Vrede is meer dan de afwezigheid van oorlog, schrijft Marc Reynebeau. Ze houdt waarden in als democratie en mensenrechten. Daar spreekt de ‘oorlogsmentaliteit’ te weinig over.
Marc Reynebeau – De Standaard
8 januari 2025
Leestijd: 6 min
Het klinkt vermanend, zelfs als een verwijt.
Dat ‘we’ lichtzinnig en gemakzuchtig zijn gaan geloven dat de vrede voor altijd was, dat vrede meer is dan “de dag dat ze niet schieten”, alsof niet de oorlog, maar de vrede de default staat der dingen is.
Nu gebiedt de nieuwe burgerzin van de ‘oorlogsmentaliteit’ om thuis een zaklamp paraat te houden, samen met een voorraadje conserven en droge voeding, extra warm ondergoed en een bundeltje cash.
Plus, bij de haven van Antwerpen, een batterij luchtdoelgeschut.
Veel redenen om gerust te zijn in de intenties van de Russische president Vladimir Poetin vallen er inderdaad niet te bedenken.
En ook een schip van de Russische ‘schaduwvloot’ liet laatst doodleuk een anker over de bodem van de Oostzee slepen om een datakabel tussen Denemarken en Zweden stuk te maken.
Inmiddels zagen Zweden en Finland, toch geen heetgebakerde naties, niet langer heil in hun neutraliteit en werden ze lid van de Navo.
Wat ook niet helpt, is dat de internationale rechtsorde, die de regels voor de billijke omgang tussen staten vastlegt, er niet op haar stevigst voor staat.
Niet alleen omdat schurkenstaten of imperialisten er zich niets van aantrekken.
Ook in gevestigde democratieën klinkt niet al te veel protest tegen de schendingen van het internationaal humanitair oorlogsrecht in Gaza.
En als het Internationaal Strafhof een arrestatiebevel uitvaardigt tegen de Israëlische premier Benjamin Netanyahu, zijn ze in meerdere Europese hoofdsteden nog niet zo zeker of ze dat in voorkomend geval zouden uitvoeren.
Zoals de annexatie van de Krim door Rusland in 2014 ook niet belette dat Poetin ongestoord gastheer kon zijn bij het WK voetballen in 2018.
Omtrent het Russische regime is naïviteit ongepast.
Weerbaarheid, ook in geostrategische en militaire termen, is daarom geen luxe. Maar of daarvoor ook, zoals Navo-baas Mark Rutte het noemde, “een oorlogsmentaliteit” nodig is, ligt minder voor de hand.
Zo’n mentaliteit kan verderfelijk zijn als ze ertoe leidt dat we alleen nog geweld en brute macht nuttig vinden om ook interne verschillen van mening te beslechten, zoals gebeurt in landen die in langdurige gewapende conflicten zijn verwikkeld. En waar veel wapens circuleren.
Zeepbaronnen
Oorlog maakt niet het beste los in de mens. Denk aan speculatie rond schaars geworden goederen, zoals België in de Eerste Wereldoorlog kennismaakte met zogenoemde ‘zeepbaronnen’.
En oorlog mag dan niets dan dood en verwoesting brengen, grote industriële concerns verdienden in het kapitalistische nazi-Duitsland, dat hen van vakbonden en ideologische tegenspraak had ‘verlost’, goed geld aan de herbewapening.
En nadien, alsof er nooit nazisme of een oorlog was geweest, aan de wederopbouw en het Wirtschaftswunder van de jaren 50.
Dat roept het inzicht op dat met oorlog niet alleen rauwe macht in het geding is, maar ook waarden en ethiek.
Veel betekenden die alvast niet ten tijde van Poetins WK en al evenmin in 2014, toen Rusland, ondanks zijn antihomocampagne, tal van sporters en bobo’s mocht ontvangen op de Winterspelen in Sotsji.
Terwijl westerse ex-politici goed geld verdienden bij bedrijven als Gazprom, ook als woordvoerders in de propaganda van het Kremlin.
Zou een individuele burger daar nog wat over te vertellen krijgen? De oorlogsmentaliteit waar Rutte en zoveel generaals toe oproepen, bestaat toch uit weinig meer dan die zaklamp en wat blikken corned beef in de kelder.
Dat drukt die burgers in een passieve rol, die strijdig is met het actieve burgerschap dat de essentie vormt van democratie, vrijheid en onze way of life, wat al de inzet heette te zijn in de Koude Oorlog.
Die oorlogsmentaliteit lijkt ertoe op te roepen het verder over te laten aan de professionals, militairen of politici, of, godbetert, aan het Washington van Donald Trump.
Een gepatenteerde leugenaar en veroordeelde sjoemelaar, een loopjongen van de techmiljardairs, die luidop het imperialisme predikt om het Panamakanaal in te lijven, Groenland van Denemarken af te persen en Canada te knechten als 51ste staat van de VS.
Een oorlogslogica heeft risico’s. In een gemilitariseerde bewustzijnsvernauwing komen dwingende mechanismen op gang.
Die deden in 1914 de Europese grootmachten naar een wereldoorlog “slaapwandelen”, zoals de historicus Christopher Clark het samenvatte.
In 1963 kwam de wereld ermee op de rand van een nucleaire oorlog, toen eerst de VS Jupiter-raketten klaarhielden in Turkije, bij de grens met de Sovjet-Unie, waarna de Russen raketten plaatsten op Cuba.
Lakmoesproef Oekraïne
Burgerlijke weerbaarheid heeft een ethische component.
De kwestie dient zich aan nu zoveel radicaal-rechtse partijen in Europa het Kremlin nog altijd vrij coulant bejegenen en er gaan smoezen (al dan niet op zoek naar geld), de lakmoesproef in Oekraïne niet ernstig nemen en dat land het liefst zijn eigen boontjes laten doppen.
Zoiets gebeurde al eens eerder, in München in 1938, de appeasement, toen Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk nazi-Duitsland een vrijbrief gaven om het democratische Tsjechoslowakije binnen te vallen en deels te annexeren.
De Britse premier Neville Chamberlain had daar misschien redenen voor – zijn leger stond nog te zwak – maar lang zou die peace in our time niet duren.
Toen de nazi’s in september 1939 Polen aanvielen, kon een oorlog niet uitblijven. Dat moest er toch sowieso eens van komen, want Hitler zou van geen ophouden weten.
Hoezeer de appeasement-politiek van München 1938 achteraf ook is verguisd als naïeve en kortzichtige lafheid tegenover het nazisme, uit de houding van radicaal-rechts in het Oekraïense geval spreekt een analoge geopolitieke onverschilligheid.
Of gaat het daar niet om democratie, soevereiniteit en vrijheid?
Vinden zij die de Russische agressie niet erg vinden, waarden als vrijheid en mensenrechten niet de moeite waard om voor op te komen?
Ook Trump bereidt zijn appeasement al voor.
Het ‘vredesplan’ voor Oekraïne van zijn gezant, ex-generaal Keith Kellogg, laat Rusland in het bezit van het terrein dat het nu al bezet, met de rest van Oekraïne als een tot neutraliteit gedwongen bufferstaat.
Eerder liet Trump al weten dat, zolang de Navo-lidstaten hun defensie-uitgaven niet optrekken tot 2 procent van hun bbp – of nee, tot 5 procent, vindt hij nu – Poetin met hen “kan doen wat hij wil”.
Autocratische geesten, dat begrijpt elkaar.
Wat vrijheid en democratie betekenen, dat begrijpen ze niet. Maar peace in our time zal er zijn.
Hoewel, als knieval was het voor Hitler niet genoeg, zoals het voor Poetin wellicht ook niet genoeg zal zijn.
Lees ook
Lees meer berichten van
Marc Reynebeau
Bron: De Standaard