Tussen fascisme en realisme, Kiev en Moskou, EU-geld en Trump-tarieven: hoeveel rek zit er nog op de merkwaardige lenigheid van de Italiaanse premier Giorgia Meloni? Portret van een politica met grote ambities.
Ine Roox – De Standaard
4 april 2025
Leestijd: 16 min
“Duce! Duce! Duce!”, galmt het op een rockconcert in Rome, waar jongeren elkaars onderarm vastgrijpen – een fascistische begroeting zoals ten tijde van dictator Benito Mussolini, il Duce.
Alleen is het niet langer 1924, maar 2024 wanneer een undercoverjournaliste van de Italiaanse onlinekrant Fanpage de beelden maakt.
En de aanwezige jeugd behoort niet tot een obscuur neofascistisch clubje, maar tot Gioventù Nazionale, de jeugdafdeling van Fratelli d’Italia, de regeringspartij van premier Giorgia Meloni, en met zo’n 30 procent de grootste van het land.
Op bijeenkomsten van de jeugdafdeling klinkt het trots dat zij “fascisten zijn”, afgewisseld met racistische en antisemitische beledigingen en een sporadische Hitlergroet, “Sieg Heil”.
Gioventù Nazionale wordt gul gefinancierd door de partij, die uit deze kweekvijver de volgende generatie politici vist.
Na de uitzending van de beelden houdt premier Giorgia Meloni, het nationale boegbeeld van Fratelli d’Italia, de lippen stijf op elkaar.
Minister Luca Ciriani, bevoegd voor de relaties met het parlement, is de enige die namens de regering reageert. Volgens hem toont de undercoverreportage “gefragmenteerde beelden, in de privésfeer gemaakt en uit hun context gerukt”.
“Het was heus geen momentopname, onze reporter is maandenlang undercover geweest”, zegt Francesco Cancellato, hoofdredacteur van Fanpage, een populaire onlinekrant met dagelijks meer dan twee miljoen bezoekers.
De plaats van afspraak is Palazzo Grazioli, het statige, 16de-eeuwse gebouw in hartje Rome met zijn vele plafondfresco’s dat jarenlang het hoofdkwartier was van wijlen premier Silvio Berlusconi – met de bijbehorende bungabungafeestjes.
Vandaag houdt de buitenlandse pers er kantoor.
Cancellato is binnengestapt met een hoody en een donkere zonnebril.
“We wilden onderzoeken hoe poreus een zelfverklaarde ‘conservatieve’ partij is voor extreemrechtse invloeden. We moesten het niet ver zoeken.”
Twee gezichten
Italië is een zeer gepolariseerd land. De politieke linkerzijde tilde zwaar aan de reportage.
Maar rechtse, en ook centrumrechtse politici en hun kiezers, zeggen geërgerd dat progressieve media als Fanpage en de buitenlandse media Meloni en haar partij tot in de eeuwigheid ‘fascistisch’ zullen noemen.
Dat de huidige premier als tiener toetrad tot de jongerenafdeling van de neofascistische MSI is in Italië algemeen bekend. Maar die partij werd in 1995 ontbonden, toen Meloni nog steeds een tiener was.
De opvolger, de rechts-conservatieve Alleanza Nazionale, nam officieel afstand van nostalgie naar het fascisme.
Fratelli d’Italia kan worden gezien als de erfgenaam van die laatste partij, en niet van de neofascistische MSI.
“Fratelli d’Italia heeft absoluut een proper imago – toch zolang de camera loopt”, zegt Cancellato sarcastisch.
“Maar binnenskamers gaan ze los. Extremistische uitspattingen onder de jongeren zijn wijdverspreid. De oude garde weet dat – het kan niet anders – en ziet het door de vingers.”
Ook Meloni heeft volgens hem twee gezichten:
“Haar waardepatroon blijft extreemrechts. Maar ze weet donders goed wanneer ze dat het best verbergt of net moet uitspelen.”
© Fabio Frustaci/epa-efe
Als premier schreeuwt Meloni niet meer zoals vroeger, zegt de journalist, maar ze laat wel codewoorden vallen die de achterban herkent:
“Zoals vaderland, natie en de traditionele familie. Of ze gaat tekeer tegen illegale migranten.
“Meloni past perfect tussen leiders als de Argentijnse president Javier Milei en Donald Trump.”
Tijdens een gesprek met Fabio Rampelli, de vroegste politieke mentor van Giorgia Meloni, dropt ook hij geregeld van die codewoorden.
De architect uit Rome en oud-leider van de neofascistische jongerenafdeling maakt nog duidelijker hoe dicht de Italiaanse premier en haar partij staan bij Donald Trump – door Meloni in een recent interview met de Financial Times nog “de eerste bondgenoot van Italië” genoemd.
“Wij delen de conservatieve waarden van de Republikeinen in de VS”, zegt Rampelli.
Noem die waarden gerust oerconservatief: zelf vindt hij euthanasie onbespreekbaar en niet-hetero’s mogen wel samenleven maar geen kinderen krijgen, want dat noemt hij “grillig gedrag”.
De overheid, zegt de politicus van Fratelli d’Italia, moet kinderen beschermen, want “als een kind zelf kon kiezen, dan zou het een vader en een moeder willen. Altijd.”
Regenbooggezinnen in Italië voelen de stijgende druk.
Het ouderschap van lesbische meemoeders – de niet-biologische moeder – staat ter discussie, nadat de minister van Binnenlandse Zaken in een brief de Italiaanse gemeenten heeft aangespoord om niet langer twee moeders samen als ouders te erkennen.
Verder heeft het parlement, na een wetsvoorstel van Fratelli d’Italia, van draagmoederschap een universeel misdrijf gemaakt. In Italië was het al verboden, maar nu is het voor Italiaanse wensouders ook strafbaar om voor deze procedure naar het buitenland te gaan.
Conservatieve onderbuik
Maar electoraal wordt Fratelli d’Italia daar niet op afgerekend, stelt politicoloog Lorenzo Castellani vast, tijdens een lunch in Rome, waar hij aan de Luiss-universiteit geschiedenis van de politieke instellingen doceert.
“De Italianen zijn met andere thema’s bezig, zoals migratie en de vergroening van Europa. Zij willen geen elektrische auto’s en ook niet al die migranten in hun stad – dát zijn de dingen die je ’s ochtends in de koffiebar hoort.
“Bio-ethische thema’s en lgbti-rechten hebben geen grote impact op de publieke opinie, ook niet op Italiaanse jongeren.”
Op dat vlak is Italië al jaren, en dus lang vóór Giorgia Meloni, de conservatieve uitzondering binnen West-Europa.
Ook inzake vrouwenemancipatie en gendergelijkheid op het werk hinkt het land achterop.
Italië heeft een conservatieve onderbuik, en in het hart van Rome ligt bovendien het Vaticaan.
“Met Meloni aan het roer zal Italië niet naar het niveau van Hongarije zakken”, voorspelt de analist. “Maar een inhaalbeweging met de rest van West-Europa verwacht ik evenmin.”
© Getty
Buiten Italië is de ambiguïteit van Giorgia Meloni moeilijk te begrijpen.
“Dat merkte je goed tijdens de verkiezingscampagne in 2022. Ze werd als een anti-Europees ‘monster’ neergezet, en elk artikel over haar moest minstens één keer het woord fascisme bevatten”, zegt Castellani ironisch.
Maar wie Italië bestuurt, moet zich pragmatisch opstellen: “En dan gaan de extreme kantjes er snel van af.”
Een gebrek aan coherentie zal de kiezer haar niet snel verwijten.
“Dat politici van mening veranderen, zijn Italianen allang gewend. In ieder van ons zit een stukje Machiavelli”, zegt hij met een knipoog.
Meloni werd in oktober 2022 premier, en meteen bracht ze die pragmatische houding in de praktijk: ze reisde naar Brussel voor een onderhoud met Europees Commissievoorzitter Ursula von der Leyen.
In de EU zou het centrum naar rechts verschuiven, een meevaller waarvan ze handig wist te profiteren.
De Italiaanse premier speelde een hoofdrol in Europese migratiedeals met Tunesië en Egypte, en ze liet nieuwe opvangcentra voor migranten openen in Albanië, buiten de EU.
“Out of the box denken moet kunnen”, zei Von der Leyen complimenteus.
“Inmiddels wordt Meloni in geen enkele Europese hoofdstad als een extremiste gezien”, besluit Castellani.
Hard en identitair rechts zit diep verankerd in de oude garde van Fratelli d’Italia, alleen geeft Meloni de echt belangrijke posities in de regering aan anderen.
“Zij beslist alles”, zegt Lorenzo Castellani.
“Fratelli d’Italia is een monarchie, waar niks zonder haar zegen gebeurt. In die zin is ze wel een kleine Duce.”
Goed wetend dat ze in eigen huis geen goede bestuurders vindt, vult ze de zwaar wegende ministerportefeuilles in met ervaren politici die bij andere partijen zijn doorgegroeid.
Trump of Europa
Ter illustratie noemt hij Fabio Rampelli: “Meloni dankt een groot deel van haar carrière aan hem. Hij is de mentor die haar politiek heeft gevormd. Met zo’n lange staat van dienst zou de man nu perfect minister kunnen zijn.
“Maar Meloni houdt hem uit haar regering uit bezorgdheid dat hij zich al te rechts, of te anti-Amerikaans uitlaat.”
Die oude sentimenten zijn zeker nog aanwezig in de partij, maar Meloni is geëvolueerd.
Castellani: “Als premier kan ze niet anders.”
De vroegere leermeester werd geen minister, maar wel ondervoorzitter van het parlement. Bij die functie hoort een fraai kantoor in Palazzo Montecitorio, een barok paleis dat dienstdoet als de Italiaanse Kamer.
Fabio Rampelli ontvangt ons in een chic blauw pak – de nationale kleur – en oogt sportief. Hij was nog zwemmer bij het Italiaanse nationale team.
Op zijn schrijftafel staat een Romeins soldaatje in Asterix en Obelix-stijl, aan de muur hangt een bijzondere Europese vlag. In elke ster staat de vlag van een EU-land afgebeeld.
“Zelf bedacht”, zegt hij glunderend.
“Zo zien wij Europa: als een unie van aparte natiestaten, ieder met zijn eigenheid en tradities. Italië is ons huis en Europa is onze wijk.”
Tegenwoordig ligt die wijk echter op ramkoers met Trump, de “eerste bondgenoot” van Meloni’s Italië.
Vragen over Trumps afbraak van de Amerikaanse democratie en zijn confrontatie met Europa gaat Rampelli vakkundig uit de weg.
“Over Trumps beleid in eigen land moeten de Amerikanen maar oordelen. En wat Europa betreft: wij waren te afhankelijk geworden van de VS. Een technologische en militaire inhaalbeweging dringt zich op.”
Wie vraagt wat Meloni verkiest, de EU of Trumps Amerika, noemt hij “te kwader trouw”.
“Ook met Trumps voorganger Joe Biden had Meloni een goede verstandhouding. Europa en Amerika delen dezelfde westerse cultuur en lotsbestemming. Onze premier ijvert ervoor dat het westerse blok verenigd blijft.”
Volgens Nathalie Tocci, directeur van de gerenommeerde Italiaanse denktank Istituto Affari Internazionali (IAI), is de breuk al een feit en is het te laat om bruggenbouwer te spelen.
“Meloni zocht enkel toenadering tot Biden omdat ze wist dat ze als postfasciste die de Italiaanse regering zou gaan leiden, de steun van Washington hard nodig had”, zegt Tocci in haar kantoor in een zijstraat van de drukke winkelstraat Via del Corso.
Op het moment van de Russische invasie in Oekraïne, in februari 2022, koos Meloni resoluut de kant van Kiev. Ze zat toen nog in de oppositie, stemde mee vóór wapenleveringen aan Oekraïne, en werd later dat jaar premier.
Tocci: “Haar vroege steun aan Kiev was vast niet alleen uit opportunisme – Meloni kan het Oekraïense verzet ook kaderen binnen het paradigma van de nationalistische overlevingsstrijd – maar het was zéker ook een manier om president Biden voor zich te winnen.”
Maar Biden zit niet langer in het Witte Huis, en sinds Donald Trump is de Amerikaanse steun aan Oekraïne allesbehalve een zekerheid.
“Ook Meloni’s positie is geleidelijk aan het kantelen”, zegt Nathalie Tocci.
“Buiten Italië spreekt ze over Navo-bescherming voor Oekraïne (Meloni stelt voor om artikel 5, dat bepaalt dat de Navo ingrijpt als een lid wordt aangevallen, ook te laten gelden voor Oekraïne, dat geen lid is, red.).
“Maar in eigen land zegt ze dat de regering enkel bereid is soldaten naar Oekraïne te sturen als deel van een VN-missie en na goedkeuring door de VN-Veiligheidsraad – terwijl we allemaal weten dat Moskou daar vetorecht heeft.”
Op de lijn van Poetin
Op vijf minuten stappen van Tocci’s kantoor, niet ver van Palazzo Venezia en het balkon waar Benito Mussolini indertijd zijn donderpreken hield, ligt het partijhoofdkwartier van Azione (‘Actie’), de pro-Europese centrumpartij van Carlo Calenda.
Hij was minister van Economische Ontwikkeling in de centrumlinkse regeringen van Matteo Renzi en Paolo Gentiloni, en is nu oppositiesenator. Niettemin toont hij geregeld waardering voor Meloni’s parcours, vooral wat Oekraïne betreft.
Een dag voor ons gesprek heeft de premier in de Senaat haar steun aan Kiev herhaald en voor Navo-bescherming gepleit.
Calenda is tevreden. De centrumpoliticus is een uitgesproken medestander van Oekraïne. Voor een stuk uit schuldgevoel.
Toen Poetin in 2014 de Krim annexeerde, keek Carlo Calenda zoals zovelen de andere kant op. Hij was toen viceminister.
In Italiaanse tv-debatten, die geregeld eindigen in een schreeuwpartij, sijpelt tegenwoordig weer onversneden pro-Russische propaganda binnen.
Calenda vertolkt op tv dan vaak de pro-Oekraïense tegenstem.
Ondanks de wederzijdse waardering – Meloni was onlangs te gast op Calenda’s partijcongres – zegt de senator dat de premier nu wel moet kiezen.
“Ze kan niet achter Kiev én achter Trump blijven staan. In het beste geval voelt die man affiniteit met Poetin, in het slechtste laat hij zich door hem de wet dicteren.”
Wat de prominente pro-Kremlinstemmen op tv en in de Italiaanse kranten precies drijft – is het onwetendheid of worden ze aangestuurd vanuit Moskou? – is voor analisten een raadsel.
Als het wordt aangestuurd, zegt Nathalie Tocci, dan rijst de vraag waarom dat nog niet is boven gespit.
Carlo Calenda zegt alleen verontrust te zijn dat hij zowel pro-Russische stemmen in de oppositie als in de meerderheid hoort.
In de Italiaanse meerderheid valt Matteo Salvini op, viceminister, minister van Infrastructuur en voorzitter van de rechtse Lega-partij.
Stokebrand Salvini is een coalitiepartner van Meloni, en tegelijk haar interne rivaal.
In 2017 sloot de Lega een samenwerkingsakkoord met Poetins partij Verenigd Rusland. Na de verdachte dood van de Russische opposant Aleksej Navalny, vorig jaar, kreeg Salvini een veroordeling van Poetin niet over zijn lippen.
Volgens Calenda zit Salvini, die tegen het Europese herbewapeningsplan lobbyt, nog steeds “helemaal op de lijn van Poetin”.
Maar ook bij de Vijfsterrenbeweging, tegenwoordig weer in de oppositie, lijkt de Rusland-sympathie nog niet weggeëbd.
Op websites van de Vijfsterrenbeweging werd vroeger geregeld fakenieuws van Kremlin-spreekbuizen als Sputnik en Russia Today gerepost.
Zo sijpelde de Kremlin-propaganda de Italiaanse publieke opinie binnen.
Dat veranderde bruusk toen de mediagoeroe van de Beweging in 2018 alle Russische artikelen van onlineplatformen liet verwijderen.
Kort daarna vormden de Vijfsterrenbeweging en de Lega samen een nieuwe regering.
Niet alleen daarom rijst de vraag of Vijfsterrenboegbeeld en oud-premier Giuseppe Conte puur pacifistische motieven heeft wanneer hij zich hevig tegen het Europese bewapeningsplan verzet.
Op de Italiaanse televisie krijgt hij de ruggensteun van Marco Travaglio, hoofdredacteur van Il Fatto Quotidiano, een krant die aanleunt bij de Vijfsterrenbeweging.
In lange monologen benadrukt Travaglio dat Poetin geen bedreiging vormt voor Europa. En dat die hysterische Europese wapenwedloop bijgevolg nergens toe dient.
“Giorgia Meloni volgt gelukkig een heel andere lijn”, zegt senator Carlo Calenda, terwijl hij met zijn wijsvinger een onzichtbare stip aanduidt op de lange vergadertafel.
“Ooit was ze zeer kritisch voor de EU en de euro. Tijdens de pandemie flirtte ze met antivaxers, telkens weer surfend op de golven van de publieke opinie. Alleen over Oekraïne bleef ze consequent.”
Ook toen de Italianen daarover gingen morren, steunde ze de wapenleveringen.
Miga
Dat ze eindelijk eens moet kiezen tussen de Europese Unie, en steun aan Kiev, en de Verenigde Staten van Trump?
In de Financial Times noemde ze zo’n keuze “kinderachtig” en “oppervlakkig”. Ze zegt alles te zullen doen wat nodig is om de Italiaanse nationale belangen te verdedigen.
Meloni’s agenda is MIGA, Make Italy Great Again, zegt Nathalie Tocci, directeur van de denktank Istituto Affari Internazionali.
“Voor haar is en blijft Amerika dan ook een baken.”
De VS zijn de belangrijkste handelspartner van Italië buiten de EU. Typische ‘made in Italy’-producten zoals wijn, kazen, kleding en design zijn erg populair in Amerika.
Dat Italië op de nieuwe invoerheffingen geen uitzondering kreeg, dwong Meloni deze week voor het eerst tot publieke kritiek op Trump: “De tarieven zijn een foute maatregel.”
De Italiaanse premier zei er wel meteen bij dat ze wil werken aan een akkoord met de VS zodat een handelsoorlog kan worden vermeden, via overleg met de andere EU-partners.
Hoewel Meloni’s hart bij Trumps Amerika ligt, houdt het verstand haar bij de Italiaanse economie, de instellingen en de positie van Italië in Europa, zegt Tocci.
“Dwingt Trump haar echt tot een keuze, dan wint hopelijk het hoofd. Maar ik sluit niet uit dat Meloni straks bilateraal met Amerika gaat onderhandelen.”
Wordt de spreidstand van Giorgia Meloni – met een been in Europa en het andere in Amerika – stilaan gevaarlijk?
Probeert Trump straks via haar de Europese leiders uit elkaar te spelen?
Sinds eind januari is er veel veranderd voor de Italiaanse premier. Met haar deelname als spreker aan de CPAC-conferentie, de hoogmis van conservatief Amerika, cementeerde ze haar contacten met de Republikeinse partij.
Eind januari volgde de kers op de taart, toen ze als enige Europese leider Trumps eedaflegging mocht bijwonen.
Door haar vlotte toegang tot tech-miljardair Elon Musk en Trump leek ze uiterst geschikt als brugfiguur tussen Amerika en de EU. Maar de spanningen liepen in een razend tempo op.
Trump beschouwt bondgenoot Europa nu als een tegenstander, “opgericht om de VS te naaien”. Het liefst van al pakt hij landen apart aan, op zoek naar een ‘deal’.
Het is dus maar de vraag of hij überhaupt een bemiddelaar wil, en of hij die dan in Meloni ziet.
Italië is de op twee na grootste economie in de eurozone en lid van de G7, maar anders dan Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk is het geen kernmacht met een zitje in de VN-Veiligheidsraad.
Terwijl de EU in allerijl aan een eengemaakte defensie werkt en zich op een handelsoorlog voorbereidt, is Meloni’s stoere spagaat in een voorzichtige balanceeract veranderd.
Haar ‘Italy First’-agenda en radicaal-rechtse nationalisme maken haar een natuurlijke partner van Trump. Maar het economische, politieke en militaire lot van Italië is nauw verbonden met de rest van Europa.
Ze houdt zich opvallend koest, en wikt en weegt elke zet. Volgens politiek analist Lorenzo Castellani verloopt dat balanceren tot dusver behoorlijk goed:
“Ze heeft haar alliantie met Trump nog niet gebruuskeerd, en zichzelf ook niet geïsoleerd binnen de EU.”
Volgens hem begrijpen Italiaanse kiezers Meloni’s houding wel: ze wil Trumps beste bondgenoot zijn, maar dan binnen een Europees kader.
“Waarom zou ze ook kiezen? De Europeanen zijn zelf verdeeld, om te beginnen over die eengemaakte defensie.
“En laten we realistisch blijven: zonder de steun van de VS kan niemand de Oekraïense veiligheid garanderen.”
Lees ook
Bron: De Standaard