Is het een goed idee om asielzoekers een aanvraag te laten indienen aan de Europese buitengrenzen? Vluchtelingenwerk Vlaanderen vreest dat opsluiting dan onvermijdelijk is. De Iraans-Koerdische schrijver Behrouz Boochani zat zes jaar opgesloten in een Australisch detentiecentrum in Papoea-Nieuw-Guinea en waarschuwt voor de gevolgen. Twee getuigenissen tonen dat een verblijf in een gesloten centrum ook in België allesbehalve een pretje is.
Ellen Debackere – Apache
Behrouz Boochani (39) stuurde tijdens zijn gevangenschap in het Australische detentiecentrum op Manus duizenden berichten de wereld in.
Zes jaar lang leefde de Iraans-Koerdische schrijver in de Fox-gevangenis, een van de vier Australische detentiecentra op het vulkanische eiland in de Stille Oceaan in Papoea-Nieuw-Guinea.
Zes jaar lang zat Behrouz Boochani als asielzoeker opgesloten in een van de vier Australische detentiecentra op het eiland Manus
In die zes jaar schreef hij twee boeken, waaronder het bekroonde Alleen de bergen zijn mijn vrienden. Nochtans was dat allerminst zijn plan toen hij in mei 2013 zijn thuisland Iran verliet omdat hij in de gevangenis dreigde te belanden vanwege zijn politieke activisme.
Hij vertrok richting Indonesië, waar hij een beroep deed op een mensensmokkelaar. Zo’n 5.000 dollar betaalde hij voor een boottocht naar Australië. De eerste poging mislukte omdat het bootje al gauw onderging.
Een paar dagen nadien deed Boochani een nieuwe poging. Toen werd hij op zee opgepikt door de Australische marine en kwam hij in een Australisch detentiecentrum terecht.
Op het eiland Manus werd hij opgesloten met honderden andere mannen. Daar kwam Boochani voor het eerst in aanraking met het zogenaamde Australische zero-tolerancemigratiebeleid.
Pas zes jaar later – in november 2019 – zou hij opnieuw van zijn vrijheid kunnen proeven.
Australië als voorbeeld
Detentie staat opnieuw in de schijnwerpers sinds de Europese lidstaten recentelijk tot een akkoord kwamen om het Europese asiel- en migratiebeleid bij te sturen.
Een van de speerpunten van dat akkoord is een versnelde asielprocedure voor vluchtelingen aan de buitengrenzen van de Europese Unie.
‘Het Europese migratiebeleid evolueert in de foute richting omdat Europa naar Australië kijkt als voorbeeld’
Behrouz Boochani
De praktische uitvoering van dergelijke grensprocedures vinden steeds plaats in ofwel een regime van formele detentie of in een situatie die op zijn minst in de feiten neerkomt op detentie.
Dat stipt Vluchtelingenwerk Vlaanderen aan op basis van onderzoek door het Europees Parlement. Want de enige manier om te vermijden dat mensen het Europese grondgebied al betreden is hun vrijheid afnemen.
“Door grensprocedures in te voeren vrezen we dat vluchtelingen voor langere periodes worden vastgehouden aan de buitengrenzen van de EU”, zegt Joost Depotter, coördinator beleid en ondersteuning bij Vluchtelingenwerk Vlaanderen.
“Mogelijk leidt dit tot grootschalige detentie van asielzoekers. Want als bij grensprocedures mensen zullen worden toegewezen aan een vaste plaats, dan is dat detentie en geen opvang.”
Ook bij Behrouz Boochani doen de nieuwe maatregelen een belletje rinkelen.
“Het Europese migratiebeleid evolueert in de foute richting omdat Europa naar Australië kijkt als voorbeeld”, zegt Boochani wanneer we hem enkele dagen na de presentatie van zijn nieuwe boek in Brussel kunnen spreken.
Het Australische asielbeleid is erop gericht vluchtelingen die met de hulp van mensensmokkelaars Australië proberen te bereiken meteen terug te sturen. Als dat niet lukt, worden ze opgesloten in kampen op de eilanden Nauru en tot voor kort ook Manus.
Dit Australische zero-tolerancemodel wordt in Europa door onder meer Kamerlid Theo Francken (N-VA) inderdaad al langer als voorbeeld gezien.
Een nummer
Boochani was een van de eerste vluchtelingen die te maken kreeg met het nieuwe afschrikkingsbeleid.
“Ik was enorm geschrokken toen ik plots op Manus kwam. Ik had het helemaal niet verwacht en het voelde enorm vernederend aan. Ik had het gevoel bestraft te worden voor iets wat ik niet gedaan had.”
In de Australische detentiecentra worden vluchtelingen aangesproken met een nummer in plaats van met hun naam
“Er was ook geen reden om me op te sluiten. Het beleid was recentelijk veranderd: iedereen die per boot arriveerde, zou die behandeling krijgen. Het harde aan de zaak was dat mij nooit werd uitgelegd wat er aan de hand was, waarom ik daar zat en al zeker niet wanneer ik zou worden vrijgelaten.”
Wie er opgesloten zat, verloor zijn menselijkheid. In plaats van met hun naam werden de vluchtelingen voortaan aangesproken met een nummer.
De dagen duurden ellenlang: er was niets te doen en voor elke dienst moesten de vluchtelingen uren in de rij staan. Mensen werden er na verloop van tijd steeds wanhopiger en deden aan zelfverwonding.
Via een gesmokkelde gsm schreef Boochani alles op wat hij zag en meemaakte. Die informatie speelde hij onder andere door aan buitenlandse kranten. Aangezien journalisten er niet toegelaten werden, was lang niet geweten wat er precies in de detentiecentra gebeurde.
“In Australië wisten mensen misschien wel dat dit soort gevangenissen bestond, maar het probleem is dat ze het systeem niet vatten.
“Ze begrijpen niet hoe het werkt en welke marteling ermee gepaard gaat. Daarom schrijf ik. Niet om ze op de hoogte te brengen, maar wel om hen het systeem te doen begrijpen.”
Als een industrie
Het gesloten detentiecentrum in Manus werd gesloten, maar op Nauru bevinden zich vandaag nog steeds vluchtelingen. Australië heeft nog steeds een van de meest bestraffende asielsystemen ter wereld.
‘Vluchtelingen gevangenhouden is een industrie geworden en is in Australië daardoor zo goed als genormaliseerd’
Behrouz Boochani
“Het moeilijkste aan heel die periode was dat je nooit te weten kwam hoe de toekomst eruit zou zien. Andere gevangenen krijgen een termijn die ze moeten uitzitten. Maar wij wisten op geen enkel moment wat er zou gebeuren en of het ooit zou eindigen.”
Uiteindelijk stopte de helse periode voor Boochani eind 2019.
“Maar ze lieten me niet echt vrij. Ze sloten die afdeling en ze stuurden me naar Port Moresby, de hoofdstad van Papoea-Nieuw-Guinea. Daar werd ik uitgenodigd voor een literair festival in Nieuw-Zeeland. Met een toeristenvisum trok ik naar daar en kreeg er asiel.”
Voor Boochani is het belangrijk om voorzichtig te kijken naar het Australische migratiemodel.
“We mogen niet vergeten dat het om een industrie gaat. Een enorme industrie die gebaseerd is op opvang op de eilanden. Het is heel moeilijk om daar verandering in te brengen omdat er zoveel mensen bij betrokken zijn. Mensen in detentie houden in Australië is daardoor zo goed als genormaliseerd.”
‘Als Europa dezelfde weg opgaat als Australië, zal het in een tragedie eindigen’
Behrouz Boochani
Het verrast Boochani niet dat Europa in de richting van Australië kijkt om het eigen migratiebeleid vorm te geven.
“Australië moedigt dit ook aan. Het probeert dit beleid overal in de wereld actief te introduceren. Ze doen dat omdat ze ergens wel beseffen dat dit tragedies heeft voortgebracht. Ze voelen zich goed als andere landen hetzelfde doen. Ze promoten dat beleid dus actief.”
“Europa moet opletten. Als ze dezelfde weg opgaan, zal het in een tragedie eindigen, wat nu al gedeeltelijk gebeurt. Ze proberen dit soort beleid te verkopen als een noodzakelijkheid voor de nationale veiligheid. Dit is hoe ze het aan het publiek trachten te verpatsen. Maar het zal uitmonden in drama’s. Op het einde zullen niet enkel vluchtelingen verdrinken, maar ook alle democratische waarden en principes.”
Gesloten centra
Ook in België worden mensen opgesloten wegens hun migratiestatus. België telt vandaag zes administratieve detentiecentra met in totaal 635 plaatsen.
Jaarlijks worden er zo’n 6.000 tot 8.000 mensen opgesloten. De meest bekende daarvan zijn de centra die het dichtst bij de luchthaven liggen: 127bis Steenokkerzeel met 120 plaatsen enkel voor mannen en transitzone Caricole met 114 plaatsen.
België telt vandaag zes administratieve detentiecentra met in totaal 635 plaatsen
Hoewel deze centra lijken op gevangenissen, worden mensen er niet opgesloten omdat ze criminele feiten zouden hebben gepleegd. Integendeel, administratieve detentie is een gevangenneming op bevel van de Dienst Vreemdelingenzaken, zonder tussenkomst van een rechter.
Vreemdelingen wier asielaanvraag is afgewezen of die niet over de juiste papieren beschikken, worden in afwachting van hun terugkeer in die zogenaamde gesloten centra voor migranten vastgehouden.
Soms zitten er ook mensen die nog steeds wachten op het antwoord van hun asielaanvraag, onder wie bijvoorbeeld asielzoekers die via de Dublinprocedure naar een andere Europese lidstaat moeten worden overgebracht.
Zonder papieren
Vooral de onzekerheid over wanneer hij het detentiecentrum zou mogen verlaten, viel Murad Heybetov (27) uit Azerbeidjan zwaar.
In 2010 arriveerde hij als minderjarige jongen in België, vergezeld van zijn moeder en grootmoeder.
“Ik was een kind en heb nooit echt gevraagd waarom zij beslisten naar hier te komen, maar vermoedelijk was het omdat ze een beter leven zochten. Toen ik 18 werd, diende ik een asielaanvraag in, maar die werd negatief beantwoord. Maar ik ben hier gebleven”, zegt hij.
‘Ik ging elke keer slapen met het idee de dag erop vrijgelaten te worden’
Murad Heybetov
“In maart 2021 werd ik opgepakt bij zwartwerk en hebben ze mij opgesloten. Ik herinner het me nog goed, het was de verjaardag van mijn mama. Ik probeerde vooral te werken en te overleven.
“Ze brachten me met een busje naar Merksplas, ze reden me er naartoe met de snelheid waarmee ze een crimineel vervoeren. Ik zat er soms tussen ex-gevangenen die uitgezet moesten worden.”
“Ik bleef er bijna acht maanden zonder ooit uitleg te krijgen over waarom ik er zat en wanneer ik weg zou mogen. Als je een straf krijgt, weet je op zijn minst hoelang je moet blijven. Maar hier ging ik elke keer slapen met het idee de dag erop vrijgelaten te worden. Dat heeft bij mij tot psychologische problemen geleid.”
“Op een dag lieten ze me vrij, zonder reden. Ik kreeg een uitwijzingsbevel en binnen de zeven dagen moest ik het land verlaten. Maar als ik dat zou doen, dan had ik dertien jaar zomaar weggegooid. Ik leef vandaag nog steeds hier zonder papieren.”
Teller op nul
In theorie voorziet de wet in een termijn van twee maanden waarbij iemand in detentie kan worden geplaatst. Die wet bevat wel bijkomende clausules om daar tot maximaal zes extra maanden aan toe te voegen.
Hoe de uitzettingsprocedure verloopt of de mate waarin de Dienst Vreemdelingenzaken over de juiste documenten beschikt, bepalen mee de duur van detentie.
In praktijk kan het in orde brengen van reisdocumenten erg lang duren. Soms worden mensen langer dan een jaar in detentie geplaatst. Dat gebeurt bijvoorbeeld omdat na elke geweigerde uitzetting de teller terug op nul gaat.
‘De periode in het gesloten centrum heeft me getekend. De gezondheidszorgen zijn er erg beperkt’
Tresor
Ook Tresor* (42) werd in een detentiecentrum opgesloten toen hij in oktober 2021 vanuit de Democratische Republiek Congo in Zaventem landde. Daar diende hij meteen een asielaanvraag in.
“Ik werkte in Congo voor een ngo die de mensenrechten verdedigde en was in botsing gekomen met de autoriteiten. In België sloten ze me op omdat ze mijn aanvraag in detail wilden bekijken. Ik heb er vastgezeten tot februari 2022.”
“Dat was geen makkelijke periode. Ik was bang omdat sommige mensen in het centrum er al acht maanden zaten. In februari kreeg ik meegedeeld dat ik de rest van mijn procedure in vrijheid mocht doorbrengen omdat er elementen in mijn dossier zaten die erop wezen dat ik wellicht bescherming zou krijgen.”
“Maar in september 2022 kreeg ik uiteindelijk een negatief antwoord. Toen kreeg ik een uitzettingsbevel. Maar tegen dan was ik al zo moe. Ik ben eerst naar Doornik verhuisd en uiteindelijk ben ik vandaag in Parijs.”
“De periode in het centrum heeft me getekend. De gezondheidszorgen zijn er erg beperkt. Ik heb ooit drie dagen geweend om naar een tandarts te kunnen. Uiteindelijk mocht ik er naartoe met handboeien. De veiligheid is bovendien niet altijd gegarandeerd: er ontstaan soms gevechten.”
Invoering grensprocedures
“Ik denk dat veel mensen niet weten dat dergelijke situaties bestaan omdat vluchtelingen vaak publiekelijk gedehumaniseerd worden”, zegt Boochani.
“Zodra dat gebeurt, trekken we er ons als mens niet veel meer van aan. We vinden hen niet meer belangrijk. Het zijn mensen in de marge van de samenleving en de kern trekt zich er niets meer van aan.”
Volgens Joost Depotter van Vluchtelingenwerk Vlaanderen denkt staatssecretaris voor Asiel en Migratie Nicole de Moor (CD&V) dat ze met het Europese migratiepact allerlei voorstellen rond het invoeren van een Australisch model – waarbij niemand nog een asielaanvraag kan indienen in Europa zelf – de kop kan indrukken.
“Maar in praktijk laat deze deal net heel veel autonomie aan grenslanden zoals Griekenland of Italië om mensen met een reële nood aan bescherming terug te sturen naar landen aan de buitengrenzen, zoals bijvoorbeeld Turkije of Tunesië.”
Vluchtelingenwerk Vlaanderen ziet meer heil in een systematische verdeling van mensen over de Europese lidstaten.
“Pas dan kunnen we ervoor zorgen dat het overal haalbaar wordt om voor opvang te zorgen en kunnen we erover waken dat overal de goede procedures worden gevolgd.”
(*Volledige naam bekend bij de redactie)
Ellen Debackere is freelance journalist en onderzoeker.
Lees ook
Andere berichten in deze categorie.
Bron: Apache