Anton Jäger is historicus van het politieke denken aan het Leuvense Hoger Instituut voor Wijsbegeerte. Zijn column verschijnt tweewekelijks op woensdag. Tom Van Griekens gerenoveerde Vlaams Belang stevent in peilingen af op een derde van de Vlaamse stemmen, schrijft hij. Maar is dat ook diens verdienste?
Anton Jäger – De Morgen
“Dit doet veel pijn”, stelde een vermoeide Gerolf Annemans nog op 25 mei 2014, nadat hij het “barslechte” verkiezingsresultaat van zijn partij aanschouwde.
Vlaams Belang was electoraal gehalveerd naar 6 percent; de partij strandde op talloze plekken onder de kiesdrempel.
Een jongere voorzitter moest soelaas bieden, maar diens taak was allerminst te benijden.
Voormalig speechschrijver Johan Sanctorum omschreef de 28-jarige Tom Van Grieken als een “kindsoldaat” die “geen brokken kon lijmen”, terwijl Tom Vandendriessche de partij als een “Ferrari zonder motor” typeerde.
Tien jaar later stevent Van Griekens gerenoveerde Vlaams Belang in peilingen op een derde van de Vlaamse stemmen af.
Mandatarissen fantaseren nu openlijk over een breuk in het cordon.
Die heropleving heeft de partij lang niet exclusief aan Van Grieken te danken, zoals Knack-journalist Walter Pauli in 2019 al aangaf.
Een jaar na de nederlaag in 2014 barstte in Europa de migratiecrisis los.
De N-VA begon steeds meer op een versleten bestuurspartij te lijken, hoe fel ze ook tegen Europese migratiepacten fulmineerde.
In 2016 toonden Trump en brexit het Vlaams Belang de kneepjes van het nieuwe politieke vak: campagne voeren op sociale media én op straat.
De internationale context oogt vandaag ook vervaarlijk anders.
In 2004 en 1991, toen het Vlaams Belang zijn eerste monsterscores behaalde, gold de partij nog als koploper op Europees radicaal-rechts, samen met Jörg Haider en Silvio Berlusconi.
In 2024 volgt het een algemene Europese curve:
- In Nederland componeert Wilders mee het kabinet
- In Frankrijk droomt dochter Le Pen van het presidentschap
- In Italië is de rechterzijde van rechts aan de macht
Onder dit gesternte is het begrijpelijk dat centrumpartijen het Vlaams Belang tot dé inzet van de verkiezingen maken.
De behandeling van Van Grieken in het tv-programma Het conlaaf getuigt van eenzelfde filosofie: de keuze is er een tussen regressie (het VB) en progressie (alle andere partijen). Ook wanneer de afstand op veel beleidsdomeinen met het Vlaams Belang net slinkt.
Terwijl De Wever instemmend knikte toen Van Grieken over het Europees migratiebeleid sprak, trok hij opeens van leer toen het over trans- en holebirechten ging.
De partij moest vooral op haar laatste extremiteiten worden aangevallen.
Grondwettelijk gesproken is dit een logische respons. De vraag is of ze op den duur volstaat om het Vlaams Belang kleiner te maken en houden.
Twintig jaar lang voerde de Italiaanse linkerzijde campagne als minste kwaad tegen de rechtse Berlusconi. Ondertussen werd Berlusconi rechts door Meloni voorbij gestoken.
‘Door het Vlaams Belang steeds op excessen aan te vallen, verzwakt de nadruk op het eigen, alternatieve partijprogramma’
Anton Jäger
In Duitsland protesteerden begin dit jaar ook honderdduizenden Duitsers tegen de opkomst van extreemrechts.
Dergelijk veto zegt uiteindelijk weinig over het concrete antwoord dat men op deze partijen wil geven, of de omstandigheden waarin de partij opeens kon gedijen.
Een gelijkaardig probleem stelt zich in Vlaanderen.
Door het Vlaams Belang steeds op excessen aan te vallen, verzwakt de nadruk op het eigen, alternatieve partijprogramma.
Nederland en Italië tonen dat het cordon geen bijzaak is. Maar uiteindelijk is het ook niet genoeg, zoals de spectaculaire remonte van het Vlaams Belang na 2014 aangeeft.
Politicoloog Bart Maddens gaf in 2019 al aan dat het cordon het anti-establishmentaura van de partij enkel versterkt door traditionele partijen tot minderheidsregeringen te veroordelen.
En als het Vlaams Belang in 2029 boven de 50 percent wil klimmen – nadat ze N-VA tot een monstercoalitie met Groen veroordelen – dan is er geen quarantainefunctie meer.
Dan moet het ook over de omstandigheden gaan waarin het Vlaams Belang floreert. Deze laten zich niet met gemakzuchtige formules als ‘achterstelling’, ‘wokemoeheid’ of ‘exclusie’ verklaren.
Zowel rijkere als armere Vlamingen stemmen op het Vlaams Belang.
Een zaak is wel zeker: vele Vlamingen zijn bang van de 21ste eeuw en ervaren hun welvaart en veiligheid als permanent precair. Die angst kan onterecht zijn, maar ze is een electorale realiteit.
De Vlaamse welvaart is immers van recente makelij; honderd jaar geleden sprak de Belgische socialist August De Winne (1861-1935) nog van een ‘arm Vlaanderen’, met een “nijvere, moedige en ellendige bevolking”.
Hij raadde industrialisering, ontkerkelijking en socialisme aan als antwoord. Alleen die twee eerste zijn er doorgekomen.
Eén inzicht van De Winne blijft wel overeind: een authentiek antwoord op het Vlaams Belang moet uiteindelijk politiek en niet moralistisch zijn. Op deze formule zit er in 2024 geen sleet.
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere columns van
Bron: De Morgen