vrouwen dan mannen (ongeveer 54 procent tegenover 44 procent) stemde wel voor Harris, maar het was niet genoeg omdat Trump precies dezelfde verhouding in de tegenovergestelde richting had. Ook meer zwarte en hispanicmannen steunen hem. Wat zegt die kleur-overschrijdende genderkloof over de VS vandaag?
“De genderkloof heeft inderdaad flink gespeeld, in beide richtingen. Ook dat hebben de Democraten enorm onderschat. Zij dachten ook: wie gekleurd is, is voor ons. Zo werkt het niet.
“Ze hadden nochtans kunnen leren uit de verkiezing in 2000 en 2004 van George W. Bush, ook een rijkeluiszoontje die werkte voor het grootkapitaal en allerlei sociale voorzieningen wilde opblazen. Ook toen snapten ze niet waarom hij telkens won.
“Nochtans beschreef historicus Thomas Frank dat perfect in het boek What’s the Matter with Kansas?.
“Hij ging terug naar de staat waar hij opgroeide om te weten waarom zijn buurt, die generaties Democratisch stemde, plots voor Bush koos.
“Hoewel economisch progressief waren ze ook religieus en ethisch-conservatief, inzake abortus bijvoorbeeld. Hun culturele waarden wogen uiteindelijk zwaarder dan de economische belangen.
“Nu zie je dit ook: mannelijke hispanics rennen naar Trump omdat hij hun culturele macho waarden honoreerde, de economische gevolgen nemen ze voor lief.”
Waarom stemmen hispanics voor Trump terwijl hij dreigt met massadeportatie van irreguliere migranten, wat voor sommigen betekent dat nieuw aangekomen familieleden kunnen worden opgepakt?
“Dat fenomeen zie je ook hier in Europa: immigranten kiezen niet altijd voor andere immigranten. Zij denken ook dat ze hun arbeidsplaatsen zullen komen innemen.
“Als immigranten wat langer ergens zijn, kunnen ze zich ook bedreigd voelen door recentere migratiestromen.
“Wat ook een rol speelt, is dat veel Trump-aanhangers denken dat het maar demagogie is. Ze denken dat de soep niet zo heet zal worden opgediend.
“Zo denken ze ook dat zijn dreiging dat hij vergelding wil van zijn tegenstanders, waar wij ook van wakker liggen, theater is.
“Alleen, en dat is het grote gevaar, Trump is een hele rare man. Wij weten niet wat theater is en wat hij echt meent. De geschiedenis leert dat bij dit soort demagogen en totalitaire leiders de soep vaak gloeiend heet wordt gegeten.”
Ziet u Trump tot massadeportaties overgaan?
“Actieve deportatie van miljoenen mensen heeft nooit plaatsgevonden in de Amerikaanse geschiedenis. In de praktijk zou dat niet alleen immoreel maar ook heel lastig zijn om waar te maken. Veel migranten zijn gewaardeerde arbeidskrachten. Ik zie het bedrijfsleven en de lagere overheden, zoals de staten, toch fel protesteren.”
John Kelly, de langstzittende stafchef van het Trump Witte Huis, zei dat hij vond dat Trump voldeed aan de definitie van een fascist. Harris echode hem. Neemt op 20 januari een fascist zijn intrek in het Witte Huis, die zelf ooit zei dat hij op dag één een dictator wilde zijn?
“Nee. Er zijn ook goede wetenschappers, zoals Robert Paxton, die dat zeggen. Paxton is een groot expert, en toch ben ik het dit keer niet met hem eens.
“Ik denk dat ze een paar dingen door elkaar halen. Niet elke autoritaire leider is een fascist.
“Trump heeft gevaarlijk autoritaire trekken, zeker. Hij krijgt een ongekende macht als de Republikeinen naast de Senaat straks mogelijk ook het Huis veroveren. De conservatieve meerderheid van het Hooggerechtshof pleit al in zijn voordeel.
“Zijn totalitaire trekken kan hij uitleven, maar daarom ben je nog geen fascist.
“Het fascisme en het nationaal-socialisme waren totalitaire moderniseringsbewegingen, in de zin dat ze gericht waren op de toekomst en een ‘nieuwe orde’ nastreefden.
“De beweging achter Trump daarentegen is nostalgisch over het oude Amerika. Als ze zeggen ‘Make America great again’, dan denken ze aan het Amerika van de jaren 1960.
“Het is ook een beweging die gericht is op het scheppen van chaos, en het putten van goede deals en mogelijkheden uit die chaos. Het beleid van Trump zal al snel heel chaotisch worden. Zijn profeet Steve Bannon is ook echt een chaosmaker in het groot.
“We krijgen geen fascistisch bewind, nee, we krijgen een chaotisch bewind. Het leidende land van de wereld zal enorm veel chaos creëren, juist in een tijd dat er, ook internationaal, meer geregeld moet worden − denk maar aan de dreigende klimaatramp.
“Juist daarin schuilt het grote gevaar.”
Beeld Doug Mills / NYT
Trump lijkt alvast van plan alle vangrails weg te halen. Er lekten al plannen uit dat hij het justitieministerie en de federale ambtenarij wil zuiveren van zijn critici.
“Veertigduizend mensen wil hij ontslaan, dat is zijn plan, ja. Dat kan weleens een heel groot probleem worden. Ook toen hij een eerste keer aantrad als president lagen ministeries een half jaar lam.
“Als hij zijn dreigement van een massale ontslagronde uitvoert, zal er direct al een enorme chaos ontstaan.”
Zonder controlerende overheid ligt het pad open om de scheiding der machten op te heffen?
“Amerika komt in een heel gevaarlijke situatie, ja. Trump is een antidemocraat met waanzinnig veel macht. We kunnen in Amerika meemaken wat we in Europa al zien in Hongarije, en hebben gezien in Polen.
“De checks-and-balances van de rechterlijke macht zal hij met zijn uitvoerende en meerderheid in de wetgevende macht krachtig ondermijnen, terwijl dat in een gezonde democratie altijd een tegenmacht is geweest. Ook de overheidsbureaucratie zal hij proberen te verzwakken.
“Ik denk wel dat een belangrijke tegenmacht kan komen van het leger, dat in de VS een krachtige eenheid en nationale identiteit vormt. Dat zal voor hem een harde noot worden om te kraken.
“Ook de staten zullen een tegenmacht zijn, want op de machtige staten, zoals Californië, New York en Texas, zal hij niet alle grip hebben. Wellicht zullen er al snel spanningen ontstaan tussen het statelijke en federale niveau.”
Zullen kiezers hem tot de orde roepen als Trump een loopje neemt met de rechtsstaat? Vrijheid is toch een kernwaarde voor Amerikanen?
“In de woorden wel, maar aan deze uitslag zie je dat ze toch een ander, wat minder vrij Amerika ook heel prettig vinden. Velen zijn niet bang voor een meer totalitaire heerser.
“Dat vind ik ook een van de schokken van deze uitslag. Vrijheid is als product van de verlichting belangrijk voor Amerikanen, maar religie is dat soms meer.
“In het feit dat Trump de aanslag op zijn leven overleefde zagen veel Amerikaanse christenen de hand van God.
“‘Zie je wel, hij is de uitverkorene.’
“Ik denk dat miljoenen Amerikanen alleen al om die reden op Trump gestemd hebben. Bij religie hoort ook altijd het verlangen naar een messias.
“In de jaren 1930 werd ook Franklin Delano Roosevelt als een messias onthaald. Mensen hadden een altaartje in hun huis met zijn portret. Trump is, om heel andere redenen, ook als een bevrijder onthaald.”
In zijn overwinningsrede had Trump zelf, naast God, veel dank voor Elon Musk, die hem financierde en op zijn sociale media een platform gaf. Schuift de VS straks met Trump op naar een Russisch model waar oligarchen mee de plak zwaaien?
“Het gaat in de VS al om veel meer. Rusland is in de kern een vrij primitieve dievenstaat waar oligarchen mee profiteren.
“Elon Musk is een disruptieve vernieuwer, de Henry Ford van de 21ste eeuw.
“De verbinding tussen de staatsmacht van Trump en de enorme macht die Musk al heeft als rijkste man ter wereld is veel gevaarlijker, omdat de staat juist bedoeld is om dat soort types in te tomen.
“In de 19de en 20ste eeuw is dat nog al eens nodig geweest, met de spoorwegmagnaten, olietycoons en ook Ford.
“Nu zijn de checks-and-balances opnieuw verdwenen. Musks houding is dat hij een pesthekel heeft aan de gereguleerde economie. Hij zal enorm profiteren van de chaos en daar meer macht aan gaan ontlenen
(Er is nu sprake van dat hij een officiële functie zou opnemen om de federale overheid te verkleinen en dereguleren, red.).
“Eigenlijk is deze situatie nog veel gevaarlijker dan de meelopers die Poetin om zich heen heeft, juist omdat Musk door zijn innovatieve machtspositie ook enorm veel schade kan aanrichten.
“Denk maar aan alle data die hij over iedereen bezit en zijn propagandapotentieel via de enorme megafoon X, die hij beide heeft ingezet in het voordeel van Trump.
Musk is niet alleen de rijkste man ter wereld maar straks wellicht ook de machtigste. Kijk ook maar hoe hij ongestoord in AI investeert, een evolutie waar we als mensheid de hand in moeten houden.
“Musk is op dat vlak een tovenaarsleerling die het dekseltje van flessen losschroeft, maar riskeert allerlei krachten los te laten die hij ook niet meer in toom kan houden. Dat is het griezelige.”
Het nieuwe aantreden van Trump is een enorme schok voor Europa. Maken we het einde van de trans-Atlantische relaties mee zoals we ze gekend hebben sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog?
“Ja, dit is het definitieve einde van de Amerikaanse eeuw, waar wij internationaal aan vast zaten geklonken. Ze wankelde al enorm.
“Het hele systeem dat door Roosevelt en de zijnen is opgezet tijdens WO II, is zeldzaam belangrijk geweest om een zekere wereldorde in stand te houden, ondanks alle fouten en en gruwelijkheden die Amerika soms heeft begaan.
“Trump is gewoon een man van de ad-hoc deals, een echte zakenman. Hij gooit het liever op een akkoordje met Frankrijk of aparte lidstaten dan met de EU, want dat soort structuren vindt hij alleen maar lastig.
“Trump ziet de EU ook niet als een vredesproject, wat de VS nochtans altijd stimuleerden omdat die Europeanen elkaar altijd maar weer elkaar in de nek vlogen.
“Trump zal Europa gewoon zien als een concurrent, of als een klas met verwende kinderen.
“Trump zal de Amerikaanse beschermende paraplu boven Europa snel dichtklappen.
“Europa moet het nu zelf doen en zijn eigen geopolitieke rol spelen.”
Kunnen we dat op korte termijn wel bolwerken?
“Europa is te lang door Amerika verwend geweest, bijna decadent. Voor de goede verstaanders is al langer duidelijk dat dit niet kon blijven duren.
“Daarom was ik begin deze eeuw tegen de aanschaf van Amerikaanse F-35-gevechtsvliegtuigen, een prachtig toestel maar geopolitiek enorm riskant omdat elk moertje in Amerika besteld moest worden.
‘Europa is nu deels een papieren tijger, maar kan Oekraïne toch krachtiger steunen, vooral omdat Rusland ondanks alle retoriek toch niet zo sterk is’
Geert Mak
“Wat zal er in de toekomst gebeuren? Ons bondgenootschap met Amerika was heilig en vanzelfsprekend, dat kan ons nu zuur opbreken. De VS betaalden ons ook altijd veel.
“Europa is door zijn gemakzucht heel lui geworden. Dat moeten we als de sodemieter van ons afschudden.
“We moeten ook af van het idee dat wij dit soort dingen nog nationaal kunnen oplossen.
“Ik denk dat de Europese leiders als de wiedeweerga bij elkaar moeten komen om echt een eigen geopolitiek en defensie te ontwikkelen.
“Dit is een laatste wake up call voor Europa. We zijn natuurlijk al vaker door grote schokken ontwricht, waarna we ons verenigden. Dit zou wel eens zo’n moment kunnen zijn.
“Aan de andere kant zijn er natuurlijk ook Viktor Orbán en zijn acolieten. Voor iedereen die voor democratie en rechtsstaat is, wordt het nu een kwestie van de handen in elkaar slaan om dat soort tendensen in de kiem te smoren.”
Europa’s vuurproef woedt letterlijk langs de oostelijke EU-buitengrens: de oorlog in Oekraïne. Welk antwoord moeten we formuleren als Trump de Amerikaanse militaire en financiële steun stopzet?
“Wij zullen hoe dan ook veel meer dan nu Oekraïne moeten steunen. Europa heeft heel veel mogelijkheden, maar vooral Duitsland is te slap geweest.
“Ze hebben wel veel geld gegeven, maar weinig wapens. Hun ingewikkelde relatie met Rusland speelt daar mogelijk toch nog altijd een rol.
“Er is daar nog altijd een soort sympathie voor Rusland en dat moet ophouden, want Poetin is gewoon een heel gevaarlijke tegenstander.
“Tegelijk denk ik dat je heel goed moet kijken hoe ver je kunt gaan om de oorlog te beëindigen.
“Hier wordt natuurlijk zowel in Oekraïne, Europa en de VS hevig over nagedacht. De oorlog kan niet eeuwig zo doorgaan.”
Maar welke condities zijn aanvaardbaar?
“Daar waar Trump een hele snelle en makkelijke deal wil, moet Europa een volwaardig akkoord kunnen entameren.
“Rusland mag niet het gevoel krijgen dat het met alles weg kan komen en zichzelf niet als overwinnaar gaat voelen, want dan weet de wolf hoe het werkt.
“Over een paar jaar heeft Poetin lak aan alle verdragen. Dan lopen Moldavië, Georgië, de Baltische staten en zelfs Polen risico’s.
“Het doet denken aan de Spaanse Burgeroorlog. Dat was in de jaren 1030 ook een soort testcase voor het fascisme en het falangisme.
“Hoe ver zijn de westelijke democratieën bereid om een andere democratie in nood te helpen? Nou, toen niet.
“En na die Spaanse Burgeroorlog durfden ze ook Polen aan te pakken, in 1939. En Oekraïne speelt nu eenzelfde rol. Europa heeft alleen al op dat vlak enorme belangen in Oekraïne.”
Hoe geven we nu al een signaal aan Poetin dat hij geen vrijgeleide krijgt?
“Eigenlijk zou het beste zijn om de Oekraïense luchtafweer bijvoorbeeld enorm te verstevigen en de defensie ijzersterk te maken. Europa heeft begrijpelijkerwijs geen zin om een rechtstreekse confrontatie met Rusland aan te gaan. Het heeft daar het leger ook niet voor.
“We zijn nu deels een papieren tijger, maar dat hoeft niet te betekenen dat je Oekraïne niet krachtiger kunt steunen, vooral omdat je merkt dat Rusland ondanks alle retoriek toch niet zo sterk is.
“De oorlog is al eindeloos aan de gang en ze veroveren niet zoveel meer. Ze verloren al een geschatte 600.000 mensen.
“Om hun eigen Koersk-district te verdedigen hebben de Russen Noord-Koreanen nodig! We mogen nu dus best wat meer risico’s nemen en wat meer tanden laten zien.
“Toch zullen we noodgedwongen naar een akkoord evolueren, want in het Oekraïense leger ligt de gemiddelde leeftijd al boven de 40.”
Voor de defensie van de EU steunen wij ook op de NAVO, waar Trump niet langer leden wil verdedigen die hun bijdrage niet betalen en al eens dreigde op te stappen. Is het overleven van het defensiebondgenootschap in gevaar?
“Dat is het zeker. In tegenstelling tot zijn eerste termijn zijn enkele adviseurs van Trump nu ook al behoorlijk van God los.
“We moeten hopen dat hij toch nog een paar goede adviseurs zal hebben die hem zeggen:
“‘Doe het niet, want je hebt er toch vooral voordelen bij. Het is een zeer sympathiek gezelschap dat jij ook nog eens leidt. Laat het daar niet imploderen maar zet de boel er maar eens goed onder druk om meer te betalen.’
“Vergeet niet dat ook de presidenten voor Trump daar al op aandrongen. De aandacht van Amerika is steeds meer gericht op de Pacific. Taiwan, China, Japan zijn veel belangrijker.
“De NAVO is voor de Amerikanen minder relevant aan het worden en weegt minder zwaar. Voor veel Amerikanen is Oekraïne een sideshow. Rusland vinden ze een vervallen imperium dat alleen nog hard om zich heen slaat.”
Trump is van plan om Europa en China hogere importheffingen op te leggen. Riskeren we een handelsoorlog?
“Ja, we kunnen veel verwachten. Ook China en de EU zullen dan in een reactie heffingen opleggen. Opnieuw: chaos.
“Trump denkt economisch heel primitief. Zijn achterban vindt dat prachtig. Heffingen zijn symbolen maar ze hebben wel grote economische gevolgen.
“Op zijn rally’s klonk het fantastisch: de Amerikaanse maakindustrie herstellen en de Chinese troep komt er niet meer in!
“Maar als je het echt gaat uitvoeren, ontstaat er sterke inflatie en die zal juist de Amerikanen zelf het hardst treffen.
“Economen van Rabobank schatten dat zulk beleid per Amerikaan jaarlijks 1.800 dollar kan kosten. En de Amerikaanse inflatie zal de Europese economie mogelijk eind volgend jaar al in een recessie duwen.”
‘Amerika krijgt geen fascistisch bewind, wel een chaotisch bewind. Het leidende land van de wereld zal enorm veel chaos creëren. Daarin schuilt het grote gevaar’
Geert Mak
Is ook Europa dan een vogel voor de kat?
“Europa is natuurlijk nog altijd wel best een bedrijvig en welvarend continent, maar het zal ontzettend goed moeten uitkijken in de grote clash die er tussen Amerika en China zit aan te komen. Wij zitten daar een beetje tussenin.
“Het rapport van Mario Draghi waarschuwde dit jaar nog dat de innovatieve kracht van Europa sterk achteruit loopt.
“Het is tijd om onze zelfvoldaanheid terzijde te zetten. Fasten your seatbelts is niet genoeg. Het is ook: alle hens aan dek.”
Bestaat de kans dat Israël van Trump een vrijgeleide krijgt om na Gaza en Libanon straks ook de nucleaire installaties van Iran te bombarderen?
“Ook dat kan bij de Trump-chaos horen, vrees ik. De kans op nieuwe oorlogen is zeer aanwezig. De pseudogenocide die gaande is in Gaza zal ongehinderd kunnen doorgaan.
“Ook dat is nog eens een gruwelijkheid die de Palestijnen op een ellendige manier zal treffen, maar uiteindelijk op hele lange termijn ook desastreus zal zijn voor Israël zelf. Zoiets komt vroeg of laat als een boemerang terug.
“Gaza is nog een voorbeeld waarom Harris heeft verloren, omdat de Arabische kiezers niet meer op de Democraten wilden stemmen.
“De regering-Biden heeft veel te weinig druk uitgeoefend op Israël, wat het toch echt wel had gekund door Amerikaanse wapen leveringen op te schorten. Ook dat heeft de oude Biden in zijn starheid nagelaten. Mede daarom heeft de regering-Biden terecht verloren.
“Er zijn best veel goede dingen gebeurd, zeker. Maar voor de foute kant van de tweedeling waren ze vaak blind.
“Te veel mensen voelden zich vernederd en respectloos behandeld door de deftige dames en heren uit Washington. Die klap in het gezicht hebben ze nu op hun teruggekregen.
“Maar lessen vallen te leren. Ook in Europa.”
Geert Mak
- Geboren in Vlaardingen op 4 december 1946. Opgegroeid in Friesland
- Studeerde rechten en sociologie in Amsterdam, doceerde staats- en vreemdelingenrecht aan de Universiteit Utrecht
- Van 1975 tot 1985 redacteur van het weekblad De Groene Amsterdammer
- Vanaf 1985 redacteur bij NRC Handelsblad en buitenlandredacteur bij VPRO-radio
- Auteur van vaak bekroonde en vertaalde non-fictieboeken, o.a. Hoe God verdween uit Jorwerd (1996), De eeuw van mijn vader (1999), In Europa (2004), De brug (2007), Reizen zonder John (2012) en nu Grote verwachtingen (het vervolg op In Europa)
Beeld Dustin Chambers / NYT
Lees ook
Lees ook
Klik op de hyperlinks en lees meer berichten
Bron: De Morgen