De dood van Hamas-leider Yahya Sinwar door het Israëlische leger haalt de organisatie niet zwaar onderuit, zegt de Nederlandse islamoloog Joas Wagemakers.
Joanie De Rijke – De Morgen
“Voor de Palestijnen is de dood een dagelijkse realiteit. Ook die van een Hamas kopstuk.”
Joas Wagemakers
Islamoloog
“Het is niet de eerste keer dat Israël Hamas kopstukken liquideert. De afgelopen decennia zijn heel wat leiders om het leven gekomen, maar telkens staat er een nieuwe man op.”
Joas Wagemakers is hoofddocent islam en Arabisch aan de Universiteit Utrecht en doet al jaren onderzoek naar het politieke denken van islamistische organisaties als Hamas en de Moslimbroederschap.
Zijn boek Hamas. Palestijns nationalisme en militant pragmatisme is deze maand verschenen.
“Hamas heeft het afgelopen jaar zowel een havik als een duif gehad als leider. Sinwar was een havik, zijn voorganger Ismail Haniya eerder een duif.
“Maar wie het ook is, het huidige beleid van Hamas is gebaseerd op een einde aan de oorlog met Israël.
“De Israëlische gijzelaars zijn Hamas’ laatste troefkaart. Als ze die in ruil voor een wapenstilstand kwijtspelen, dan willen ze dat de oorlog ook werkelijk stopt.”
Hoe ziet Israël dat?
“Als een bestand dat hooguit een paar weken duurt, daarna wil het de strijd weer hervatten. Terwijl Hamas vooral wil blijven bestaan en wil dat de oorlog ophoudt, want ze hebben niets meer te winnen.
“De sympathie voor de Palestijnse kwestie is gewekt, ze hebben het probleem weer op de kaart gezet.
“Verschillende landen hebben Palestina erkend als staat, Zuid-Afrika heeft een aanklacht tegen Israël voor genocide ingediend waar andere landen zich bij hebben aangesloten en er is een uitspraak van het Internationaal Gerechtshof over de bezetting van Israël.
“Alles bij elkaar is er dus best veel gebeurd. Maar als Hamas zijn gijzelaars vrijlaat en de oorlog gaat daarna weer verder, dan houden ze niets over.”
Dus zit een staakt-het-vuren er toch niet zo snel in?
“Iedereen binnen Hamas staat achter de strijd die ze voeren.
“Waar de haviken en de duiven van mening over verschillen is de vraag of ze moeten dóórgaan met die strijd of dat ze moeten terugvallen op diplomatieke middelen en mensen.
“Ik denk niet dat met de dood van Sinwar een wapenstilstand plots dichterbij is gekomen, maar als Hamas de keuze moet maken tussen doorgaan met vechten of een staakt-het-vuren dan zijn ze nu iets meer geneigd tot een diplomatiek proces vermoed ik.”
Sinwar was de architect van 7 oktober en staat bekend als de oprichter van de Majd, de veiligheidsdienst van Hamas die verraders opspoort en vermoordt. Hoe kijkt de Palestijnse bevolking naar zijn dood?
“Hamas is een organisatie die uit de bevolking zelf voortkomt en er sterk mee verbonden is.
“De leiders en strijders binnen de gewapende vleugel zijn gewone Palestijnen; mensen uit de vluchtelingenkampen of hun kinderen of kleinkinderen.
“Ze zitten diep verweven in de haarvaten van de Gazastrook. En omdat de dood daar een dagelijkse realiteit is, ziet de bevolking de dood van een Hamas-leider ook zo.
“Vaak wordt gezegd dat Hamas-leiders in dure hotels in het buitenland verblijven en een luxeleventje leiden.
“Dat verhaal deed ook de ronde over Ismail Haniya. Intussen werden zijn drie zonen, drie kleinkinderen en zijn zus gedood tijdens een Israëlische luchtaanval.
“Hij kwam zelf ook uit een vluchtelingenkamp en verloor het leven door een aanslag (op 31 juli 2024 in Iran, JdR).
“Yahia Sinwar wordt eveneens gezien als een man die offers heeft gebracht.
“Hij zat niet onder de grond toen hij om het leven kwam, hij zat midden in een gevecht, bovengronds.”
Wat blijft er over van Hamas na een jaar oorlog en de dood van twee leiders?
“Hamas had tienduizenden strijders in zijn gelederen. Een groot aantal is omgekomen, maar velen weten zich goed schuil te houden, onder andere in de tunnels.
“Daarnaast is Hamas voortdurend bezig met het rekruteren van nieuwe mensen.
“Zelfs als Israël alle strijders van Hamas zou doden, dan nog blijven ze bestaan, het is geen stilstaand iets.
“En laten we niet vergeten dat een aantal belangrijke Hamas-leiders nog altijd wel in leven zijn. Zoals Mahmoud al-Zahar, Khaled Mashal en Moussa Abu Marzoek. Mogelijk volgt een van hen Sinwar straks op.
“Waar Israël in korte tijd zo’n beetje het hele politieke en militaire leiderschap van Hezbollah heeft uitgeschakeld, is dat duidelijk niet gebeurd bij Hamas.
“In de Gazastrook zijn er genoeg gebieden waar zwaar gevochten is en als Israël dan wegtrekt, zet Hamas er toch weer een aanwezigheid op.
“Het toont aan dat dit niet militair kan worden opgelost. Hamas is te veel verbonden met de Palestijnse kwestie en met het leven in de Gazastrook; je kunt dat niet wegbombarderen.”
De reden voor Hamas’ strijd tegen Israël ligt niet zozeer in een islamitische ideologie, maar vooral in haar Palestijns nationalisme en militante pragmatisme, schrijft u.
“In mijn boek definieer ik Hamas als een sociale bewegingsorganisatie met drie verschillende takken.
“Een politiek luik waarmee ze deelnemen aan de verkiezingen en nu aan de macht zijn in de Gazastrook.
“Dan is er het sociale luik, het oudste en uitgebreidste deel en aanwezig in de ziekenhuizen, sportclubs en activiteiten voor armen, vrouwen en kinderen.
“En als derde is er het militaire luik. In het Westen is dat het meest zichtbare deel vanwege de terroristische aanslagen tegen Israël.
“Mijns inziens kun je de organisatie niet louter vereenzelvigen met een van haar activiteiten.
“Het geweld van Hamas tegen Israël komt niet zozeer voort uit een blinde haat, maar is deel van een pragmatisme.
“Hamas is altijd pragmatisch geweest, ze hebben elke keer heel zakelijke keuzes gemaakt die in hun ogen het beste zijn voor henzelf en voor het Palestijnse volk.”
Hoe moeten we het geweld op 7 oktober zien in dat pragmatisme?
“Ook wat terroristisch geweld betreft zijn ze pragmatisch en 7 oktober valt daaronder, hoe gruwelijk de mensen dat ook vinden.
“Het nemen van gijzelaars was eveneens een pragmatische daad, het hoorde bij de zakelijke afweging waarmee Hamas zichzelf en de Palestijnse kwestie weer op de kaart moest zetten.
“Daarom pleegden ze die aanslagen, niet uit een soort onverzoenlijke haat. Daarmee kun je het niet goedpraten, het is een verklaring. Voor mij als islamoloog is dat belangrijk.”
Wat betekent de dood van Sinwar voor de onderhandelingen over een staakt-het-vuren?
“Als brein achter de aanslagen op 7 oktober is Sinwar een beetje de Osama bin Laden van Israël.
“In het recente verleden wezen peilingen uit dat 75 procent van de Israëlische bevolking Netanyahu weg wilde hebben.
“Dat is nu wel anders, zijn populariteit stijgt. Hij wordt gezien als de man die – eindelijk – wraak heeft genomen op de architect van 7 oktober.
“Het gevolg is dat hij zich – denk ik – niet erg genoodzaakt voelt om nu concessies te sluiten. Israël is op militair vlak zeer succesvol, zowel in Libanon als in de Gazastrook.
“Dus waarom zou Netanyahu nog onderhandelen over een wapenstilstand? Voorgaande pogingen zijn telkens mislukt en Amerika gaf er voor Sinwars dood een beetje de brui aan, net als Qatar, maar probeert het nu weer.
“Hamas zal daarentegen wat meer openstaan voor een concessie, zoals ik al zei.
“Tegelijk verwacht ik ook een verklaring waarin ze zeggen dat de dood van Sinwar hen alleen maar sterkt in de wil tot verzet en dat ze de wapens niet zullen neerleggen.”
Volgens sommige analisten is er nu een kans op een tweestatenoplossing, net omdat Israël er momenteel zo goed voor staat. Hoe kijkt u daarnaar?
“In het verleden heeft Israël meerdere keren vrede gesloten.
“Het bekendste voorbeeld is Menachem Begin (Israëlisch premier van 1977 tot 1983, JdR). Hij hield weliswaar vast aan de Westelijke Jordaanoever maar sloot een akkoord met Egypte tijdens de Camp David-akkoorden.
“Die vrede is blijven bestaan.
“In de jaren 90 kwamen dan weer de Oslo-akkoorden tot stand, na de Eerste Intifada. In die zin heeft de Palestijnse druk op Israël wel effect.
“Het kan dus, maar een groot deel van de Israëlische bevolking is ervan overtuigd dat er met Hamas geen vrede te sluiten valt en dat er een ander leiderschap in de Gazastrook moet komen.
“Maar een opgelegd leiderschap vormt geen permanente oplossing, want dat moet worden gesteund door de Palestijnen zelf en dat is denk ik niet haalbaar.
“Ook de Westelijke Jordaanoever ligt moeilijk, alleen al omdat er zoveel nederzettingen zijn.
“Er is nu eenmaal weinig sympathie voor de Palestijnen binnen de Israëlische samenleving. Ik zeg dat niet als verwijt, want Israël heeft een enorm trauma meegemaakt op 7oktober.
“Het conflict met Hamas duurt nu al zo lang en er zijn zoveel aanslagen gepleegd dat de huidige Israëlische regering er voorgoed komaf mee wil maken.
“In het verleden heeft Israël de Gazastrook al vaak aangevallen maar het is nog nooit zo groot en ingrijpend geweest als nu.
“Israël pakt door, Hamas en Hezbollah moeten totaal worden vernietigd, ondanks alle internationale kritiek.
“Dat er een oplossing moet komen, is voor iedereen duidelijk.
“Velen zien de dood van Sinwar als een kans op een staakt-het-vuren. Maar ik denk dat we daar nog ver van afstaan.”
Lees ook
Bron: De Morgen