M. Gessen is columnist voor The New York Times. Hij is auteur van elf boeken, waaronder The Future Is History: How Totalitarianism Reclaimed Russia, dat in 2017 de National Book Award won. Volgens Gessen is Poetin ervan overtuigd dat de Jalta-akkoorden ‘het enige legitieme kader zijn voor de Europese grenzen en veiligheid’.
M. Gessen – De Morgen
3 maart 2025
Leestijd: 8 min
Washington en Moskou zijn in ijltempo hun relaties aan het herstellen. Het kan niet snel genoeg gaan, helemaal in lijn met de snelheid waarmee de regering-Trump in de Verenigde Staten zelf de dingen aan het ontwrichten is.
Na een ontmoeting met de Amerikaanse buitenlandminister Marco Rubio in Saudi-Arabië op 15 februari zei de Russische buitenlandminister Sergej Lavrov dat de twee kampen besloten hadden “hun obstakels weg te werken” om de bilaterale relaties te verbeteren, een formulering die Russische bannelingen – onder wie ikzelf – rillingen op de rug bezorgde, mensen die ooit naar de Verenigde Staten zijn getrokken omdat ze het land beschouwden als een veilige haven.
Natuurlijk is het de president van Rusland, Vladimir Poetin, om veel meer te doen dan een paar politieke bannelingen. En zijn onderhandelingen met president Trump over Oekraïne gaan niet alleen over Oekraïne.
Poetin wil niets minder dan de herschikking van de wereld, zoals Joseph Stalin deed met de akkoorden die hij maakte met Franklin D. Roosevelt en Winston Churchill in de Krim-stad Jalta in februari 1945.
Poetin wil al een hele poos de wereld openrijten. Nu, eindelijk, duwt Trump hem het mes in handen.
Hoe weet ik dat Poetin daarop uit is? Omdat hij dat gezegd heeft. Hij, en Lavrov, en een kransje Kremlin-propagandisten en revisionistische historici kunnen al tien jaar niet zwijgen over Jalta.
Na de illegale annexatie van de Krim in 2014 sprak Poetin een publiek toe dat bijeen gekomen was voor de viering van de zeventigste verjaardag van de akkoorden. De ceremonie eindigde met de onthulling van een monument ter ere van de drie leiders van de geallieerden.
Zijn eerbied voor de Jalta-akkoorden gaat verder dan de verheerlijking van de ooit machtige Sovjet-Unie en zijn leider Stalin.
Hij is er vast van overtuigd dat de overeenkomst die de drie staatsleiders sloten – waarbij de Sovjet-Unie de drie Baltische staten die het geannexeerd had mocht behouden, alsmede delen van Polen en Roemenië, en later de controle kreeg over zes Oost- en Centraal-Europese landen en een deel van Duitsland – nog altijd het enige legitieme kader is voor de Europese grenzen en veiligheid.
In februari, toen Rusland de tachtigste verjaardag van de akkoorden vierde, en zich voorbereidde op gesprekken met de regering-Trump, herhaalden Lavrov en de officiële Russische historici die boodschap in artikel na artikel.
Vorige week zat Alexander Doegin – een zelfverklaarde filosoof die Poetin systematisch het ideologische discours inlepelt om zijn beleid te rechtvaardigen – samen met Glenn Greenwald, een voormalige linkse Amerikaanse journalist, voor een lang interview.
Doegin legde minzaam uit waarom Rusland Oekraïne was binnengevallen: omdat het zijn voormalige Europese bezittingen wilde en moest heroveren, maar realistisch gezien alleen kon proberen Oekraïne te bezetten.
Hij schetste ook een paar mogelijke paden richting de beëindiging van de oorlog.
Rusland had op zijn minst nood aan een opdeling, demilitarisering en denazificatie van Oekraïne, legde hij uit. Hij greep bewust naar het taalgebruik dat de geallieerden gehanteerd hadden tegenover Duitsland in Jalta.
Op X, waar Doegin de jongste weken hyperactief is, is hij nog meer uitgesproken.
In de aanloop naar de verkiezingen in Duitsland van vorige week postte hij: “Stem op AfD of we zullen Duitsland nogmaals bezetten en het opdelen tussen Rusland en de VS.”
(Een bevriende Duitse journalist stuurde me een schermafbeelding en vroeg of de post echt was – Duitse journalisten zijn minder vertrouwd met het ondenkbare dan Russische journalisten.)
De Oekraïense president Volodymyr Zelensky begrijpt de verschrikkelijke omvang van de dreiging, niet alleen ten aanzien van zijn land, maar ten aanzien van heel Europa, waarvoor Oekraïne een dodelijk bufferzone vormt.
Maar vrijdag, toen hij die dreiging probeerde aan te kaarten in het Oval Office, werden Trump en zijn vicepresident JD Vance woedend.
Ze schreeuwden tegen hem, eisten dat hij zijn machteloosheid toegaf en uit pure dankbaarheid door het stof zou kruipen. Het was gedaan met spreken.
Wat gaat er nu met Oekraïne gebeuren?
Voor Zelensky’s bezoek aan Washington was het beste scenario dat Rusland zou instemmen met een staakt-het-vuren in ruil voor grofweg 20 procent van het Oekraïense grondgebied dat het momenteel bezet.
Dat zou betekenen dat miljoenen Oekraïense burgers – mensen die in bezet gebied wonen of naar het oosten gevlucht zijn – onder het Russische totalitaire bewind vallen.
Nu ziet die uitkomst, die zo al weinig waarschijnlijk was, er schier onmogelijk uit. We zitten binnen de contouren van het worstcasescenario, waarin het realistisch is dat Poetin een nieuw offensief tegen Oekraïne lanceert, nu met het oog op totale controle, waarbij hij de actieve steun krijgt van de Verenigde Staten.
Beeld Belga
Poetin wil niet zozeer terugkeren naar de 20ste eeuw. Hij zit daar al, en dat is waar iedereen de blik op moet richten om in te schatten wat nu zou kunnen gebeuren.
En dan vooral naar 1938, toen de Britse eerste minister Neville Chamberlain, die zichzelf beschouwde als een briljante onderhandelaar en een expert in heel veel zaken, een overeenkomst negotieerde die Sudetenland aan Hitler overhandigde, een gebied binnen Tsjechoslovakije. In ruil zou de rest van Europa zogezegd veilig zijn voor de Duitse agressie.
Een jaar na de ondertekening van het Verdrag van München viel Duitsland zoals we weten Polen binnen en begon officieel de Tweede Wereldoorlog.
Toen een briesende Trump Zelensky bedreigde met een mogelijke Derde Wereldoorlog, trok hij misschien wel een nauwkeuriger parallel dan hij zelf besefte.
Wat gebeurt er als Rusland zijn agressie tegen Europa ontketent, niet belemmerd of misschien zelfs gesteund door de Verenigde Staten?
De precieze omvang van de dreigende catastrofe valt moeilijk te voorspellen.
Het zal er niet uitzien als de bipolaire wereld van de tweede helft van de 20ste eeuw. Maar het zal er evenmin uitzien als de wereld waarin we leven en waarin de bevolking van de meeste rijke landen in de wereld zich veilig voelt.
Ik moet denken aan wat ik las over het leven van bannelingen in het Parijs van de jaren 1930. Duitse Joden en communisten die op de vlucht moesten om te overleven, keken toe terwijl de wereld in een andere plooi viel.
Politieke partijen die altijd antifascistisch waren geweest, kozen van het ene moment op het andere voor de andere kant, en namen posities in die varieerden van verzoeningsgezindheid tot volledige steun.
Franse en Britse leiders keken de andere kant op toen Hitler zijn macht ontplooide buiten Duitsland. Naarmate het antifascisme gemarginaliseerd werd, werd antisemitisme meer mainstream. Hitlers slachtoffers kregen de schuld van hun eigen tegenspoed.
Ik neem tegenwoordig weer contact op met Russische en Wit-Russische vrienden in ballingschap, die een vreselijk déjà vu ervaren.
We zijn misschien meer gechoqueerd dan onze Amerikaanse vrienden door de snelheid waarmee de heel rijken en machtigen, zoals Jeff Bezos, eigenaar van The Washington Post, het trumpisme zijn gaan faciliteren.
Door de mate waarin de lucht zelf lijkt te veranderen, tot het ineens Zelensky is die met zijn duidelijke visie en stevige principes de anomalie gaat lijken.
We hebben dat allemaal eerder gezien, en dat is een van de redenen waarom we gechoqueerd zijn: we hebben gezien hoe dit eindigt. Een andere reden is dat we niet hadden verwacht dit te zien gebeuren in de Verenigde Staten.
We dachten dat onze landen kwetsbaarder waren voor politieke ontwrichting vanwege de decennialange geschiedenis van totalitarisme.
“Het was leuk te weten dat er toch een land was waar de mensen die het voor het zeggen hadden niet per se aardig waren, maar toch op zijn minst gezond verstand hadden”, was hoe de jonge Russische banneling Ksenia Mironova het uitdrukte.
Meer nog, het was fijn te denken dat de maatschappij gezond verstand had.
Mironova, een 26 jaar oude journaliste, werd drie jaar geleden gedwongen in het holst van de nacht Rusland te ontvluchten.
Haar verloofde bevindt zich in een gevangenis kolonie, waar hij een straf van 22 jaar uitzit wegens hoogverraad. Ze moest zes landen door alvorens in New York onderdak en een inkomen te vinden dankzij een filmprogramma.
Mironova dacht dat ze gewoon het ongeluk had in Rusland geboren te zijn. Nu lijkt het er alsmaar meer op dat deze wereld een ongelukkige plaats is om in geboren te worden.
Aan het begin van haar lentesemester kreeg Mironova een e-mail die haar ervan op de hoogte bracht dat haar financiering was stopgezet in navolging van een van de uitvoeringsbesluiten van Trump.
Waar kan ze naartoe? Terugkeren naar Rusland is geen optie. En als Trump de kant van Poetin kiest, zijn de Verenigde Staten dat ook niet.
“En zelfs Mars wordt ooit gekoloniseerd door Musk”, zegt Mironova.
Lees ook
Lees ook
Klik op de hyperlinks
en lees meer berichten
Bron: De Morgen