Eenmaal gedoopt, voor altijd gedoopt? Een groep burgers ziet het anders en wil het recht om geschrapt te worden uit het doopregister afdwingen voor de rechtbank. Dat zou een primeur voor België zijn. Na meerdere klachten moet alvast de Gegevensbeschermingsautoriteit zich buigen over de vraag of de Rooms-Katholieke Kerk zich bij ontdopingen aan de privacyregels houdt. De kerk blijft vasthouden aan theologische argumenten bij de interpretatie van de privacyregels.
Paul Gebruers – Apache
Godvergeten, de VRT-docureeks op Canvas over seksueel misbruik van minderjarigen door geestelijken, roept niet alleen collectieve verontwaardiging op. Het zet een groeiende groep Vlamingen ook aan om zich te laten uitschrijven uit het doopregister van de katholieke kerk.
Steve Vonck organiseerde vorige zondag (24/9) in zijn café ’t Hemelrijk in Sint-Niklaas een collectieve ontdoping voor zijn klanten.
Zij kregen kant-en-klare modelbrieven aangeboden onder de noemer ‘schrijf je vrij’.
De respons was onverwacht massaal.
De procedure is eenvoudig: met een schrijven naar het bisdom waartoe je woonplaats behoort. Dat bisdom brengt vervolgens de betrokken parochie op de hoogte.
De Rooms-Katholieke Kerk in België beschikt niet over een centraal doopregister. Dat wordt per parochie bewaard en beheerd. Namen en data worden handmatig in de lokale registers ingeschreven. Er bestaat geen digitale versie.
‘De groep mensen die ons aangesteld heeft, is wel echt uit op een juridische procedure’
Walter Van Steenbrugge
Advocaat
Bij een aanvraag tot ontdoping wordt de naam niet geschrapt, maar enkel een kanttekening met de betreffende wens gemaakt.
Dat gebeurt via een manueel bijschrift “uit de kerkgemeenschap getreden” of “heeft de kerk verlaten”. Voor de katholieke kerk blijf je gewoon gedoopt.
Lidmaatschap is voor de eeuwigheid. En daar wringt het schoentje.
Andere burgers willen daarom een stapje verder gaan: een procedure voor een burgerlijke kamer van de rechtbank van eerste aanleg. Dat zou een primeur voor België zijn.
Zij klopten aan bij het advocatenkantoor van Walter Van Steenbrugge.
Om in te schatten of ze een kans hebben voor de rechtbank schakelde Van Steenbrugge zijn juridische partner Johan Vande Lanotte in, buitengewoon hoogleraar grondwettelijk recht.
“We zijn momenteel de rechtsgrond aan het bekijken, in het bijzonder de problematiek van de privacy”, zegt Van Steenbrugge.
“Ik heb Johan Bonny horen zeggen dat de kerk gehoor moet geven aan mensen die hun persoonsgegevens niet bewaard willen zien. Maar in één adem wijst de bisschop van Antwerpen op technische mankementen om dat uit te voeren.”
Volgens Van Steenbrugge is het nog iets te vroeg om de kans op succes in te schatten.
“Als het onderzoek van Vande Lanotte afgerond is, maken we een analyse. De groep mensen die ons aangesteld heeft, is wel echt uit op een juridische procedure.
“In één beweging willen we ook nagaan of er wel een grondwetswijziging nodig is om de financiële tegemoetkomingen aan geloofsgemeenschappen te herzien.”
Een mogelijke procedure door de cliënten van Van Steenbrugge zou een tegemoetkoming zijn aan de wens die Rik Devillé vorige zaterdag (23/9) liet optekenen in een interview in De Standaard.
De priester, die baanbrekend werk verrichtte met het verzamelen van getuigenissen van seksueel misbruik in de kerk, hoopt “dat een jurist eens het lef heeft om daartegen een proces te beginnen, zodat het vroeg of laat op Europees niveau getild wordt.
“Europa zou Rome tot de orde moeten kunnen roepen.”
Geen uitzondering
De Europese privacyregelgeving General Data Protection Regulation (GDPR of Algemene Verordening Gegevensbescherming, AVG) stelt dat elke burger van de Europese Unie het recht heeft om zijn of haar persoonsgegevens te laten schrappen uit de database van instellingen en organisaties.
Op die verordening met rechtstreekse werking bestaan uitzonderingen. Maar de kerk voldoet daar niet aan. Daarover bestaat grote eensgezindheid bij GDPR-experten.
‘De indruk wordt gewekt dat de Rooms-Katholieke Kerk zich willens en wetens onttrekt aan de privacywetgeving. Dat is onjuist’
Bruno Spriet
Rooms-Katholieke Kerk in België
Zelf houdt de kerk er een andere mening op na, hoofdzakelijk gebaseerd op theologische en kerkrechtelijke argumentaties. De geloofsleer maakt ontdopen onmogelijk.
Een toegediend sacrament kan immers niet ongedaan gemaakt worden. Het is hoogstens een symbolische daad. Dat laat de kerk ook toe om actief herintredingscampagnes te voeren.
Aanvragen tot ontdoping worden dezer dagen opvallend snel beantwoord, zeker via mail. Vaak zelfs dezelfde dag nog. Het gaat dan wel om een standaardantwoord van Bruno Spriet.
Hij is niet alleen secretaris-generaal van de Bisschoppenconferentie van België, maar ook functionaris voor gegevensbescherming van de Rooms-Katholieke Kerk in België.
“Momenteel wordt de indruk gewekt dat de Rooms-Katholieke Kerk zich willens en wetens onttrekt aan de privacywetgeving. Dat is onjuist. Wij volgen die over de hele lijn”, stelt Spriet.
Hij benadrukt de niet-openbaarheid.
“Het doopregister is een papieren document dat niet vrij toegankelijk is. Alleen met toestemming van de betrokkene kan het geraadpleegd worden.”
“Zonder aanwijzing van de parochie waar de doop plaatsvond, kan de inschrijving in het register niet teruggevonden worden.
“Een verzoeker van uittreding ontvangt een schriftelijk bewijs, maar dat wordt met geen enkele andere instantie gedeeld. Het wordt ook nergens gepubliceerd.”
Daarmee is volgens de kerk de privacy niet geschonden.
Politieke stilte
Spriet verwijst ook naar een overweging bij de GDPR die bepaalt dat het recht op bescherming van persoonsgegevens geen absolute gelding geeft, onder meer als het om godsdienstvrijheid gaat.
Voorts haalt hij een artikel over legitiem belang aan.
“Het heilige doopsel is het fundament van het christelijke leven.”
Het Hof van Justitie van de Europese Unie spreekt de uitzonderingspositie tegen waarop de kerk zich beroept
De uitzonderingspositie waarop de kerk zich beroept, wordt tegengesproken door twee uitspraken van het Hof van Justitie van de Europese Unie.
Deze instantie, die toekijkt op naleving van de wetten en regels in de EU, maakte in de zaak-Jehovan Todistajat en in de zaak-Linquist duidelijk dat de uitzonderingsregels niet gelden voor religieuze organisaties.
De katholieke kerk is dus verplicht om persoonsgegevens te schrappen uit het doopregister.
In tegenstelling tot justitie blijft het op het politieke toneel opvallend windstil. Europees Parlementslid Kathleen Van Brempt (Vooruit) doorbreekt die stilte. Zij stelde vorige week woensdag (20/9) een parlementaire vraag aan de Europese Commissie over “niet-naleving van de AVG door bepaalde religieuze organisaties zoals de Rooms-Katholieke Kerk”.
Van Brempt wil weten “welke acties de Commissie van plan is te ondernemen om religieuze organisaties de AVG te doen naleven en om de privacybescherming van Europese burgers te waarborgen”.
Ook zij verwijst expliciet naar de zaak-Jehovan Todistajat, waarbij na een klacht uit Finland bij arrest van 10 juli 2018 dataverzameling door Jehovah’s Getuigen aan banden werd gelegd.
Klachten naar Geschillenkamer
Niet alle burgers die recentelijk hun wens tot ontdoping kenbaar maakten, blijven bij de pakken zitten. Enkele klachten bereikten zopas de Gegevensbeschermingsautoriteit (GBA), de vroegere Privacycommissie.
“Die klachten worden de volgende weken behandeld door de Geschillenkamer”, bevestigt GBA-woordvoerder Aurélie Waeterinckx.
De Geschillenkamer is het administratieve geschillenorgaan van GBA dat handhavend kan optreden bij klachten over privacy en gegevensbewaring.
Dat orgaan behoort niet tot de rechterlijke macht maar kan wel inspecties uitvoeren en zal dat ook effectief doen.
“De Belgische katholieke kerk moet zich voor de Geschillenkamer verantwoorden voor het bijhouden van namen en gegevens van mensen die zich lieten ontdopen”, zegt Waeterinckx.
‘Het doopregister is onderhevig aan aardse wetgeving’
Bart Van Buitenen
Thomas More
GDPR-specialist
In navolging daarvan kan GBA het bisdom een verplichting tot verwijdering van data opleggen. Ook administratieve geldboetes zijn mogelijk, al worden die haast in de regel aangevochten voor een rechtbank.
Bart Van Buitenen, GDPR-specialist en privacydocent aan hogeschool Thomas More, waagt zich al aan een prognose.
“De Gegevensbeschermingsautoriteit kan optreden zoals de sociale inspectie. Dat betekent ter plaatse gaan en inzage krijgen in de documenten. De kerk zal dan al snel te horen krijgen dat ze de persoonsgegevens moet schrappen.
“Dit staat los van de sacramentele visie op de doop. Het doopregister is onderhevig aan aardse wetgeving.”
Recht op vergetelheid
De technische obstakels waar bisschop Bonny naar verwijst, horen thuis in het rijk van de absurditeit.
Dat ervoer Matthias Dobbelaere-Welvaert, directeur van Ministry of Privacy, drie jaar geleden toen een 30-jarig lid van zijn stichting aanklopte voor ondersteuning bij zijn aanvraag om uittreding uit de katholieke kerk.
“Het recht op vergetelheid of wissing uitoefenen in de kerk is een sticker plakken in het doopboek. Meer is het niet”, postte Dobbelaere-Welvaert op X toen hij het op 9 juni 2020 gedateerde document van de ontdoping onder ogen kreeg.
“Die sticker was doorzichtig, waardoor de naam leesbaar bleef. De bladzijden in het parochieboek zijn recto verso beschreven, met verschillende namen op één pagina.
“Anonimiseren met een zwarte stift (zoals al vijf jaar gebruikelijk is bij vonnissen en arresten, PG) is daarom niet toegelaten. Dan worden de namen van gedoopten aan de keerzijde onleesbaar.”
‘De aanpassing in het doopregister blijft beperkt tot maskering, in plaats van echte wissing’
Matthias Dobbelaere-Welvaert
Ministry of Privacy
“Een blad uitscheuren of pakweg verbranden is in die situatie ook niet aan de orde. Het blijft beperkt tot maskering, in plaats van echte wissing.”
Ministry of Privacy deed als eerste in België een verzoek tot effectieve schrapping.
“We kregen te horen dat religieuze instanties niet onder de GDPR-wetgeving vallen. Niet globaal, maar in sommige gevallen. Verder dan een sticker konden en wilden ze niet gaan.
“We kwamen toen ook te weten dat sommige bisdommen weigeren om zo’n sticker aan te brengen. Dat is natuurlijk wel flagrant in strijd met de privacyregels.”
Een procedure voor de rechtbank kost de burger al snel 1.000 tot 2.000 euro en op tussenkomst van de verzekering hoeft hij niet te rekenen. Volgens Dobbelaere-Welvaert wordt het een dubbeltje op zijn kant.
“Het debat zal draaien rond de redelijkheidsvereiste. Doet de kerk voldoende om namen te schrappen? Strikt genomen wel, tenminste als de naam door het gebruik van een permanente sticker niet meer leesbaar is.
“De rechter moet oordelen of dat als minimale oplossing volstaat. De enige juridische oplossing is daadwerkelijke schrapping uit het boek.”
Meer ontdopingen
Het precieze aantal recente verzoeken om ontdoping is nog onbekend. Daarvoor is het wachten op het jaarrapport over de katholieke kerk in België. Het laatste dateert van 30 november vorig jaar en biedt cijfers van 2021. De trend was toen al zichtbaar: 5.237 mensen lieten zich ontdopen.
In 2021 lieten 5.237 mensen zich ontdopen, in 2018 waren dat er 1.154
Dat was meer dan een verviervoudiging in vergelijking met 2020 (1.261.)
Officiële cijfers over ontdopingen zijn er maar sinds 2018. Dat jaar waren er 1.154 registraties. In 2019 ging het om 1.800 aanvragen.
Cijfers over 2023 kunnen we pas eind volgend jaar verwachten. Maar een significante stijging laat zich raden.
Het Vaticaan verspreidde medio maart 2021 het oerconservatieve standpunt over het zondige karakter van homoseksualiteit. Homoseksuele relaties zijn en blijven een “ongerijmdheid” en kunnen dus niet worden gezegend, luidde het.
Daarop volgden in België 2.000 ontdopingen.
Paul Gebruers ruikt het nieuws van ver en kijkt graag over de muur. Puzzelstukjes reconstrueren en tanden zetten in moeilijke dossiers en beleidsitems. Van justitie tot samenleving.
Lees ook
Lees alle berichten in deze categorie
Wie vragen heeft of hulp zoekt bij seksueel grensoverschrijdend gedrag, misbruik of geweld kan terecht bij hulplijn 1712.
Bron: Apache