‘Eind 2024 weten we of de democratie nog leeft. Een democratisch systeem kan in een half jaar instorten.’ Dat zei de Filipijnse journaliste Maria Ressa, laureate van de Nobelprijs voor de Vrede in 2021, in het voorjaar aan Apache Magazine. Met de overwinning van Donald Trump kennen we het antwoord. Het is nu vooral de linkerzijde die in de spiegel moet kijken. Ook in ons land.
Karl van den Broeck – Apache
Verkiezing na verkiezing, in Frankrijk, Groot-Brittannië, in België, in Europa, bleek de voorbije maanden dat de antidemocratische krachten weliswaar sterker werden, maar dat het centrum standhield.
Nederland en Italië waren de opvallende uitzonderingen, maar daar stuiten de extreemrechtse regeringen al meteen op de grenzen van het haalbare.
De Amerikaanse verkiezingsuitslag doet echter elke hoop vervliegen dat de westerse democratieën zich zouden herstellen en de extreemrechtse (en -linkse) geest opnieuw in de fles zouden krijgen.
Met Donald Trump, die een klinkende overwinning haalde, zowel wat het aantal stemmen als het aantal kiesmannen betreft, krijgt de oudste westerse liberale democratie een leider (Leider) wiens ideeën angstaanjagend nauw aansluiten bij die van het fascisme.
Als hij doet wat hij beloofde tijdens zijn verkiezingscampagne dan worden:
- (illegale) vreemdelingen
- ongewenst zwangere vrouwen
- milieuactivisten
- minderheidsgroepen
- werklozen en zieken
opgejaagd wild in de VS.
De plannen om het leger in te zetten om via razzia’s illegalen op te sporen en ze te deporteren (waarheen?) roepen de gruwelijkste drama’s van de jaren 30 van de vorige eeuw op.
Oekraïne kan zich opmaken voor een ‘vredesakkoord’ met Vladimir Poetin waarin het een derde van zijn grondgebied verliest en opnieuw een vazalstaat van Rusland zal moeten worden.
De Palestijnen in Israël kunnen al helemaal geen kant meer op. Hen rest enkel de optie van massale emigratie uit ‘Het Beloofde Land’. Maar waarheen? Naar Fort Europa dat zijn grenzen steeds meer vergrendelt? Naar Iran dat zich schrap zet voor een all-in oorlog in het Midden-Oosten?
Europa (en ja ook de haven van Antwerpen) is niet klaar voor een handelsoorlog met Trump en zal zijn sociaal systeem moeten opofferen om het schaarse geld dat er nog in de schatkist zit te heroriënteren naar het leger.
En naar de bouw van hogere dijken wat – nu het klimaatbeleid zal worden teruggeschroefd – helemaal onvermijdelijk wordt.
Breuk met arbeidersklasse
Wat is er misgelopen in de VS?
Bij zijn bezoek aan Brussel, een jaar geleden, noemde senator Bernie Sanders president Joe Biden nog de meest linkse Amerikaanse president sinds Franklin D. Roosevelt.
Na het bekendmaken van de verkiezingsoverwinning van Trump klonk Sanders (die in 2016 en 2020 zelf presidentskandidaat was voor de Democraten) heel anders.
“Het zou geen grote verrassing moeten zijn dat een Democratische Partij die de mensen uit de arbeidersklasse in de steek heeft gelaten, zou merken dat de arbeidersklasse hén in de steek heeft gelaten. En ze hebben gelijk,” schreef hij in een virulente persmededeling.
De Amerikaanse verkiezingsuitslag doet elke hoop vervliegen dat de westerse democratieën zich zouden herstellen
Hij brengt in herinnering dat de reële lonen in de VS lager liggen dan vijftig jaar geleden, dat 60% van de Amerikanen leeft from paycheck to paycheck.
De ambitieuze investeringsplannen van Biden werden onder druk van conservatieve Democraten teruggeschroefd en van een hoger minimumloon of een op Europese leest geschoeide ziekteverzekering kwam niks in huis.
De strategen rond Kamala Harris drukten haar op het hart dat een linkse koers tijdens de campagne kiezers zou afschrikken. Dat maakte dat haar plannen weinig wervend waren en haar belangrijkste strategie erin bestond Trump te beschimpen. Zo speelde ze op de helft van de tegenstander maar kon ze niet verhinderen dat die voortdurend kon scoren op thema’s die traditioneel links zijn: inflatie, jobs…
Ook inzake Gaza bleef ze opvallend stil en was er nauwelijks een verschil met het programma van Trump.
Opvallend: Kamala Harris verloor in Michigan, maar Rashida Tlaib, de Palestijns-Amerikaanse Democratische kandidate voor het Congres in die staat, werd vlot verkozen.
Ze had een links programma en sprak zich – uiteraard – uit tegen de oorlog in Gaza. Ze had tijdens de campagne geweigerd om Harris te steunen.
Ook het klimaatthema kwam niet aan bod, ondanks het vreselijke noodweer dat de oostkust van de VS trof.
Angst voor linkse recepten
De centrumkoers van de Democraten is al lang een doorn in het oog van Bernie Sanders die zich onbeschroomd socialist noemt.
In 2003 legde hij omstandig uit hoe de rechterzijde erin geslaagd is de werkende klasse te verdelen en te verleiden om te stemmen voor partijen die hoegenaamd niet hun belangen dienen. De uiteenzetting moet verplichte kost zijn in alle hoofdkwartieren van alle linkse partijen.
Ook andere lucide stemmen aan de linkerzijde, zoals wijlen David Graeber en Samuel Moyn, uitten in het verleden al scherpe kritiek op de angst van de Democraten om echt te kiezen voor linkse recepten.
Nochtans werden die in 1944 door de door de Democraten bejubelde Franklin D. Roosevelt helder uiteengezet in de Second Bill of Rights die hij toen afkondigde.
De eerste Bill of Rights uit 1789 vormt samen met de Amerikaanse Grondwet uit datzelfde jaar de basis van de Amerikaanse democratie. (Beide teksten inspireerden de liberale democratieën van de negentiende eeuw, waaronder de Belgische Grondwet).
De centrumkoers van de Democraten is al lang een doorn in het oog van Bernie Sanders
Roosevelt voegde er een reeks economische rechten aan toe die moesten garanderen dat het streven naar geluk – the pursuit of happiness -, dat centraal stond in de Onafhankelijkheidsverklaring van 1776, ook effectief gestalte kon krijgen.
Het lijstje is kort, maar krachtig.
- Het recht van elk gezin op een fatsoenlijk huis
- Het recht op adequate medische zorg en de mogelijkheid om een goede gezondheid te bereiken en ervan te genieten
Het recht op adequate bescherming tegen de economische angsten van ouderdom, ziekte, ongevallen en werkloosheid - Het recht op goed onderwijs
Deze basisvoorwaarden voor de uitbouw van de welvaartsstaat zitten ook vervat in de Europese en Belgische basisteksten, maar in de VS zijn ze eigenlijk al die tijd dode letter gebleven.
Zeker sinds 1980, de verkiezing van Ronald Reagan, moeten burgers die rechten krijgen uit de markt, die uiteraard niet als eerste bekommernis heeft het geluk van iedereen te bevorderen maar veeleer de rijkdom van de bezittende klasse.
Verdeel en heers
Het is dan ook cynisch dat je vooral aan de Dow Jones kunt afleiden wie de echte winnaars van de verkiezingen waren. De beursindex van Wall Street haalde zijn hoogste notering in twee jaar.
Franklin D. Roosevelt kondigde destijds deze Second Bill of Rights af omdat die zou leiden naar binnenlandse veiligheid.
Hij begreep – terwijl de oorlog volop woedde in de hele wereld – dat armoede, ongelijkheid en onzekerheid over de (economische) toekomst leiden tot achterdocht, jaloezie, angst en ressentiment.
Deze fundamentele analyse van de samenleving is per definitie links. Ze raakt de kern van de fameuze ‘maakbaarheid’ van de mens.
Maar ze bevat ook stevige argumenten die door de rechtse krachten moeilijk te negeren zijn. Dat wie rijk is, vaak rijk wordt van de arbeid van anderen of de intrest op kapitaal waarvoor hij zelf niet gewerkt heeft, terwijl arbeiders vaak de helft van hun inkomen uit arbeid moeten afstaan aan een overheid die steeds minder voor hen zorgt.
Dat is een explosieve situatie.
De rechterzijde gebruikt vaak afleidingsmanoeuvres om niet te moeten meegaan in een linkse agenda van universele economische rechten.
Zoals Sanders in 2003 zei, hanteren ze de aloude verdeel-en-heerstactiek.
Arme mensen worden opgezet tegen nog armere mensen (die vaak een andere huidskleur hebben) omdat ze met hen moeten concurreren om de schaarse sociale voorzieningen (leefloon, sociale woning…) te bemachtigen waarop ze recht hebben (in België krachtens artikel 23 van de Grondwet).
Maatregelen om de toegang tot die rechten te verstrengen, komen de facto neer op het vergroten van de mazen in het opvangnet.
Deze strategie staat of valt met een racistische koers die legitimeert waarom de ene burger meer rechten geniet dan de andere.
Het We, the people wordt dan We, the real people. Ziedaar hoe een democratie zichzelf vernietigt.
In oktober 2023, toen Bernie Sanders naar Brussel kwam, probeerden kopstukken van zowat alle linkse partijen in de coulissen van Bozar een persoonlijke ontmoeting te hebben met de senator.
Een fotootje met Bernie op hun Instagram pagina zou ook voor binnenlands gebruik van pas komen in het nakende verkiezingsjaar.
Uiteraard stond ook de Insta-koning van de Belgische politiek, Vooruit-voorzitter, Conner Rousseau, te popelen voor zo’n meet & greet.
Bernie Sanders wees alle voorstellen af en trok naar het Europees Parlement voor een besloten vergadering met de Europese groenen.
Geen photo opportunities en amper interviews (behalve aan Apache).
Drastische besparingen
Het zou interessant zijn dat Rousseau en Sanders elkaar toch nog eens ergens zouden ontmoeten. Al was het maar om de supernota van formateur Bart De Wever aan Bernie voor te leggen.
Wellicht zal hij het met Conner Rousseau en Frank Vandenbroucke eens zijn dat die totaal onevenwichtig is. De drastische besparingen die de nota voorstelt, worden vooral gedragen door de sociale zekerheid en de werkende klasse.
De drastische besparingen in de supernota van formateur Bart De Wever worden vooral gedragen door de sociale zekerheid en de werkende klasse
Inkomsten uit grote vermogens worden amper verontrust; zij dragen amper 1,5 miljard euro bij tot de saneringsoperatie.
(Dat woord alleen al. Sanering betekent ‘gezondmaking’, maar in feite komt het gezond maken van de begroting vaak neer op het ziek maken van de samenleving. Tenzij ze op een evenwichtige manier gebeurt).
Volgens Vandenbroucke – die daar verstand van heeft – is de vermogensbelasting die De Wever voorstelt ook gemakkelijk te omzeilen. (De vraag is dan ook waarom de rechterzijde de belasting niet aanvaardt…).
Dat de nota ook bepaalt dat de vakbonden rechtspersoonlijkheid moeten krijgen, is onderbelicht gebleven de voorbije weken.
Het heeft veel te lang geduurd voor Vooruit de stekker uit de onzalige Arizona-coalitie heeft getrokken.
De onverzettelijkheid van Georges-Louis Bouchez (MR) en N-VA (die zich netjes kon wegsteken achter de blauwe brulboei) om veel te weinig rekening te houden met de sociale verzuchtingen van Vooruit, lijkt meer op een uitrookstrategie.
De Wever had een goede verstandhouding opgebouwd met Rousseau. Hij was ervan overtuigd dat de flinkse koers van de jonge voorzitter inzake migratie ook zou doorgetrokken worden op het sociale vlak.
Daarmee vergeet De Wever dat de sociaaldemocratische partij al onder voorzitter John Crombez een forse programmatorische ruk naar links had gemaakt.
Lastig parket
De Wever zit nu in een lastig parket. Een alternatieve meerderheid met Open Vld leidt naar een crisisregering die met volmachten een jaar of twee kan regeren.
Met een verenigde linkse oppositie – van PVDA over de groenen tot de tandem Rousseau–Magnette – is dat geen aantrekkelijk vooruitzicht en zou wel eens kunnen leiden tot een implosie van centrumrechts, zoals dat in Groot-Brittannië, Nederland en Frankrijk is gebeurd.
Vooruit heeft het uiterste gepuurd uit het tijdelijke monsterverbond met N-VA
Dat de PS nu zonder schroom coalities sluit met PVDA is een game changer. Voeg daarbij dat sinds de afkeuring van het bestuursakkoord tussen liberalen, socialisten en N-VA in Gent de bromance tussen De Wever en Rousseau voorbij is.
Op alle fronten moet De Wever improviseren:
- In Gent mag hij hopen dat de gesprekken tussen de lijst van burgemeester Mathias De Clercq en Groen mislukken.
- In Antwerpen moet hij toezien hoe zijn nemesis Patrick Janssens in het schepencollege zal komen, terwijl hijzelf zal verhuizen naar de Wetstraat 16.
- En wat doen de socialisten dan in Borgerhout? Toch met PVDA besturen?
Vooruit heeft in elk geval het uiterste gepuurd uit het tijdelijke monsterverbond met N-VA. De groenen werden weggespeeld omdat ze hun natuurlijke bondgenoot kwijt waren.
In vier van de vijf provincies zit Vooruit in de deputatie (al liggen de gesprekken in Antwerpen stil en wordt er door N-VA blijkbaar opnieuw naar CD&V gekeken) en in een hele reeks centrumsteden is rood opnieuw troef.
Zonder het voorakkoord met N-VA zou Rousseau die trofeeën nooit allemaal hebben kunnen binnenhalen.
Dat het Vlaamse regeerakkoord forse linkse accenten bevat, is daar ook een gevolg van.
De Wever hoopte Vooruit tot wat inschikkelijkheid te bewegen in de federale onderhandelingen door de partij op Vlaams niveau toe te laten te scoren (welzijn, huisvesting, cultuur).
Het valt te verwachten dat – als Vooruit federaal kiest voor oppositie – de sfeer in de regering-Diependaele even ijzig zal zijn als die in de regering-Jambon.
Het blijft een moeilijk dilemma, natuurlijk. Wanneer er drastisch moet worden bespaard, zitten socialisten best mee aan het stuur, zo luidt het mantra binnen Vooruit.
Maar is dat zo? Zal de achterban het Vooruit vergeven als het mes wordt gezet in de sociale zekerheid en de pensioenen en de koopkracht verder wordt aangetast door de loonstop en gemorrel aan de index?
Het voorbeeld van Joe Biden zou de Vooruit-strategen tot grote voorzichtigheid moeten aanzetten.
En herbronnen vanuit de oppositie is wel degelijk mogelijk. Dat bewees Louis Tobback in de jaren 80 tegen de – toen ook – volmachten regeringen van Wilfried Martens.
Misschien moet Rousseau dan toch nog eens het Charter van Quaregnon lezen, de oertekst van de Belgische Werkliedenpartij.
Die beschouwde zich als:
“De vertegenwoordigster niet alleen van den arbeidenden stand, maar van alle verdrukten, zonder onderscheid van nationaliteit, eeredienst, ras of geslacht”.
Een mooie gedachte.
Apache-hoofdredacteur Karl van den Broeck is journalist sinds zijn 20ste. Eerst 18 jaar bij De Morgen, dan vijf jaar als hoofdredacteur bij Knack en sinds 2011 freelance.
Cultuur (en dan vooral literatuur) politiek en geschiedenis zijn zijn passies.
Lees ook
Klik op de hyperlink hieronder en vind andere artikels van
Bron: Apache