Hij ziet de spanning tussen rood en groen en schreef er een pittig boek over. Professor Wim Van Lancker: ‘Elektrische wagens? Misschien moeten onze steden autovrij worden. Dát is pas anders gaan leven.’
Over de frictie tussen rood en groen
“Neem nu de elektrificatie van het wagenpark “, zegt Wim Van Lancker, professor sociaal beleid aan de KU Leuven.
“Dat is op zich best een goede maatregel. Tegen 2035 moet het zover zijn, heeft de Europese Unie nu beslist. Maar het zou ook helemaal anders kunnen. Men blijft binnen de bestaande kaders denken.
“Waarom zou iedereen in 2035 nog altijd met een eigen auto moeten rijden? Misschien moeten we onze steden autovrij maken en zorgen voor goed openbaar vervoer. Dat is pas anders gaan leven.
“En die beslissing om te elektrificeren heeft nog een ander neveneffect: ze verandert niets aan de kloof tussen twee groepen in de samenleving. Wie blijft er weer achter? De gele hesjes, de mensen zonder bedrijfswagen die zich geen dure elektrische auto kunnen veroorloven.”
Deze maand presenteert Van Lancker het pamflet dat hij samen met zijn collega Adeline Otto schreef: Waarom gele hesjes niet met een bakfiets rijden – over klimaatverandering, ongelijkheid en beleid.
“Het klimaatprobleem is een probleem van ongelijkheid”, vindt hij.
“De gele hesjes rijden minder met de wagen. Velen onder hen hebben zelfs geen wagen. Het huidige beleid bedient vooral de hogere middenklasse. Dat zie je op veel vlakken.”
Wim Van Lancker
- Geboren op 9 augustus 1982 in Brugge
- Doctor in de sociale wetenschappen (Universiteit Antwerpen)
- Professor sociaal werk en sociaal beleid (KU Leuven)
- Vooral bekend als expert inzake armoedebestrijding
Hebben gele hesjes en bakfietsbezitters andere belangen?
“Ja, zeker. Er zijn natuurlijk meer dan twee groepen in de samenleving, maar de gele hesjes en de bakfietsen, zeg maar, leven echt in compleet andere werelden.
“De gele hesjes zijn mensen die werken, maar op de rand van middenklasse zitten en onzeker en angstig zijn over de toekomst. Gele hesjes worden zwaar getroffen als de prijzen stijgen. Het gaat vaak om gezinnen met maar één kostwinner.
“Gele hesjes zijn mensen die altijd maar moeten betalen en zich niet gehoord en geholpen voelen door de overheid.”
En hebben ze een punt?
“Absoluut. We weten welke electorale belangen vooral vertaald worden naar wetgevend werk. De noden van de mensen aan de onderkant van de inkomensverdeling komen aan bod als ze gelijklopen met die van de hogere inkomens. Anders niet.”
Het beleid is afgestemd op de bakfietsen.
“Op de mensen die het wat beter hebben, de tweeverdieners die in een stedelijke context wonen, met goede inkomens.
“Die mensen vinden het klimaat belangrijk. Ze beschouwen de bakfiets ook als een uiting van dat engagement. Het gaat om een groep die heel vocaal is. Ze zijn ook met meer.
“In België leven ongeveer 1,5 miljoen mensen in armoede, en nog eens een miljoen op de grens. Die groep vindt geen gehoor en heeft ook niet het sociale en culturele kapitaal om politici te beïnvloeden via actiegroepen en dergelijke.”
Dat moet een aandachtspunt zijn voor politieke vernieuwers: participatietijgers en actiegroepen komen doorgaans uit de betere kringen.
“Dat is zo. Dat besef heeft mijn visie op dat soort participatie ook beïnvloed. Het is zeer goed dat er actiegroepen bestaan. Op die manier kunnen de zorgen van mensen direct worden vertaald naar de politiek. Denk aan het verzet tegen de hoogspanningslijnen in West-Vlaanderen, het zogenaamde Ventilusproject.
“Maar je ziet vaak dat het niet gaat om een representatief staal van de bevolking. En dat het NIMBY-syndroom soms speelt: not in my backyard. Zeker als het over sociaal en klimaatbeleid gaat, zou het algemeen belang toch moeten primeren boven particuliere belangen.”
Uw boek toont aan dat een partij als Groen het altijd moeilijk zal hebben om zowel sociaal als ecologisch te zijn.
“Ik hoorde onlangs een groen kopstuk zeggen dat ze naar de 20 procent willen, en dat lijkt mij toch wel heel moeilijk. Mensen die een duidelijk herverdelend beleid willen, zijn niet de mensen die een streng klimaatbeleid willen.
“Die spreidstand zal voor Groen altijd lastig zijn. Hun electoraat zit vooral aan de groene kant, die van de bakfietsbezitters die ook zonnepanelen hebben en eventueel een warmtepomp. Gele hesjes voelen zich vaak niet aangesproken door klimaatmaatregelen.”
Wat vond u van het idee van de Franstalige groenen van Ecolo om alle 25-jarigen 30.000 euro te geven?
“Dat is een oud idee, dat de Britse filosoof Thomas Paine al in de achttiende eeuw had: het idee dat iedereen gelijk is en evenveel moet kunnen profiteren van de vruchten van de aarde.
“Ik weet eerlijk gezegd niet wat ik ervan moet vinden. Ik weet alleen dat zulke voorstellen regelmatig de kop opsteken en dat ze wellicht geen problemen oplossen.”
Heel veel 25-jarigen hebben dat geld ook niet nodig, dus er zouden veel euro’s op de rotsen vallen, als het ware.
“Het typische probleem van ideeën à la een basisinkomen: hoe efficiënt en doelmatig is het? Het is niet doelmatig om 30.000 euro te geven aan mensen die opgegroeid zijn in een gezin waar 30.000 euro zakgeld is. In theorie is het een mooi idee, maar praktisch gesproken schieten we er niets mee op.”
Geldt datzelfde probleem ook niet voor het groeipakket, het oude kindergeld? Ook dat geld hebben sommige mensen eigenlijk niet echt nodig.
“De sociale correcties zouden veel groter moeten zijn. Maar ik zou iedereen wel een bepaald basisbedrag blijven geven. Als je het voor mensen boven een bepaald inkomen afschaft, dan wordt het iets voor de armen en komt het draagvlak in het gedrang.
“Ik vind het wel een teleurstelling dat men in Vlaanderen heeft bespaard op het groeipakket, omdat men de prijs van de dienstencheques voor de middenklasse niet wilde verhogen.”
Vlaanderen wil ook geen warme maaltijd op school voor ieder kind. Terwijl velen het erover eens zijn dat het veel zou betekenen voor kwetsbare kinderen.
“Wij kennen die traditie niet. De Scandinavische landen wel. Hier laat men het over aan het initiatief van de scholen zelf. Terwijl een warme schoolmaaltijd voor ieder kind echt een no-brainer is, wat mij betreft. Het kost niet zoveel en het is goed voor alle kinderen.”
Alle Belgen hebben onlangs 100 euro korting gekregen op hun energiefactuur. Was dat een goed idee?
“Nee, dat was geen goed idee. Niet op sociaal gebied en niet op klimaatgebied. Je moet mensen die hun rekening niet kunnen betalen op een andere manier compenseren.
“Het sociaal tarief zou moeten worden uitgebreid en verankerd. Zo zorg je dat mensen niet verarmen. Maar je mag energie niet goedkoper maken, dus ook de btw niet verlagen, en de accijnzen op brandstof – dat is gek, want we willen daarvan af, van die fossiele brandstoffen. Met goedkopere energie verlengt onze overheid de pijn alleen maar.”
Hoe zorg je ervoor dat mensen met lage inkomens energiezuinig wonen?
“Daar staan we voor grote keuzes. Maar opnieuw durft de overheid die niet ten volle maken. Wij moeten tegen 2030 onze uitstoot van broeikasgassen halveren. Ik zie niet in hoe men dat denkt te bereiken met het beleid van vandaag. Er moet zwaar worden geïnvesteerd in sociale woningen. Eventueel moeten lokale OCMW’s zelf investeren in huizen, ook op de private markt – die investering zouden de bewoners dan pas moeten terugbetalen als het huis wordt verkocht. Dat soort ideeën hebben we nodig. De tanker moet gekeerd worden, want we moeten niet alleen het klimaatprobleem beheersen, we moeten ook onze sociale welvaartsstaat redden.”
Een vraagstuk dat u ook behandelt in het boek, is dat van het ontgroeien: is dat nu een haalbaar en verstandig idee of niet?
“Dat is een complexe discussie. De welvaart die wij nu produceren, hangt samen met uitstoot van broeikasgassen. Daar moeten we iets aan doen, en het zou helpen mochten we minder consumeren. Maar tegelijk hebben we groei nodig om onze welvaartsstaat op peil te houden. En om te investeren in innovatie.”
Om nog te zwijgen van de miljarden mensen op deze planeet die nog voedsel, koelkasten en onderwijs voor hun kinderen willen, zoals wij dat hebben.
“Globaal gezien hebben we zeker veel economische groei nodig. En dat zal dus uitstoot veroorzaken. Dat is echt een hersenkraker. Daar is geen goede kant aan te krijgen. Tenzij we erin slagen om zowel ethische als duurzame groei te stimuleren. In Antwerpen is net een nieuwe winkel opengegaan: SHEIN, waar je textiel vindt voor een appel en een ei. Die winkel gaat er prat op niet ethisch te produceren. Dat moet eruit. Goedkope arbeid creëert groei, maar laten we internationale minimumstandaarden hanteren.”
Tot slot: wat zou uw advies zijn aan de Belgische en Vlaamse overheid?
“Ik zou zeggen: bezie de oplossing van het klimaatprobleem en het behoud van onze welvaartstaat niet als één groot probleem. Splits het op in kleinere deelproblemen, per beleidsdomein. Zo kan elke minister iets doen. En maak tienjarenplannen, qua sociale huisvesting, qua circulaire economie, enzovoort. Wees eerlijk en zeg tegen mensen dat energie duurder zal worden. Spreek de vermogens aan om bij te dragen aan de sociale uitgaven. En zorg ervoor dat ook de gele hesjes zich gehoord en gesteund voelen. Die sfeer van een gezamenlijk belang moet je creëren. En zover zijn we nog lang niet.”
Lees ook
Vul hieronder de zoekopdracht Verkeer in en vind meer berichten.
Bron: De Morgen