Volgens historicus en De Morgen-columnist Anton Jäger (30) leven we nu in een tijd van hyperpolitiek. Hoewel bijna alles onder politieke hoogspanning staat, resulteert dat niet in langdurig engagement. ‘Een zeker geduld en doorzettingsvermogen zijn uit de politiek verdwenen.’
Anton Jäger – De Morgen
“Alles is politiek, en toch faalt al het activisme. Dit boek verklaart waarom”, schreef de Duitse kwaliteitskrant Welt am Sonntag over Hyperpolitiek van historicus Anton Jäger (KU Leuven / Oxford University), die zich specialiseerde in de geschiedenis van het politieke denken.
Lang moet Jäger niet nadenken als we hem vragen naar voorbeelden van hyperpolitici in Brussel.
“Conner Rousseau en Georges-Louis Bouchez passen perfect”.
Daarover straks meer, maar ook wij als burger samenleving surfen op de golven van hyperpolitieke bewegingen.
Of het nu
- Protesterende boeren
- Black Lives Matter-activisten
- De Occupy-beweging
- De Klimaatspijbelaars
- De gele hesjes
- Indignados
- Capitol Hill-bestormers
- Antivaxers
- Wokers
zijn, allemaal delen ze dezelfde kenmerken sinds de crisis van 2008 de wereld wakker schudde uit de ‘postpolitiek’, de lethargische periode van depolitisering en ontzuiling na de massapolitiek van linkse of rechtse leden partijen uit de 20ste eeuw die samen met het IJzeren Gordijn instortten.
De hyperpolitieke bewegingen zwellen aan op sociale media, verzamelen zich kort en luid op straat, om daarna weer te verdwijnen in het ijle van de digitale anonimiteit.
Daar worden ze nagejaagd door instagrammende beroepspolitici die likes en clicks van hun volgers interpreteren als peilingen, maar geen leden meer aan een ideeënprogramma kunnen binden.
“Sinds 2008 zijn we getuige van een soort van paradoxale ontwikkeling”, zegt Jäger.
“Partijen en vakbonden blijven leeglopen en bijna niemand gaat nog naar de kerk. Toch is er sindsdien in de geschiedenis van de mensheid kwantitatief nog nooit zoveel geprotesteerd.”
Anton Jäger
- Geboren in Brussel in 1994
- Historicus en publicist
- Zijn werk handelt over ideeëngeschiedenis, meer bepaald de verhouding tussen kapitalisme en democratie
- Doctoreerde in 2020 aan de Universiteit van Cambridge
- Is sindsdien postdoctoraal onderzoeker aan het Hoger Instituut voor Wijsbegeerte van de KU Leuven
- Is auteur van onder meer Kleine anti-geschiedenis van het populisme (2018) en Onder populisten: Pamflet over een onbegrepen probleem (2022)
- Is sinds 2022 columnist voor De Morgen; levert ook bijdragen aan onder andere De Standaard en De Groene Amsterdammer
- Is een zoon van choreografe Anne Teresa De Keersmaeker
De Morgen-columnist Jäger munt op dit fenomeen dus nu de term ‘hyperpolitiek’, een term die in de jaren negentig al eens gebruikt werd door de Duitse filosoof Peter Sloterdijk in de context van individualisering maar in het boek van Jäger nu op briljante wijze wordt verfijnd als het klokwerk van onze zeitgeist.
“Hyperpolitiek is een heel permanente, halfslachtige vorm van politiek waarin de samenleving plots heel zwaar gepolitiseerd kan raken maar waarin zich dat zelden bestendigt in een duurzaam engagement dat korte mediacycli of zelfs electorale cycli overleeft.”
“Zo trokken er in 2020 na de dood van George Floyd in politiehechtenis een geschatte 20 miljoen Amerikanen de straat op tegen raciale ongelijkheid. We staan ondertussen ruim drie jaar verder en het politiegeweld is er amper afgenomen.
‘Ook de realiteit dat een meerderheid van de gevangenispopulatie er om historische en economische redenen zwart is, is niet weg.
‘De hyperpolitiek wijst dus een horizon aan maar kan ze nog niet afbakenen. Denk ook aan de gele hesjes. Vroeger kwamen mensen als vakbondsleden bijeen en iedereen wist voor welke agenda hun kleur stond.
‘Nu halen ze een fluohesje uit de wagen, lopen samen maar zonder gedeelde ideologie. Zo behalen ze ook moeilijker concrete resultaten.”
Waar men vroeger lid was van een partij, vakbond of vereniging betalen we nu voor private sociale media die ons denken aansturen met commerciële algoritmes?
“Absoluut. Die verwarring tussen publiek en privé kan men op verschillende manieren lezen.
“Aan de ene kant zien we in de jaren 1990 dat politiek minder plaats als thema opeist in de private sfeer. Of het nu katholieken of socialisten waren, ze legden vroeger een enorme claim op het privéleven van mensen.
“Dat zie je ook als je memoires van communistische families in Frankrijk leest. Ze waren communist tot in de slaapkamer! Bijna iedereen wist toen wie voor wie stemde.
“Bij de hyperpolitiek zitten gezinsleden nu op Instagram of X over totaal uiteenlopende thema’s te posten.
“De grens tussen private en publieke mening vervaagt ook. Dit zorgt voor een enorme verwarring tussen het politiek engagement dat erg identitair en persoonlijk is geworden.
“Deze of gene persoon voelt zich genoopt om hierover uitspraken te doen, maar tegelijk is het amper duidelijk tot welke politieke strekking die persoon behoort.” (Denk aan vlogger Acid in de zaak Reuzegom, MR.)
Is dat problematisch of net gezond voor onze democratie?
“Het antwoord is ambigu. Het hangt ook af van de visie die mensen hebben van wat een democratie moet verwezenlijken.
“Zelf ben ik geneigd om te zeggen dat de hyperpolitiek een verbetering is na de postpolitiek, omdat een bepaalde depolitisering daar wel mee ten einde is gekomen.
“Kwesties die vroeger eigenlijk heel erg onderbelicht werden, worden nu wel besproken waardoor ook machthebbers of bepaalde instituten zich nu wel verplicht voelen om zich uit te spreken. Dat valt natuurlijk toe te juichen.”
Hoe herken je vandaag de hyperpolitiek in onze verkiezingscampagnes?
“Er zijn wel wat voorbeelden te geven. Ik denk dat iemand als gewezen Vooruit-partijvoorzitter Conner Rousseau, die zijn terugkeer als lijstduwer in Oost-Vlaanderen aankondigde via Instagram, daar een prachtig voorbeeld van is.
“Rousseau heeft ook altijd heel expliciet gezegd dat de restanten van de socialistische zuil hem niet interesseren, maar hij ze net gecontroleerd tot ontploffing wil brengen.
“Hij trekt zich niets aan van de jeugdafdeling, die hij als een overbodige scoutsgroep beschouwt. Zijn kiezers wil hij bereiken via TikTok.
“Het ledenmodel wordt totaal achtergelaten en in de plaats daarvan wordt heel kortstondig op bepaalde mediacycli aangestuurd, van Twitter- naar X-rel.
“Dat zagen we al heel duidelijk met zijn vertrek en de vervanging met Melissa Depraetere, maar ook nu weer met de comeback. Het betekent dat de volatiliteit van die partij in de peilingen ook enorm stijgt.
“Hyperpolitiek draait ook heel fel rond het uitspelen van gezichten op sociale media, evenzo bij Georges-Louis Bouchez van de MR.”
Dreigen Rousseau en Bouchez hun aanhang niet te overschatten, want likes krijgen op Facebook betekent niet dat je die mensen als leden aan je partij kan binden?
“Een belangrijke vraag. Het laat zich ook wetenschappelijk testen: hoe correleert populariteit op X, Facebook of TikTok met electorale populariteit?
“Het is wel nog steeds duidelijk dat er politici zijn die helemaal niet online zijn, of zich daar heel weinig in mengen, nog altijd heel veel stemmen kunnen halen.
“Geert Wilders is daar in Nederland een interessant voorbeeld van. Ondanks weinig verschijningen op televisie en bijna geen digitale aanwezigheid haalt hij toch een enorm stemmenaantal.
“Hyperpolitiek blijft dus tot nader order heel grillig en onvoorspelbaar. Al lukte Rousseau dat in het verleden nog wel, er is geen garantie dat zijn peilingen naar boven gaan. Het risico bestaat dat je onder de golf terechtkomt waarop je probeert te surfen.”
Wachtte Rousseau daarom bewust op een korte mediacyclus, twee maanden voor de verkiezingen, om zijn rentree te maken?
“Zo lijkt het wel. Hyperpolitiek mikt op steeds kortere cycli. Er er is een soort van geduld en doorzettingsvermogen verdwenen uit de politiek.
“De carrières van politieke dinosaurussen zoals wijlen Jean-Luc Dehaene of nog vroeger, de Franse president Charles De Gaulle in Frankrijk, besloegen decennia.
“Nu is dat soms een kwestie van maanden, zoals bij Rousseau.”
Bedienen ook de radicale partijen zich van hyperpolitiek?
“Bij bijvoorbeeld Vlaams Belang of bij PVDA zien we een veel hybrider model. Zij houden intern nog aan de ledenpartij vast.
“Daarbuiten bewegen ze zich in een soort van concentrische cirkels, met hyperpolitieke strategieën, en investeren ze heel veel geld in aanwezigheid op sociale media.
“Tegelijk bouwen ze al opnieuw kleine zuiltjes.”
Hebt u een voorbeeld van die nieuwe zuilen?
“Een heel goed voorbeeld van nieuw rechts engagement zijn de volksfeesten van Guy D’haeseleer van Forza Ninove en Vlaams Belang.
“Het boek van Dominique Willaert Niet alles maar veel begint bij luisteren geeft de diepte van dat nieuwe extreemrechtse middenveld heel goed aan.
“Ze hebben een lijst met alle verjaardagen van mensen die naar de kermis komen. Ze sturen ze een persoonlijk bericht als ze een jaartje ouder worden. Ze hebben een gesloten volkshuis van de socialisten opgekocht en daar een Vlaams Huis van gemaakt. Het dorp gaat er kaarten.
“Zo laten mensen zich met apolitieke bezigheden toch nog politiek binden om voor Forza Ninove te stemmen. Dat is nog een vorm van dienstbetoon die veel succes boekt.
“D’haeseleer is wel nog een geïsoleerde uitzondering van die rechtse institutionalisering.
“Voor het merendeel floreert rechts vooral binnen die erg geïsoleerde onlinewereld waar mensen eerder online poker spelen en waar ze dan daar met mensen beginnen te converseren.”
Donald Trump bereikt zijn aanhang nu met eigen sociale mediakanalen, zoals Truth Social. De privatisering van de hyperpolitiek?
“Ja, via zijn digitale media zet Trump zich totaal af tegen elke vorm van duurzame organisatie.
“Zijn Republikeinse partij heeft het daar heel moeilijk mee, want ooit had ze een machtige ledenbasis.
“Trump mobiliseert zijn aanhang spasmodisch en die verdwijnt dan weer. 6 januari 2021 was daar het beste voorbeeld van.
“Enorm veel mensen bezetten Capitol Hill en werden opgepakt of gingen naar huis.
“Trumps machtscentrum is zijn familie. Voor de rest heeft hij geen formele partijstructuur.
“Ook financieel rekent hij op onlinegiften. Zo speelt men in op de vereenzaming die de Amerikaanse socioloog Robert D. Putnam zo treffend vatte met zijn studie Bowling Alone.
‘Meer Amerikanen bowlen dan ooit tevoren, maar het bowlen in competitieverband is de laatste tien tot vijftien jaar sterk gedaald.’
“Zo doen ze in ruraal Amerika nu vooral aan politiek. Achter hun computer geven ze Trump wat geld, of kopen een bijbel via zijn campagne. Maar het is niet alsof ze regelmatig naar een samenkomst van de Trump-partij gaan.
“Trump is een schoolvoorbeeld van de hyperpolitieke avonturier.”
Je stelt in je boek wel de vraag of Trump een fascist is?
“Het antwoord is ook hier dubbel.
“Het is ontegenzeggelijk waar dat er fascistoïde elementen zitten in de retoriek van Trumpiaans rechts en bij Europees extreemrechts, als ze het bijvoorbeeld over ‘omvolking’ hebben.
“Dat is wel degelijk retoriek die een heel directe band heeft met de jaren dertig.
“De Italiaanse premier Giorgia Meloni is zelfs een directe erfgenaam van een partij die historische banden met het Italiaanse fascisme had.
“Tegelijk is fascisme voor mij niet een puur retorisch of politiek maar sociaal fenomeen.
“Fascisme is altijd het product van een samenleving die heel zwaar gemilitariseerd is, waarin iets als een wereldoorlog cruciaal is.
“Geweld wordt er totaal gebanaliseerd, zowel extern als intern. Mensen zijn er ook lid van fascistoïde organisaties, die zich polariserend opstellen tegenover de vermeende links-revolutionaire dreiging.
“En wat vandaag opvalt: die zaken zijn vandaag totaal afwezig.
“We leven in een samenleving die heel zwak gemilitariseerd is, ondanks de Oekraïne-oorlog. Er is geen revolutionaire dreiging van links en het gemeenschapsleven ligt in duigen.
“Dat betekent dat het fascisme als totale beweging zich vandaag heel moeilijk laat organiseren. Ook in de VS zie je dat.
“De meeste Proud Boys zijn mensen in een chatgroep. Sommigen komen weleens samen op de schietstand maar voor de meerderheid is het vooral ‘shooting alone’.
“Door onze naoorlogse politieke opvoeding zitten we soms te veel vast aan de gedachte dat elk gevaar op rechts per definitie fascistisch is.
“Ik denk niet dat dat ons eigenlijk helpt begrijpen wat hedendaags extreemrechts is.
“Het kan vandaag ook heel naar en onaangenaam worden, maar het gaat ons niet helpen om constant door die bril van de jaren dertig te turen.
“Dan staren we ons blind.”
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere columns van
Bron: De Morgen