Vandaag telt onze planeet officieel 8 miljard mensen. Deze eeuw komen er nog eens ruim 2 miljard bij. Maar tegen het eind van de eeuw zal de wereldbevolking krimpen.
Dries De Smet – De Standaard
Precies vandaag lopen er op onze aardbol 8 miljard mensen rond, zo heeft de Verenigde Naties (VN) berekend. Hoe zeker weten we dat? Hoeveel komen er nog bij? En kan de wereld dat wel aan? Acht vragen over acht miljard mensen.
1. Waarom zitten we nu pas aan 8 miljard?
Begin de jaren 1960 telde de planeet Aarde voor het eerst meer dan 3 miljard mensen. Toen nam de wereldbevolking jaarlijks toe met meer dan 2 procent. Hadden we die groei aangehouden, dan zouden we dit jaar de mijlpaal van 12 miljard hebben gevierd.
Maar dat is dus niet gebeurd. De bevolking bleef wel aangroeien, maar steeds trager. Het afgelopen jaar nam de wereldbevolking ‘slechts’ met 0,8 procent toe.
De sterke groei in de jaren 1960 was een tijdelijk fenomeen, zegt Leo van Wissen, professor economische demografie aan de Rijksuniversiteit Groningen.
‘De wereldbevolking maakt een klassieke demografische transitie door: van een situatie met hoge vruchtbaarheid en hoge sterfte naar een situatie met een laag geboorte- en een laag sterftecijfer.
‘In de tussenfase, die we in de jaren 1960 zagen, daalt de sterfte, maar blijft de vruchtbaarheid hoog. Dat geeft de groei een enorme zwieper. Pas als mensen zien dat de sterfte afneemt, dalen ook de geboortes.’
De groei zal deze eeuw nog verder afnemen. De belangrijkste oorzaak daarvoor is de dalende fertiliteit. Vandaag zijn er wereldwijd nog maar 2,3 geboortes per vrouw. Zakt dat naar 2,1, dan is dat maar net genoeg om de wereldbevolking op lange termijn in stand te houden.
2. Zal de wereldbevolking dan snel dalen?
In 2057 zou het aantal geboortes per vrouw onder de grens van 2,1 zakken, schat de VN. Maar ook dan zal de wereldbevolking nog niet meteen dalen. Die wordt immers voortgestuwd door het momentum: de moeders van morgen zijn vandaag al geboren, en die zijn nu eenmaal met een pak meer dan in het verleden.
Ook de stijgende levensverwachting draagt aanzienlijk bij tot de wereldwijde bevolkingsgroei. Door die evoluties bereiken we volgens de VN de mijlpaal van 9 miljard in 2037 en die van 10 miljard in 2058. Maar dan is het vet van de soep.
De wereldbevolking plafonneert op 10,4 miljard, zo voorspellen de VN. Vanaf 2086 zou de wereldbevolking afnemen. De stijging in de levensverwachting compenseert dan niet langer de daling van het geboortecijfer.
3. Kunnen we dat wel aan, zoveel mensen?
‘Dát er een limiet is, dat is zeker’, zegt Patrick Deboosere, professor demografie aan de VUB.
‘Maar er is geen enkele reden om aan te nemen dat die vandaag al is bereikt. Neem nu de voedselvoorziening. Er is zeker voedsel genoeg voor 8 miljard mensen.
‘Simulaties geven aan dat we zelfs 16 of 20 miljard monden kunnen voeden. Maar dan moeten we minder voedsel verspillen. En natuurlijk is het ook een verdelingskwestie.’
‘Elke mens die erbij komt, is in principe mooi’, zegt Van Wissen.
‘Maar de vraag is: welk bestaan kan je het komende miljard mensen bieden? Ze komen er vooral bij op de plekken waar ze vandaag al weinig hebben, zoals in bepaalde Afrikaanse landen.
‘Het vergt een behoorlijke reorganisatie om te maken dat ook zij toegang hebben tot de noodzakelijke hulpbronnen en tot onderwijs.’
De VN stipt aan dat Afrikaanse landen die sterk groeiden, zoals Angola, ook de extreme armoede zagen toenemen. Dat dreigt ook in de komende decennia te gebeuren.
‘Maar een wetmatigheid is het niet’, zegt Deboosere.
4. Ligt de toekomst in Afrika?
Er is geen continent waar de bevolkingsgroei sneller gaat dan Afrika, vooral in de landen onder de Sahara. De Afrikaanse bevolking stijgt van 1,4 miljard vandaag tot 3,9 miljard aan het eind van deze eeuw.
Nochtans zullen vrouwen ook daar steeds minder kinderen hebben: van gemiddeld meer dan vier vandaag tot minder dan twee in 2100. Zo verandert ook de bevolkingspiramide: het aandeel van mensen op arbeidsleeftijd neemt sterk toe, wat een economische boost kan opleveren.
‘Maar van het demografische dividend profiteert een land alleen maar als het ook een goede opleiding kan geven, en het van een landbouweconomie kan opschuiven naar industrie en diensten. Dat motortje heb je nodig’, zegt Van Wissen.
5. Wordt Europa een onbeduidend continent?
Sinds 2020 neemt de bevolking in Europa af, en die trend zal niet meer keren, denkt de VN. Vandaag woont 9 procent van de wereldbevolking in Europa. Tegen 2100 is dat nog minder dan 6 procent.
Boet het continent bijgevolg aan belang in?
‘Hebben we nu al niet enorm aan belang ingeboet’, vraagt Van Wissen zich af. ‘Bovendien wordt de bevolking ook steeds ouder.’
Deboosere stipt aan dat het geopolitieke belang niet alleen wordt bepaald door de bevolking, maar ook door technologische kennis.
Dat de Europese bevolking pas recent begon te dalen, komt doordat de bevolking lang werd gestut door immigratie. Al geldt dat niet overal: in Oost-Europese landen daalt de bevolking door een laag geboortecijfer en een aanzienlijke emigratie.
Bulgarije is een extreem voorbeeld. In 1980 telde het land nog 9 miljoen inwoners. Vandaag zijn het er minder dan 7 miljoen, in 2100 zullen het er minder dan 3 miljoen zijn. Ook in de Baltische staten, Servië en Oekraïne zal de bevolking sterk afnemen.
6. In welke landen zullen de meeste mensen wonen?
Vandaag zijn de grootste landen ter wereld China, India en de Verenigde Staten. Volgend jaar al steekt India China voorbij.
Tegen het eind van de eeuw zal de bevolking in China bijna halveren, tot 770 miljoen.
‘Daar werkt het momentum in de andere richting. De toekomstige bevolkingsgrootte zit al ingebakken in de verouderende bevolkingsstructuur’, zegt Deboosere.
De bevolkingsexplosie in Afrika is ook af te lezen van de top tien van de grootste landen. Vandaag zit daar maar één Afrikaans land in: Nigeria. Tegen 2100 is Afrika goed voor de helft van de top tien, met ook Congo, Ethiopië, Tanzania en Egypte.
Top 10 meest bevolkte landen ter wereld
7. Hoe zeker zijn we eigenlijk van die cijfers?
Op de cijfers van vandaag zit een foutenmarge van 1 à 2 procent, zegt Deboosere. Aangezien de bevolkingsgroei minder dan 1 procent per jaar bedraagt, is het mogelijk dat de VN de mijlpaal van 8 miljard één tot twee jaar te vroeg óf te laat aankondigt. Veel landen hebben geen bevolkingsregister. Door de coronacrisis vonden de volkstellingen de voorbije jaren vaak niet plaats.
Ook de projecties moet je met een korrel zout nemen. Voor de volgende decennia valt de onzekerheid mee. Maar tegen 2100 stapelen de fouten zich op, vooral in het geboortecijfer: als er iets meer kinderen geboren worden, zijn er ook meer moeders in de toekomst.
‘Je moet de cijfers zien als een richting. We zullen naar een piek gaan, waarna de wereldbevolking daalt’, zegt Deboosere. ‘Maar wanneer? Daar is onenigheid over.’
De prognoses trekken vooral de trends van vandaag door, maar houden bijvoorbeeld geen rekening met de klimaatverandering.
‘Op korte termijn verwacht ik daar ook geen groot effect’, zegt Deboosere. ‘Wel op migratie, maar dat speelt voor de wereldbevolking geen rol.’
Het is ook niet duidelijk of klimaatverandering tot meer of minder mensen leidt.
‘De ontbossing of droogte kan een hogere sterfte veroorzaken. Maar het effect op fertiliteit laat zich moeilijk voorspellen’, zegt Van Wissen.
‘In moeilijke omstandigheden kan de fertiliteit net stijgen omdat kinderen zekerheid bieden, al is dat zeker niet altijd zo.’
8. Hoeveel mensen hebben ooit geleefd?
De Amerikaanse non-profitorganisatie Population Reference Bureau schat dat er in de hele geschiedenis van de mensheid 117 miljard soortgenoten geboren werden, waarvan er dus nog 8 miljard – of dus 7 procent – in leven zijn.
Volgens die schatting waren er al 55 miljard mensen geboren voor Jezus Christus het levenslicht zag. Dat is – evident – een erg ruwe schatting. ‘Het is giswerk’, zegt Deboosere. ‘Maar het geeft wel een grootteorde aan.’
Lees ook
Vul hieronder de zoekopdracht Wereld in en vind meer berichten.
Bron: De Standaard