Marc Van Ranst is viroloog aan de KU Leuven. Zijn column verschijnt tweewekelijks.
Marc Van Ranst – De Morgen
4 april 2025
Leestijd: 4 min
De lente was uitzonderlijk warm, gevolgd door een mooie zomer met tropische dagen en zware onweersbuien.
Hubert Pierlot was premier van een coalitieregering van het Katholiek Blok en de Liberale Partij.
Beerschot veroverde de landstitel, terwijl Club Brugge degradeerde naar Tweede Klasse.
Sylvère Maes uit Zevekote won voor de tweede keer de Ronde van Frankrijk. Pas dertig jaar later zou er weer een Belg op het hoogte schavotje staan in Parijs.
Op een rommelmarkt in Sint-Amands vond ik De zomer van 1939 van Marnix Peeters en Jana Elza Wuyts.
Het vertelt hoe zij op een rommelmarkt een oude Guide Michelin België-Luxemburg 1938-1939 ontdekten en aan de hand van deze reisgids een tijdreis maakten door het België van vlak voor de Tweede Wereldoorlog.
Dit prachtig geschreven werk schetst een intrigerend beeld van een samenleving die zich nog niet bewust was van het einde van het interbellum terwijl men “onwetend danste op de rand van de vulkaan”.
De wapenwedloop begon halverwege de jaren dertig.
Na Hitlers machtsovername in 1933 zette Duitsland stappen richting herbewapening en een oorlogseconomie.
Ook de Sovjet-Unie, Japan en Italië verhoogden hun defensie-uitgaven, terwijl België en Nederland minder dan 1,5 procent van hun bbp aan het leger besteedden. Leopold III hield vast aan een neutraliteit naar Zwitsers voorbeeld.
Wereldwijd zien we vandaag opnieuw een wapenwedloop. Europa reageert met het ReArm Europe plan, dat over vier jaar 800 miljard euro vrijmaakt om de defensie-industrie te moderniseren, versterken en beter te coördineren.
Dit is broodnodig, omdat we niet meer op de onvoorwaardelijke steun van de VS binnen de NAVO kunnen rekenen.
België besteedde in 2024 slechts 1,3 procent van het bbp aan defensie, ver onder de NAVO-norm van 2 procent.
Premier Bart De Wever wil dit percentage zo snel mogelijk verhogen tot zelfs 2,5 tot 3 procent. Daarnaast onderzoekt minister Theo Francken de mogelijkheid om de gesloten Audi-fabriek in Vorst om te bouwen voor de productie van wapens en munitie.
Dit gaat allemaal miljarden pijnlijke euro’s kosten.
België richtte in mei 1939 een departement voor ravitaillering op, uit vrees voor toekomstige voedseltekorten. Dit departement legde voedselvoorraden aan, zoals graan en tarwe, en begon in augustus 1939 met het drukken van rantsoeneringskaarten en -zegels.
Vandaag adviseert de Europese Commissie de burgers om een noodvoorraad aan te leggen voor minstens 72 uur, met water, voedsel, medicijnen en andere essentiële middelen.
Hoe zeg je ‘er dreigt oorlog’ zonder te zeggen dat er oorlog dreigt?
De mooie zomer van 1939 eindigde abrupt op 26 augustus met de algemene mobilisatie van Belgische dienstplichtigen, drie dagen na het Duits-Russisch Niet-Aanvalspact.
België beschikte toen over circa 25.000 beroepsmilitairen en riep jaarlijks 45.000 jongemannen van 19 of 20 jaar op voor een dienstperiode van 12 tot 17 maanden.
Na hun actieve dienst bleven zij nog 15 jaar in het reservekader, met regelmatige opfrissingsoefeningen.
Eind augustus 1939 werden zo ongeveer 600.000 mannen gemobiliseerd. Tijdens deze mobilisatie zongen soldaten de populaire zomerhit ‘Wie heeft er suiker in de erwtensoep gedaan?’ van Lou Bandy, een humoristisch marslied over mislukte erwtensoep in een legerkamp.
Ondanks de dreigende oorlogssituatie bleef de sfeer aanvankelijk luchtig. Dit veranderde drastisch op 1 september 1939, toen nazi-Duitsland Polen binnenviel en het conflict escaleerde.
België telt in 2025 ongeveer 25.000 beroepsmilitairen en 6.600 reservisten, waarvan de helft actief.
Sinds 1993 is de dienstplicht in ons land opgeschort. Landen zoals Denemarken, Finland en Oostenrijk behouden nog steeds een verplichte legerdienst.
Recent herintroduceerden Litouwen, Kroatië, Letland en Servië deze plicht, terwijl Duitsland, Italië en Polen hierover debatteren.
In ons land gaat Theo Francken alle 18-jarigen uitnodigen om op vrijwillige basis (en tegen een loon van 2.000 euro netto) een jaar in het leger te dienen.
We moeten beseffen dat de dienstplicht in ons land mits een wetswijziging van de ene dag op de andere weer kan (en zal) ingevoerd worden.
Je hoort vandaag meer en meer oorlogsretoriek, en je kan, net als in 1939, de oorlogsdreiging bijna proeven.
Ik hoop op nog vele zorgeloze zomers. Mogen onze nakomelingen in hun geschiedenisboeken niet lezen dat het huidige tijdsgewricht het einde van het tweede interbellum was.
Hou de lont dus uit het kruitvat, en hou die suiker uit de erwtensoep!
Lees ook
Lees andere berichten in deze categorie
Bron: De Morgen