Met De gezichtslozen waagt Alicja Gescinska zich voor het eerst weer aan proza, na haar in 2017 met de Debuutprijs bekroonde roman Een soort van liefde. Tegen het decor van Beiroet poogt dertiger Mona voorbij de clichés van de oorlogsfotografie te kijken.
Dirk Leyman – De Morgen
15 februari 2025
Leestijd: 5 min
Alicja Gescinska (°1981) heeft zich de laatste jaren ontpopt als een genuanceerde, filosofische stem in tal van publieke debatten, met vrijheid van meningsuiting als een van haar paradepaardjes, net als de troefkaarten van de liberale democratie wat resulteerde in een kortstondige – ontgoochelende – politieke zijsprong naar Open Vld.
Daarnaast valt haar brede actieradius op: van klassieke muziek en tv-werk, van poëzie tot de theatermonoloog Apate spreekt.
Sinds Gescinska haar Angelsaksische academische carrière on hold zette en voorzitter is van PEN Vlaanderen, de organisatie die met vervolging bedreigde auteurs steunt, buigt ze zich opvallend vaker over humanitaire thema’s. Waaronder de vluchtelingenproblematiek.
Niet geheel verwonderlijk voor iemand die op haar zevende als asielzoeker met haar familie uit Warschau naar België verhuisde.
In haar columns voor deze krant kaartte Gescinska bijvoorbeeld onlangs aan dat de Vlaming te graag naar zijn ‘schone navel’ kijkt, maar, betoogde ze, ‘de geglobaliseerde, hoogst volatiele wereld dwingt ons om onze blik op te richten’.
En: ‘Wie wakker ligt van migratie, moet ook wakker liggen van het geopolitieke speelveld en de wijde wereld.’
In haar roman De gezichtslozen onderneemt ze een poging om de daad bij het woord te voegen.
De verteltoon is stukken soberder dan in haar eerste roman, Een soort van liefde (2016), waarin onder meer de onverhoedse liefde tussen een oudere professor en een jonge studente centraal stond.
Kunst of kinderen
Nu introduceert Gescinska Mona, een 31-jarige Belgische geëngageerde fotografe. Zij koestert grote internationale ambities met haar lens, maar in haar geboortedorp staat ze voor het dilemma of ze het fotoatelier van haar zieke vader zal overnemen.
Na een eerste persoonlijk project in de Verenigde Staten trekt ze toch naar Beiroet, het vroegere ‘Parijs van het Midden-Oosten’, nu ‘een stad met een gespleten ziel’, een stad waar ‘God tegelijk met de namen van de wijken van gedaante veranderde’, en waar zoveel bevolkingsgroepen elkaar verdringen.
Met een zekere naïviteit over het explosieve politieke wespennest noemt ze haar reeks Triumph of Tolerance. Het moet inderdaad een fotoserie worden die ‘de levensbeschouwelijke diversiteit op beeld’ viert.
‘Portretten van steden waar mensen met verschillende religieuze achtergronden met elkaar hebben leren leven na jaren van vallen en opstaan’, zoals in Belfast en Sarajevo.
Maar er is meer. Mona vliegt ook 4.000 kilometer om ‘zichzelf terug te vinden’.
Wil ze wel kinderen met haar vriend Willem?
Ze reist ‘om te ontsnappen aan de angst dat de twee werelden, kinderen en kunst, niet samen zullen gaan’.
In Beiroet verblijft de Belgische bij het Libanese koppel Juhaina en Ruba, die hun lesbische verhouding voor hun moeder maskeren door boven elkaar in twee appartementen te wonen.
Mona denkt al snel dat ze in de stad haar ultieme beeld te pakken heeft:
‘Een vrouw op rolschaatsen in bikini die, terwijl op de achtergrond de zon ondergaat, net een vrouw in een zwarte boerka passeert.’
Of is dat toch een cliché vanjewelste?
Juhaina en Ruba zijn inderdaad minder overtuigd: ‘Je hebt duidelijk nog geen oorlog meegemaakt.’
Is Mona de westerse blik te genegen?
Met behulp van fixer Nazim wordt haar opgedragen naar ‘de rattenholen van het Zuiden’ te trekken, naar de Palestijnse vluchtelingenkampen Mar Elias, Shatila en Bourj-al-Barajneh, waar zoveel kinderen ‘in de zinkgaten van ballingschap’ zijn geboren. En waar elk perspectief op een terugkeer ontbreekt.
Wankelend wereldbeeld
Wanneer Mona in Beiroet in een koffiebar haar beelden uploadt, voelt ze de blik van een vrouw. Zo maakt ze kennis met de zwangere Suhaila, ooit geboren in een schuilkelder van het Bourj-al-Barajneh-kamp.
Deze Palestijnse verpleegster, nu getrouwd met een Libanees, doet haar blik kantelen.
Ze poogt de vluchtelingen, ‘deze verloren mensen’, als ‘stof dat iedereen het liefst onder de mat van de geschiedenis wil vegen’, hun trots terug te geven.
Gescinska kiest in De gezichtslozen voor een zorgvuldige opbouw, waarin ze Mona een bewustwording laat doorlopen.
Die gaat gepaard met schaamte (over haar geprivilegieerde oogpunt) en uiteindelijk ook een wankelend wereldbeeld.
Maar Mona’s poging om de Libanezen Juhaina en Ruba een schuldgevoel aan te praten over hun apolitieke, zwijgzame houding tegenover de Palestijnen in Libanon, stuit op onbegrip en lijkt de vriendschap zelfs even op te blazen.
Enige ‘boodschapperigheid’ ligt op de loer en de morele dilemma’s worden in deze novelle ietwat schematisch uitgewerkt.
Mona besluit na haar Beiroet-reis haar fotoproject toe te spitsen op vluchtelingen in Europa zélf:
‘Ik wil de blik richten op wat we niet zien.
Dat is de kracht van kunst.’
Helaas blijft ze zelf – ondanks haar getwijfel – een wat eendimensionaal, te weinig uitgediept personage.
Het weerspiegelt zich ook in omslachtige zinnen als: ‘De woorden van de vorige avond slingerden zich als dichte mist om mijn gedachten en bleven daar nog lang na het ontwaken hangen.’
En is de plot eerder bijzaak?
Gescinska weeft veel pakkende getuigenissen en schrijnende vluchtelingensituaties in. Maar ze ontberen soms een dramatische stuwkracht.
Het aangrijpende slot – met een rol voor de ontploffing van 2020 in de haven van Beiroet – spat daardoor misschien wat bruusk in het gezicht van de lezer.
Beeld Greetje van Buggenhout
Lees ook
Klik op de hyperlink
en lees meer berichten van
Bron: De Morgen