Paul Goossens – Welke schouders zullen Arizona schragen?

In vergelijking met de jaren 80 is de huidige psychose over de ontspoorde begroting en de catastrofale stand van het land overtrokken, schrijft Paul Goossens. Destijds bracht een devaluatie van de frank nog redding, terwijl onderhandelaars vandaag het vizier richten op de beurs van ambtenaren, leraars en werklozen.

Paul Goossens – De Standaard

31 januari 2025

Leestijd: 5 min

Zelfs indien Vooruit zich de arm laat omwringen en met frisse tegenzin het regeerakkoord van Bart De Wever slikt, wordt het niets met Arizona.

Er is te veel wantrouwen en te weinig ‘common ground’ bij de vijf partijen om in geopolitiek stormweer aan een gemeenschappelijk project te timmeren.

Het hielp ook niet dat het de formateur aan het talent en de goesting ontbrak om het middenveld te omarmen en het hoop en perspectief te geven.

Hoe kortzichtig kun je zijn om in de laatste rechte lijn de heilige index nog eens prominent op de menukaart te zetten?

Zelfs een kleuter weet dan dat een kortsluiting onvermijdelijk is.

Die kwam er dus.

Op een inderhaast bijeengeroepen partijbureau werden Vooruit-voorzitter Conner Rousseau de duimschroeven aangedraaid en werden – 230 dagen na de verkiezingen en na eindeloze uren onderhandelen – enkele rode lijnen nog eens in de verf gezet.

Een duidelijker bewijs dat Arizona op drijfzand is neergezet, is nauwelijks denkbaar.

Trouwens, hoe kan deze coalitie de bevolking recht in de ogen kijken als ze de werklozen meer wil laten inleveren dan de grote vermogens?

Het is de wereld op zijn kop.

Is dit de proef op de som dat België onbestuurbaar is?

Bewijst dit het gelijk van het Belgische doemdenken bij veel ondernemers en Vlaams-nationalisten?

Zo simpel is het niet. Ook in het begin van de jaren 80 van de vorige eeuw crashte een regering (Martens IV), omdat ze het niet eens raakte over de crisisaanpak.

Als er vandaag reden tot bezorgdheid is, hoeveel meer dan in 1981.

Het begrotingstekort piekte toen op 15 procent, vandaag is het 4,6 procent. Daarbovenop kwam een werkloosheidsgraad van 12 procent, meer dan het dubbele van de huidige cijfers.

Dat bewijst twee dingen.

Eerst en vooral dat de psychose over de ontspoorde begroting en de catastrofale stand van het land overtrokken is. In het begin van de jaren 80 was de toestand onvergelijkbaar problematischer dan vandaag.

Daarnaast valt op dat de toenmalige leiders van het land het aan elke sense of urgency ontbrak.

Pas toen de Duitse kanselier, de sociaaldemocraat Helmut Schmidt, het van het Belgische malgoverno op zijn heupen kreeg en Wilfried Martens op de Europese raad van maart 1981 met bravoure de mantel uitveegde, begon het in de Wetstraat te dagen dat de speeltijd rond het Egmontpact voorbij was.

Toch duurde het nog bijna een jaar voor de federale regering tot actie overging.

Niet de regeringstop, nog minder de liberale coalitiepartner, wel de kopstukken van de katholieke zuil dicteerden strategie en aanpak.

Om politieke patstellingen en veto’s te neutraliseren, werd – zeer tegen de zin van de top van de Nationale Bank – voor een shocktherapie gekozen: een devaluatie van 8,5 procent.

Het was de enige optie, schreef de architect van de operatie, Fons Verplaetse, twintig jaar later:

“Voor de andere weg, een daling van de reële lonen met nagenoeg 10 procent, bestond geen politieke meerderheid. Dit was voldoende aangetoond door het mislukken van beperkte pogingen in het verleden.”

Voor de dominante politieke partijen was de devaluatie van de Belgische frank een welgekomen ontsnappingsroute.

Met die aanpak middels de waardedaling konden de lasten van het herstelbeleid ten dele op het buitenland afgewenteld worden, en tegelijkertijd werd de illusie gecultiveerd dat alle Belgen gelijk behandeld werden.

Zowel de bankier, de minister als de dokwerker moesten dezelfde depreciatie van de frank slikken.

Dat schept een band en een solidair natiegevoel …

Zonder de bestaande krachtsverhoudingen tussen de politiek en de sociale partners compleet te ontwrichten, werd een formule gevonden die het Belgisch sociaal model overeind hield en toch een einde aan de besluiteloosheid maakte.

Het was de patriottische ‘chantage’ van de devaluatie die de monetaire hardliners van de Nationale Bank de mond snoerde en de vakbondsleiders deed plooien, zodat ze volmachten en enkele pijnlijke indexsprongen slikten.

Niemand die het duidelijker formuleerde dan toenmalig ABVV-leider Georges Debunne.

“Nu de devaluatie is beslist,” zei hij enkele weken na de beslissing, “moeten we er alles aan doen om er een succes van te maken.”

Met de invoering van de euro verloren België en de Europese lidstaten het kroonjuweel van de natiestaat, de eigen munt.

In enkele landen veroorzaakte het nationalistische turbulenties, in zowat alle eurolanden compliceerde en verlamde het de binnenlandse politieke slagkracht.

Hoe kon het ook anders? De gereedschapskist waarmee regeringen hun landen vele decennia door weer en ontij hadden geloodst en structurele ontwrichtingen hadden bijgestuurd, waren ze kwijt.

Niet alleen de wisselkoers, maar ook rentebeleid en geldcreatie waren nu in handen van de Europese Centrale Bank.

Die kon door geen enkele verkozen instelling worden teruggefloten en maakte meer dan tien jaar lang koopkracht en tewerkstelling ondergeschikt aan prijsstabiliteit.

Omdat de regeringen de monetaire instrumenten kwijtspeelden, worden ze nu gedwongen om als chirurgen in de inkomsten, uitkeringen en pensioenen van ambtenaren, leraars en werklozen te snijden.

De brutale “interne devaluatie” die Verplaetse destijds absoluut wou vermijden, omdat ze de politieke besluitvorming hopeloos blokkeerde, is sinds de regimewissel van de euro de enige optie.

Of een democratie daartegen bestand is, is twijfelachtig.

Leg het als volkspartij maar eens uit dat werklozen de volgende jaren zwaarder worden aangepakt dan de grote fortuinen.

Daar is geen beginnen aan, want het komt neer op de bekentenis dat Arizona, in navolging van Amerikaanse en andere oligarchen, de crisis met meer ongelijkheid wil keren.

Paul Goossens is Europajournalist.
Zijn column verschijnt tweewekelijks op vrijdag.