Alicja Gescinska is schrijver, filosoof en voorzitter van PEN Vlaanderen. Ze buigt zich over de situatie in Slovakije. Welke kant gaat het op met de democratie?
Alicja Gescinska – De Morgen
5 februari 2025
Leestijd: 4 min
Al meer dan een maand is het onrustig in Slovakije. Directe aanleiding is premier Fico’s vrijerij met Poetin. Nog fundamenteler worden de protesten gedreven door een diep verlangen naar vrijheid en Europa.
De angst leeft dat Slovakije onder Fico steeds verder verglijdt richting autoritarisme.
Maar de betogingen tonen aan dat de Slovaakse democratie sterker leeft dan ooit in de harten en hoofden van de Slovaakse burger.
En dat geeft hoop. Dat de Slovaakse democratie zich niet zonder slag of stoot laat ontmantelen, is goed nieuws voor Oekraïne, Europa, en uiteraard voor Slovakije zelf.
In december bezocht Fico – als derde Europese leider sinds het begin van de grootschalige Russische invasie in Oekraïne in februari 2022 – Poetin in Moskou.
Fico heeft zijn pro-Russische en anti-Oekraïense opvattingen nooit onder stoelen of banken gestoken.
Onder zijn beleid is de Slovaakse militaire steun aan Oekraïne stopgezet.
Maar zijn bezoek aan Poetin was de druppel die de emmer deed overlopen, en het startschot van een hele reeks betogingen die de voorbije weken alleen maar in omvang zijn toegenomen.
Het afgelopen weekend kwamen meer dan honderdduizend mensen op straat. En zelfs buiten Slovakije wordt er tegen Fico betoogd, onder andere in Polen.
Het lot dat Slovakije nu ondergaat, doet dan ook denken aan de moeilijke jaren van Polen onder de PiS-regering.
Net zoals PiS probeert Fico via politieke benoemingen de onafhankelijkheid van de rechterlijke macht te beknotten.
Net zoals PiS is Fico met de grove borstel door de openbare omroep (RTV) gegaan, waardoor de redactionele onafhankelijkheid niet meer gegarandeerd is.
Benoemingen bij de openbare omroep zijn nu een rechtstreekse aangelegenheid van het ministerie van Cultuur.
En minister van Cultuur is Martina Simkovicová, lid van de ultranationalistische Slovaakse Nationale Partij.
Simkovicová is een voormalige televisie presentatrice, maar door haar xenofobe, antivax, homofobe en pro-Russische posts op sociale media werd ze ontslagen.
Het leverde haar wel een belangrijke ministerpost onder Fico op.
Een andere opvallende gelijkenis tussen het beleid van Fico en dat van PiS in Polen vroeger, zijn de ‘zuiveringen’ in culturele instellingen.
Musea, kunsthuizen en cultuurtempels moeten de regering gunstig gezind zijn. Ze moeten een narratief vertellen over het verleden en over de eigen identiteit dat past in de nationalistische ideologie van de regering.
Het ontslag van de directeur van de Slovaakse Nationale Galerij gaf afgelopen zomer al aanleiding tot betogingen, maar de regering is niet van koers veranderd en blijft zuiveringen doorvoeren binnen culturele instellingen.
Fico wil dat de media en de cultuursector geen waakhond van de democratie zijn, maar een schoothondje van de overheid.
Vorige week namen meer dan honderd personeelsleden van de Nationale Galerij collectief ontslag als daad van protest.
De Slovaakse romanschrijfster en journaliste Monika Kompaníková heeft die zuiveringen zelfs vergeleken met de grote zuiveringen onder Stalin.
Uiteraard beseft Kompaníková dat die vergelijking van de pot gerukt kan lijken.
Schrijvers, journalisten, kunstenaars en mediafiguren worden in Slovakije niet naar goelagkampen gestuurd.
Maar het gevoel dat er elke dag op je deur geklopt kan worden, het voortdurend in angst leven dat je ontslagen kan worden om politieke redenen; dat gevoel verschilt niet zoveel van hoe schrijvers als Ivan Boenin en Alja Rachmanova getuigd hebben over hun angst ten tijde van de Grote Terreur.
Alleszins lijdt het volgens Kompaníková geen twijfel: onder Fico keert de politieke cultuur van Slovakije terug naar Sovjettijden.
Met één groot verschil: de Slovaakse burgerzin.
Fico heeft al woedend gereageerd op de betogers en is niet van plan om op te stappen. Maar niets wijst erop dat de protesten tegen zijn beleid vanzelf zullen uitdoven.
Europa houdt beter nauwlettend in de gaten hoe de spanningen in Slovakije zich ontvouwen.
Fico’s poging om de onafhankelijkheid van de Slovaakse cultuur te ontmantelen, kan op het grote politieke toneel weinig relevant lijken. Maar het tegendeel is waar.
In deze geopolitiek onstabiele tijd – met Trump als partner en Poetin als bedreiging – is het binnen Europa des te belangrijker dat Poetin-knuffelaars en liefhebbers van het autoritarisme geen vrijgeleide krijgen.
Europa moet hopen dat de pro-Europese, democratische betogers in Slovakije aan het langste eind trekken.
Want als hun vuur zou doven, dooft ook het democratische vuur in heel Europa een beetje mee.
Lees ook
Klik op de hyperlink
en lees meer berichten van
Bron: De Morgen