Academici en factcheckers moeten niet ophouden fantasieën over soevereiniteit te ontkrachten en desinformatie te bestrijden, schrijft Hendrik Vos. Ook al zal er altijd een kleine minderheid zijn die weigert te luisteren.
Hendrik Vos – De Standaard
11 februari 2025
Leestijd: 5 min
De Britten hebben sinds de Brexit een blauw paspoort, terwijl wij het in de Europese Unie doen met een wijnrood exemplaar. Het was bedoeld als een symbool van de herwonnen soevereiniteit.
Het werd een gênante klucht: dat blauwe paspoort zou in Polen gefabriceerd worden door een Frans-Nederlands bedrijf dat Italiaanse software gebruikt om Spaanse inkt te printen op Fins papier.
Of elk detail klopt, moet een factchecker nagaan, maar de Britse regering bevestigde dat de paspoorten wel degelijk op het vasteland worden gemaakt. De Brexit heeft Britten het traject van trots naar schaamte best goed leren kennen.
Na het referendum in juni 2016 bralde opperbrexiteer Nigel Farage over de onafhankelijkheidsdag, terwijl hij grote glazen lauw bier achteroversloeg. Maar toen de uittreding moest worden georganiseerd, schoot de kolderbrigade in actie.
Regeringen struikelden, parlementaire debatten ontspoorden tot kluchten, onderhandelaars waren onvoorbereid en het ene uitstel volgde op het andere.
Vijf jaar geleden, op 1 februari 2020, was het dan toch zover: de Britten hadden de Unie verlaten. Ze zijn er vet mee, met hun soevereiniteit.
In Madrid kwamen vorig weekend extreemrechtse partijen bijeen. Enkele jaren geleden zouden ze het op zo’n treffen nog manhaftig over de aanstaande frexit, nexit of vlexit gehad hebben. Vandaag piepen ze alleen in de meest marginale hoeken nog over een vertrek uit de Unie.
Van de beloften kwam niets in huis en iedereen weet het. Inflatie, economische groei of herstel na corona – de Britten presteren telkens slechter dan haast alle Europese landen.
In de gezondheidszorg namen de problemen toe en de tekorten op de arbeidsmarkt waren na de Brexit ongezien.
De voorspelde migratiestop? Migratie vanuit de Unie daalde, maar er waren veel meer illegale oversteken. Migratie vanuit de rest van de wereld explodeerde van gemiddeld pakweg 200.000 naar jaarlijks meer dan een miljoen.
De beloofde handelsdeals waarmee de Britse economie zou floreren? Die beperken zich tot een akkoordje met Nieuw-Zeeland en een overeenkomstje met Australië. Als de schepen snelheid maken, kunnen de eerste goederen binnenkort misschien arriveren.
De impact op het bbp bedraagt volgens optimistische schattingen nul komma een heel klein beetje. De Britten wilden af van de Europese paperasserie, maar om te handelen met het vasteland zijn er meer formulieren, stempels en handtekeningen vereist dan ooit tevoren.
Dat was allemaal haarfijn voorspeld, in exceltabellen gedocumenteerd en in grafieken gegoten. Brexiteers maakten er zich van af door te sneren dat mensen genoeg hadden van experts.
Theo Francken (N-VA) supporterde en orakelde dat het land er sterker uit zou komen als het weer zijn eigen weg zou gaan.
“Ze gaan nog wat aflachen met het oude continent”, postte hij op Twitter nu X.
Op de vijfde verjaardag hebben we maar weinig mensen horen lachen. Er waren geen triomfantelijke toespraken, geen fonkelende feesten, zelfs geen adelaars op een stok.
Sommige brexiteers geven toe dat er inderdaad een economisch verlies wordt geslikt, maar dat er winst is aan zelfbeschikking.
Ook dat valt tegen. De Britten behielden 6.901 Europese wetten toen ze de Unie verlieten: regels over arbeidstijd, milieu, voedselveiligheid, enzovoort. Daar werd intussen amper het mes in gezet.
Hoe meer afwijkingen, hoe lastiger het wordt om met de Unie te handelen. Britten volgen zelfs nieuwe Europese verordeningen, ook al zitten ze niet meer aan tafel als daarover wordt beslist.
Vorige week woonde premier Keir Starmer voor het eerst een Europese top bij. Het zal voortaan vaker gebeuren, want het besef is ingedaald: dicht rond de Unie cirkelen is de enige manier om te vermijden dat het Verenigd Koninkrijk verder wegzinkt.
Baas zijn over eigen land blijkt goeddeels een illusie, ook voor land dat omgeven is door water.
Vandaag zou een meerderheid de Brexit verwerpen, zeggen peilingen. Merkwaardiger is de aanzienlijke minderheid die wel nog koppig pro is. Het legt de limiet bloot van wat experts vermogen.
Feiten, cijfers en grafieken winnen het nooit helemaal van luchtkastelen.
Het is blijkbaar des mensen, en in de week van Valentijn misschien nog meer dan anders: de charlatan met de mooie praatjes heeft een haast onweerstaanbare aantrekkingskracht, ook al lonkt het ongeluk en weten we dat diep van binnen wel.
Aan mijn collega-academici en factcheckers, intussen afgedankt door Facebook, zou ik zeggen: hou nooit uw mond.
Blijf fantasieën over soevereiniteit ontkrachten, blijf desinformatie bestrijden, of die nu komt uit Moskou, uit Peking of uit Washington.
Geef correcte cijfers over migratie en blijf hameren op de desastreuze gevolgen van de klimaatverandering.
Ook met de scherpste argumenten zal het niet lukken om iedereen te overtuigen, zo bewijst de Brexit, maar laat de debatten nooit volkomen over aan kwakzalvers en zakkenwassers.
Beperk uw interventie niet tot exceltabellen en grafieken. Vertel er ook een verhaal bij, gebaseerd op feiten, maar daarom niet minder bekoorlijk of meeslepend dan de plastic fantasieën waarin praatjesmakers grossieren.
Wie weet doet u er ook met Valentijn uw voordeel mee.
Hendrik Vos doceert Europese studies aan de UGent. Zijn column verschijnt tweewekelijks op dinsdag.
Lees ook
Klik op de hyperlink hieronder
en vind meer columns van
Bron: De Standaard