Er hoeft maar één megalomane wereldleider op de rode knop te drukken en na 72 minuten is de menselijke beschaving weggevaagd, zegt Annie Jacobsen, auteur van Kernoorlog: het scenario.
George Van Hal – De Morgen
‘De wereld van 2024 is te gevaarlijk voor kernwapens.’
Annie Jacobsen
Het begint met een bliepje op een radarscherm, om 04.03 uur in Noord-Korea, 15.03 uur aan de Amerikaanse oostkust.
Uit een veld, 30 kilometer buiten hoofdstad Pyongyang, vertrekt om onbekende reden een intercontinentale ballistische raket.
Vier tiende van een seconde later ziet een sensor op een satelliet, op 35.700 kilometer boven het aardoppervlak, het vuur van de raket, dwars door het wolkendek heen.
In de VS gaat het alarm af.
Slechts 72 minuten later hebben duizenden kernexplosies de menselijke beschaving weggevaagd.
Dat is het fictieve verhaal in het boek Kernoorlog: het scenario van de Amerikaanse onderzoeksjournalist Annie Jacobsen (56).
Een angstaanjagend realistisch voorbeeld van hoe een nucleaire holocaust de mensheid op elk willekeurig moment kan uitroeien, gebaseerd op vele, deels anonieme, gesprekken met experts uit het Amerikaanse nucleaire apparaat.
Waar een kernoorlog normaliter onvoorstelbaar lijkt, met zijn miljarden slachtoffers en jarenlange nucleaire winters, schetst Jacobsen in haar boek een gedetailleerd beeld dat zo’n bizarre gebeurtenis invoelbaar maakt.
In haar relaas weet ze niet alleen alle details over computersystemen, defensienetwerken, satellieten en militaire doctrines te vangen, maar ook alle gevolgen voor de mensheid.
Drie verontrustende scenario’s uit
Kernoorlog: het scenario
1. Ruslands slechte waarschuwings systeem kan onbedoeld een kernoorlog veroorzaken
“Dit zou bij iedereen een grote zorg moeten zijn”, zegt Jacobsen over het nogal krakkemikkige systeem dat Rusland gebruikt om te waarschuwen voor nucleaire aanvallen.
“De kernbommen die Amerika in haar fictieve scenario als reactie op Noord-Korea afvuurt, komen van het vasteland.
“In tegenstelling tot wat je zou kunnen vermoeden als je een reguliere kaart van de wereld erbij pakt, gaan de kortste lanceerroutes richting Noord-Korea altijd over Rusland. Andere routes vallen niet binnen het bereik van de raketten.
“Alleen kernbommen afgevuurd vanaf onderzeeërs dichter bij de Noord-Koreaanse kust zouden dat probleem kunnen omzeilen.
Het Russische waarschuwingssysteem denkt in Jacobsens scenario vervolgens dat de bommen richting hén vliegen.
Wanneer vervolgens ook de communicatie met de VS stokt, waar onder meer de president bij de kernexplosie is omgekomen, besluit Rusland de VS en Europa aan te vallen.
Het luidt het definitieve begin van het einde in.
2. Het ‘raketschild’ van de Verenigde Staten stelt niets voor
Slechts 44 raketten bezitten de Verenigde Staten die – op papier – een naderende intercontinentale kernraket kunnen onderscheppen, een aantal dat in het niet valt bij bijvoorbeeld de 5.580 kernbommen die Rusland bezit.
Bovendien treffen die raketten in de praktijk slechts in de helft van de gevallen hun doel.
‘Het is überhaupt onmogelijk om bepaalde typen raketten te stoppen’, zegt Jacobsen.
Dat komt door het bestaan van draagraketten die meerdere kernkoppen hebben, een zogeheten Mirv-systeem.
‘Die kun je met één onderscheppingsraket nooit vernietigen’, zegt ze.
‘Het huidige raketschild van de VS is één grote show.’
Overigens: zelfs als het technisch mogelijk zou zijn om een honderd procent betrouwbaar raketschild te bouwen, is dat in de praktijk niet wenselijk.
‘Er zijn internationale verdragen die een maximaal aantal vaststellen van dit soort raketten’, zegt Jacobsen.
De angst is dat raketschilden de precaire nucleaire balans, gestoeld op de doctrine van wederzijdse gegarandeerde vernietiging (MAD, mutually assured destruction) uit balans brengen.
Als een land ineens kernwapens kan afvuren zonder dat het zelf gegarandeerd totaal vernietigd wordt bij de tegenaanval, is de verleiding een kernoorlog te beginnen mogelijk te groot.
Een raketschild zou dan, paradoxaal genoeg, het risico op een nucleaire holocaust vergroten in plaats van beperken.
3. Je kunt een kernoorlog nooit winnen
In haar boek besteedt Jacobsen aandacht aan de Proud Prophet-oefening in 1983. Daarbij voerden Amerikaanse legereenheden meerdere kernoorlogscenario’s uit.
Wat bleek? Het maakte geen verschil hoe zo’n oorlog begon – wie precies wie aanviel, of onder welke omstandigheden dat gebeurde – uiteindelijk liep elk scenario uit op een totale nucleaire holocaust.
Hoewel die oefening veertig jaar oud is, zou een moderne variant volgens Jacobsen – en haar bronnen, zo vertelt ze – hetzelfde resultaat hebben. En dat is ook logisch.
‘De technologie van intercontinentale raketten is onveranderd sinds de jaren zeventig en tachtig. En belangrijker nog: de menselijke aard is ook niet veranderd.’
Wat het nucleaire vuur tijdens een kernoorlog zo onherroepelijk hoog opstookt, is uiteindelijk niet de natuurkunde van splijtende of samensmeltende kernen, maar veel menselijker grootheden als achterdocht en twijfel.
‘We zien anderen te veel als vijand’, zegt ze.
Alleen, zo schrijft Jacobsen aan het slot van haar boek: die vijand was nooit Noord-Korea, Rusland, Amerika, China, Iran ‘of welke groep dan ook dat of die als kwaadaardig werd bestempeld.’
‘De kernwapens waren de vijand, de vijand van ons allemaal. En dat waren ze de hele tijd al.’
Zo beschrijft Jacobsen uitgebreid de levende hel waarin de honderden miljoenen mensen belanden die na een totale kernoorlog niet meteen sterven.
Mensen braken hun ingewanden uit door stralingsziekte, schokgolven blazen projectielen van puin in het rond en rukken kleding en ook de huid zelf rechtstreeks van het lichaam.
Na de explosies zijn overal naakte, bloedende mensen zichtbaar, vaak al aan flarden gescheurd.
“Mensen die er niet meer uitzien als mensen, zich niet meer gedragen als mensen”, vat Jacobsen het zakelijk samen.
Door steden stromen ondertussen rivieren van gesmolten asfalt, vliegtuigen vallen uit de lucht door de elektromagnetische puls waarmee een kernexplosie gepaard gaat, het regent brandende vogels en grote vuurzeeën en chemische explosies teisteren de laatste restjes georganiseerde beschaving.
Wie alle apocalyptische ellende uit de eerste uren en dagen overleeft, legt uiteindelijk alsnog het loodje tijdens de nucleaire winter die op de kernoorlog volgt.
Het zonlicht dooft, dieren sterven in groten getale uit en landbouw wordt vrijwel overal onmogelijk. De meeste mensen verhongeren.
Het gaat er in uw boek niet bepaald gezellig aan toe. Dat is vast de bedoeling?
“Absoluut. Het doel van dit boek is om in afstotelijk detail te tonen hoe gruwelijk een nucleaire oorlog zal zijn.”
Sinds Kernoorlog: het scenario in meerdere landen de bestsellerlijsten bestormde, zit Jacobsens agenda propvol.
In interviews zoals dit verwijst Jacobsen steevast naar wat Amerikaanse historici tegenwoordig de ‘Reagan Reversal’ noemen, het moment waarop toenmalig president Ronald Reagan transformeerde van een ‘havik’ op het gebied van nucleaire bewapening naar iemand die juist richting ontwapening koerste.
Dat gebeurde nadat hij The Day After had gezien, een televisiefilm waarin een kernoorlog tussen Rusland en de NAVO uitbreekt.
Een film die overigens relatief mild is; moderne vertoningen van de film bevatten een tekst na de aftiteling die waarschuwt dat een nucleaire oorlog in het echt vele malen erger verloopt.
Desondanks was het scenario in 1983, toen ABC de film voor het eerst uitzond, voldoende om de Amerikaanse president van mening te laten veranderen.
U hoopt dat uw boek net zo’n schokeffect veroorzaakt?
“De invloed van dit boek is wat mij betreft nu al buitengewoon. Mensen over de hele wereld lezen het.
“Ik was onlangs in Brussel en sprak met een groep winnaars van de Nobelprijs voor de Vrede, die me vertelden dat ze mijn boek naar de paus zouden meenemen.
“Ik was onlangs te gast in een podcast met Newt Gingrich, de voormalige Republikeinse voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, een goede vriend van Reagan.
“Hij vertelde me over de huidige mening van mensen die net als hij actief waren tijdens de Koude Oorlog.
“Het merendeel van hen, voormalige leden van het nationale veiligheidsapparaat, generaals, admiraals en hoge politici, denkt tegenwoordig dat wat we toen aan atoombommen hebben opgebouwd krankzinnig is, ook wanneer ze destijds voorstander waren.
“De wereld van 2024 is te gevaarlijk voor kernwapens. Er zijn intussen negen landen met de rode knop (VS, Rusland, VK, Frankrijk, China, India, Pakistan, Israël en Noord-Korea, red.).
“Het idee dat we veiliger worden met méér wapens is idiotie.”
Het aantal kernwapens is de afgelopen decennia juist gedaald.
“Er zijn er nog altijd meer dan genoeg om onze beschaving te vernietigen. Nu meer landen kernwapens hebben, is het ondanks die lagere aantallen toch gevaarlijker geworden.
“Dat is ook de reden waarom ik in mijn boek voor een zogenoemd mad king-scenario heb gekozen, waarbij één leider er plots voor kiest een kernwapen te gebruiken.
“Dat is immers alles wat er nodig is voor het einde van de mensheid zoals we die kennen: één strategisch kernwapen in de handen van een gek.”
Nadat de eerste kernbom is gevallen, kiezen vrijwel alle personages in Jacobsens scenario voor verdere nucleaire escalatie.
Op één moment van twijfel na, wanneer de Amerikaanse minister van Defensie als president wordt beëdigd en begint te twijfelen over een nucleaire tegenaanval.
Als Amerika toch al gedoemd is, moeten ze dan écht nog eens miljoenen slachtoffers aan de andere kant van de wereld maken?
Zijn suggestie wordt door het Pentagon resoluut terzijde geschoven, precies volgens de bizarre logica van afschrikking, het idee dat je een kernoorlog voorkomt doordat alle partijen zeker weten dat een nucleaire agressor bij de tegenaanval zelf ook totaal wordt vernietigd.
De Verenigde Staten hanteren daarvoor, zo schrijft Jacobsen, zelfs het protocol launch on warning.
Wanneer de bevestiging van een aanstaande kernaanval binnen is, nog voor de eerste paddenstoelwolken zich daadwerkelijk aftekenen boven de iconische skylines van hun grote steden, zal het land onherroepelijk de nucleaire tegenaanval openen.
Is het niet denkbaar dat iemand dan zal zeggen: afschrikking heeft al gefaald, laten we niet die honderden miljoenen mensen extra de dood in jagen?
“Wanneer de meerderheid van de Amerikanen tot slachtoffer wordt gemaakt, zal een defensieapparaat dat al decennialang aan het trainen is voor een kernoorlog de protocollen volgen.
“Zoals een historicus op het gebied van kernbommen tegen me zei: Annie, je hebt een grotere kans om de megajackpot van de loterij te winnen dan dat ze van de protocollen afwijken.”
Bestaat er een plausibele route naar een kernwapenvrije wereld?
“Ik krijg vaak de vraag of ik als opvolger niet Kernoorlog: de oplossing kan schrijven.
“Maar dat is iets voor de gemeenschap van non-proliferatie, met groepen zoals de IPPNW (International Physicians for the Prohibition of Nuclear War) en het ICAN (International Campaign to Abolish Nuclear Weapons), dat in 2017 nog de Nobelprijs voor de Vrede won.
“Die stellen voor dat de mensheid de hoeveelheid kernwapens stapsgewijs afbouwt. Want als afschrikking faalt, is er geen weg meer terug.
“De enige echte bescherming is daarom te streven naar minder kernwapens.
“Op het hoogtepunt van de Koude Oorlog waren er ruim 70.000 kernwapens, nu zijn dat er nog 12.500. Dat moeten we geleidelijk doorzetten.”
Nu Rusland steeds nadrukkelijker met kernwapens dreigt ter afschrikking van verdere westerse inmenging in de oorlog met Oekraïne, is ontwapening harder nodig dan ooit, zegt Jacobsen.
“Toen ik begon met interviews voor dit boek, zeiden veel van de mensen die actief waren tijdens de Koude Oorlog dat ze dachten dat mensen vergeten waren hoe bedreigend een kernoorlog is. Nu, drie jaar later, ligt het bij iedereen weer op het puntje van de tong.
“In de woorden van António Guterres, de secretaris-generaal van de Verenigde Naties: we zijn één misverstand, één misrekening verwijderd van een nucleair armageddon.
Omdat enkele West-Europese landen Amerikaanse kernwapens binnen hun grenzen hebben, worden ze in uw scenario getroffen door Russische kernbommen. Maakt het nog verschil als die landen daar afstand van doen?
“Nee. Die landen worden bij een kernoorlog hoe dan ook vernietigd. Iedereen op de middelste breedtegraden van de aardbol zal uiteindelijk sterven. Is het niet tijdens de aanval zelf, dan wel daarna, tijdens de nucleaire winter, door uithongering.”
Over die nucleaire winter verscheen in 1983 een onderzoek van een groep planeet wetenschappers, onder wie de bekende astronoom Carl Sagan.
In het vakblad Science berekenden ze voor het eerst hoelang en zwaar zoiets zou uitpakken.
“Het Amerikaanse ministerie van Defensie schreef het idee van een nucleaire winter eerder nog af als propaganda van de Sovjet-Unie, maar uit vrijgegeven documenten blijkt dat ze zich ook toen al extreem veel zorgen maakten.
“Ze wilden alleen niet dat de bevolking het wist, omdat dat het opbouwen van het Amerikaanse kernarsenaal zou kunnen dwarsbomen. Rusland had al meer wapens dan de VS”, zegt Jacobsen.
Inmiddels weten we, dankzij moderne klimaatmodellen, dat de berekeningen uit de jaren 80 het effect van de nucleaire winter zelfs onderschatten.
“In werkelijkheid pakt het nog veel erger uit. Iedereen, overal, voelt na een kernoorlog de gevolgen. Alleen in Australië en Nieuw-Zeeland zullen misschien wat mensen overleven, omdat landbouw alleen daar mogelijk blijft.
“Een kernoorlog is op een grote meteorietinslag na de enige gebeurtenis die binnen enkele uren de menselijke beschaving kan wegvagen.
“Of, zoals een voormalig commandant van het Amerikaanse leger tegen me zei: de wereld kan in de komende uren vergaan.
“Dat woord, ‘komende’, koos hij bewust. Een kernoorlog kan vandaag nog plaatsvinden.”
- 1. Snel uitdijende vuurbal, temperatuur 82 miljoen graden Celsius. Beton explodeert, metaal verdampt, mensen transformeren tot as.
- 2. Schokgolf verplaatst zich sneller dan het geluid en sleurt mensen mee. Longen en trommelvliezen knappen. Gebouwen verpulveren.
- 3. Alles brandt. Mensen hebben derdegraads- brandwonden, 90 procent van hen overlijdt. Het regent verbrande vogels.
- 4. Tot op 20 kilometer afstand raken mensen tijdelijk verblind.
- 5. De opgestegen restanten van de vuurbol vormen een paddenstoelwolk van as en stof: de restanten van gebouwen en mensen. Uit de hoed, 16 kilometer hoog en 45 kilometer breed, regenen radioactieve deeltjes naar beneden. Afhankelijk van de wind kan deze fall-out een gebied tot wel honderden kilometers bereiken.
Dit gebeurt er bij de explosie van een kernbom van 1 megaton
De ontploffing van een kernbom veroorzaakt een uitdijende schil van grote ellende. Zo ziet het eruit wanneer een kernbom van 1 megaton (grofweg tachtigmaal krachtiger dan de bom op Hiroshima) Washington treft. De zwaarste kernbommen in het Russische arsenaal gaan overigens tot 100 megaton.
- Op het moment van ontploffing komt een lichtflits vrij met de verzengende hitte van 82 miljoen graden Celsius. De vuurbal breidt zich binnen een paar seconden uit tot een doorsnee van 1,75 kilometer. Beton explodeert, metaal smelt en verdampt, mensen transformeren tot as.
- De eerste kilometers daarbuiten vliegt alles in de brand: gordijnen, boeken, bomen, maar ook kleding. Tot op een afstand van ongeveer 8 kilometer hebben mensen derdegraads brandwonden. Zo’n 90 procent van deze mensen overlijdt aan die verwondingen. Het regent in dit gebied overigens verbrande vogels.
- De vuurbal veroorzaakt een golf van samengeperste lucht die sneller dan het geluid wegvliegt van de ontploffing. Door deze schokgolf knappen longen en trommelvliezen. Lichamen worden meegevoerd en rondgestrooid. Gebouwen, bomen, elektriciteitsmasten verpulveren tot op zo’n 6 kilometer afstand van de explosie.
- De opgestegen restanten van de vuurbol vormen de kenmerkende paddestoelwolk van een kernontploffing. Deze bestaat uit de as van de gebouwen en mensen die zojuist nog het centrum van de stad vormden.
- Uit de hoed van de paddestoel, 16 kilometer hoog en 45 kilometer breed, regenen radioactieve deeltjes naar beneden. Afhankelijk van de wind kan deze zogeheten fall-out een gebied tot wel honderden kilometers bereiken. Wie in dat gebied woont, moet zich twee weken lang verstoppen in een betonnen schuilkelder, totdat de stralingsniveaus voldoende zijn afgenomen.
- Tot op 20 kilometer van ground zero raken mensen door de lichtflits van de explosie tijdelijk verblind.
- Wie dat alles overleeft, staat er vermoedelijk alleen voor: door de hoge stralingsniveaus kunnen hulpdiensten het getroffen gebied moeizaam bereiken.
Bron: De Morgen