Ondanks zijn militaire en economische beperkingen, speelt Rusland momenteel handig in op de verdeeldheid in Europa en de Amerikaanse koerswijziging, schrijft Jonathan Holslag. Zo weet het zijn invloed te behouden en zelfs uit te breiden.
Jonathan Holslag – De Morgen
1 maart 2025
Leestijd: 8 min
‘Rusland rekruteert elke maand ongeveer evenveel soldaten als er in het hele Belgische leger dienen.’
Jonathan Holslag
“De geschiedenis leert ons dat China en Rusland als goede buren onafscheidelijk zijn en elkaar als echte vrienden door dik en dun steunen.”
Het was de Chinese president zelf die de affirmatie uitsprak tijdens een videoconferentie met Vladimir Poetin, begin deze week.
Die boodschap hebben we wel vaker gehoord, maar dat Xi Jinping ze zelf overmaakte, zo vlak na de Amerikaanse toenadering, dat is betekenisvol.
Maakt Xi zich zorgen dat zijn invloed over Rusland alsnog wegglipt?
Sinds de Amerikaanse presidentsverkiezingen bevindt Rusland zich op geopolitiek vlak in elk geval weer op zijn geprefereerde plek, namelijk als middenspeler tussen het Oosten en het Westen.
Die middenpositie laat Rusland toe tussen de twee polen te schipperen en zijn eigen positie te verstevigen.
Die middenpositie is voor Rusland sowieso verkiesbaar boven de eenzijdige afhankelijkheid van het Westen, zoals die in de jaren 90, of boven de toegenomen afhankelijkheid van China van de afgelopen jaren.
Spectaculaire groei hoeft niet voor Rusland. Net genoeg nodig om de bevolking kalm te houden en het krijgsapparaat in stand te houden
Als Rusland over de afgelopen dertig jaar iets aantoonde, dan wel dat je in de internationale politiek maar beter niet op echte vrienden rekent.
Of, anders uitgedrukt, dat de Russische hang naar autonomie en een Euraziatische invloedssfeer moeilijk te verzoenen is met de belangen van de naburige mogendheden, ja, zelfs dat spanningen onvermijdelijk zijn en dat het maar beter naar equidistantie streeft.
Had immers Michail Gorbatsjov niet gestreefd naar integratie in het zogenoemde Europese Huis, om nadien in tijden van economische rampspoed vast te stellen dat de Europese vrienden in geen velden te bespeuren waren?
En nog wat later het nieuwe Rusland te zien botsen met de Europese vrienden over tegenstrijdige belangen in de gedeelde invloedssfeer: de Balkan, Oost-Europa, de Kaukasus, het Balticum?
En heeft Vladimir Poetin niet ervaren dat, ondanks het zogenaamde onwankelbare strategische partnerschap, de Chinese vrienden toch niet altijd leverden wat Rusland tijdens de oorlog nodig had, en snoeihard over energieprijzen onderhandelden?
Neen, de terugkeer naar de Euraziatische middenpositie is hoegenaamd geen meesterzet van president Poetin.
Misschien heeft hij op de terugkeer van Donald Trump gehoopt, want helemaal zeker was die niet. En misschien had hij gehoopt op de totale overwinning in Oekraïne; de huidige gebiedswinst is gering in vergelijking met de honderdduizenden Russische slachtoffers.
De enige echt correcte berekeningen waren dat de Europeanen weinig gewicht in de schaal te werpen hebben, en dat kernwapens een staat nog steeds aanzienlijke manoeuvreerruimte bieden.
Maar ook al is Poetin geen meesterschaker, zijn aanpak brengt ons wel bij een belangrijke troef in de oorlogsvoering: het vermogen om het in moeilijke omstandigheden vol te houden tot de tegenpartij afdruipt.
Kwantiteit blijft in dat opzicht een kwaliteit.
Godsgeschenk
De volgende stappen van Rusland hangen veel af van de standvastigheid van het Amerikaanse beleid.
Wellicht kunnen we ervan uitgaan dat Amerika in Oekraïne effectief een bestand wil: omdat het de miljarden aan militaire steun niet meer wil leveren, omdat het Rusland niet als een existentiële dreiging ziet, omdat het zich wil toespitsen op Azië, en wellicht ook omdat best wat intimi van Donald Trump een ideologische verwantschap zien in de anti-islamitische en nationalistische lijn van het Kremlin.
Dat een voldoende sterk Rusland en de enorme noden inzake de wederopbouw van Oekraïne het verdeelde Europa wellicht alleen maar meer zullen verdelen, komt een aantal strategen in het Trump-kamp wellicht niet eens zo slecht uit.
De kans bestaat dus dat de dooi zich zal doorzetten en dat Amerika Rusland een zogenoemde gouden brug zal aanbieden om zich te herpakken.
Poetin zal dat godsgeschenk met twee handen grijpen. De voorwaarden die Washington op dit moment naar voren schuift, vereisen slechts beperkte concessies.
- De Russische gebiedswinst wordt wellicht erkend, terwijl de gebiedswinst van Oekraïne in Rusland ongedaan moet worden gemaakt.
- Oekraïne komt niet bij de NAVO.
- Europa zal grotendeels voor het herstel opdraaien.
Het Kremlin mag dan nog wat twijfel zaaien, al bij al is dit een goede deal.
Poetin heeft Trump alvast uitgenodigd om mee in het oostelijke deel van Oekraïne te investeren: “Trouwens, over ons nieuwe grondgebied: we kijken er naar uit om nieuwe partners aan te trekken, want er liggen wel enkele grondstoffenreserves. We zijn klaar om samen te werken, ook met de Amerikanen daar.”
Rusland zal in de eerste plaats aansturen op verdere economische normalisering. Amerikaans buitenlandminister Marco Rubio stelde al dat westerse landen wellicht hun economische sancties moeten laten varen om tot een zogenaamd duurzame oplossing van het conflict te komen.
Daarnaast zal Rusland van de desoriëntatie in Europa gebruik willen maken om lidstaten, bedrijven, politieke partijen en andere mogelijke sympathisanten opnieuw voor zich te winnen, en zo mogelijk verzet te breken.
Tot slot zal Moskou zich na de oorlogsinspanningen militair willen herorganiseren.
Hoewel het nog veel kanten op kan, is vooruitgang op die drie fronten best dankbaar.
Wat met het gas?
Het doel van Poetin lijkt er dus in te bestaan om als regionale mogendheid opnieuw een tussenpositie in te nemen en wendbaar op strategische kansen in te spelen.
De belangrijkste voorwaarde hierbij is de stabilisatie van de Russische economie. Die heeft de westerse sancties al bij al goed doorstaan, maar kijkt aan tegen oververhitting als gevolg van de investeringen in de oorlogseconomie.
De inflatie piekt, maar wordt geneutraliseerd door de snel stijgende lonen als gevolg van krapte.
Wellicht zal Rusland nu proberen om zachtjesaan stoom af te laten, door na een bestand de noodproductie in de wapenfabrieken te verminderen, maar tezelfdertijd de negatieve gevolgen op te vangen door opnieuw meer energie uit te voeren en de inkomsten daarvan naar allerlei economische projecten te kanaliseren.
De energie-uitvoerinkomsten zijn sinds 2020 met ongeveer een kwart gedaald, vooral door de afname van gasuitvoer naar Europa.
Europa heeft dat gecompenseerd met behulp van vloeibaar gas dat per schip wordt geleverd, maar dat gas is duurder.
Een bestand in Oekraïne zal sowieso worden aangegrepen om opnieuw te lonken naar Russische gasaanvoer per pijpleiding.
De sluiting van een gaspijpleiding via Oekraïne lijkt op het eerste gezicht te bevestigen dat Europa echt definitief afkickt van de Russische brandstof, maar er blijven vragen in welke mate de toevoer via die pijpleiding gecompenseerd zal worden door gas uit Azerbeidzjan, en in welke mate dat gas uiteindelijk niet opnieuw met Russisch gas wordt vermengd.
Neen, ondanks hoeraberichten over de oorlog als aanjager van nieuwe Russische technologische doorbraken, zal de Russische economie eerder klein blijven en hoeven we geen spectaculaire remonte te verwachten.
De Russische economie is in omvang nog steeds slechts vergelijkbaar met die van Italië.
Spectaculaire groei hoeft ook niet, zolang het Kremlin genoeg welvaart te verdelen heeft om de bevolking kalm te houden en het krijgsapparaat in stand te houden.
De Russische krijgsmacht blijft te duchten. De nucleaire slagkracht is enorm.
Rusland rekruteert elke maand ongeveer evenveel soldaten als er in het hele Belgische leger dienen.
Het is er ook in geslaagd om enorme hoeveelheden munitie en onbemande tuigen te vervaardigen. Daardoor heeft het de bovenhand in de uitputtingsslag.
Maar op termijn wachten uitdagingen. De productie van tanks, pantsers, marineschepen, vliegtuigen en raketten blijft eerder bescheiden.
Hoe zwak de Europese lidstaten op militair vlak ook overkomen, hun verenigde kracht overtreft nog steeds die van Rusland.
Een bestand zal Rusland echter toelaten om te hergroeperen en te herorganiseren. Daardoor blijft het land in staat om Europa te bedreigen.
Zolang Europa enigszins alert en verenigd blijft, is het onwaarschijnlijk dat Rusland een conventionele militaire krachtmeting kan winnen.
Ommezwaai
Drie jaar na het begin van de invasie heeft Rusland nog steeds maar een beperkt deel van Oekraïne in handen.
Maar het zal wellicht wel slagen in andere doelen van de oorlog, zoals voorkomen dat Oekraïne lid wordt van de NAVO.
Bovendien biedt de Amerikaanse ommezwaai een nieuwe kans voor Rusland om op adem te komen en opnieuw een positie tussen Oost en West in te nemen.
Veel Europese landen zijn verontwaardigd door de beslissing van Washington en spreken hun afschuw uit, maar de Russen zien nu al dat Europa zich die principiële lijn zonder Amerikaanse steun maar moeilijk zal kunnen veroorloven.
Dat de pragmatici in Europa nu al beginnen te pleiten voor een dooi, alsook dat er flink wat zakenlui en rechtse politici staan te trappelen om de banden sneller aan te halen.
Een echte grootmacht zal Rusland wellicht niet meer worden, maar het heeft opnieuw een kans om zich te herorganiseren als een wendbare regionale mogendheid waar Europa rekening mee zal moeten houden.
Een regionale mogendheid ook met voldoende vermogen om Europa op elk moment uit evenwicht te brengen.
Beeld Wouter Maeckelberghe, ANP/EPA
Lees ook
Klik op de hyperlinks hieronder
en vind meer berichten
Bron: De Morgen