Oosterweelbouwheer Lantis heeft de voorbije jaren een gigantisch illegaal PFAS-stort gecreëerd op de Antwerpse Linkeroever, mogelijk met gezondheidsrisico’s voor de omwonenden. Dat ‘stort van de eeuw’ was een doelbewuste, weldoordachte politieke keuze, bedoeld om de voortgang van de ‘werf van de eeuw’ niet te hypothekeren. Apache vertelt het verhaal voorbij de pr-campagne.
Tom Cochez – Apache
Vlaams minister van Omgeving Zuhal Demir (N-VA) tracht de ware toedracht achter de feiten in een juridisch-technisch verhaal te smoren, maar de harde bewijzen liegen niet:
- een proces-verbaal
- een nota van de Openbare Vlaamse Afvalstoffenmaatschappij (OVAM)
- en een “bekentenis” van Lantis zelf
tonen hoe de ‘werf van de eeuw’ het ‘stort van de eeuw’ werd
Het proces-verbaal tegen Lantis dat de Omgevingsinspectie begin vorige week aan het Antwerpse parket bezorgde, is duidelijk: de bouwheer van de Oosterweelverbinding heeft de voorbije jaren een illegaal stort gecreëerd, vol grote hoeveelheden met PFAS-vervuilde gronden.
Het illegale stort is geen jammerlijke fout of uitschuiver van Lantis: het werd met voorbedachten rade gecreëerd
Dat nieuws veroorzaakte vorige week nauwelijks deining in de Vlaamse pers. Nochtans is de vaststelling niet min.
Een overheidsbedrijf van de Vlaamse Regering heeft een gigantisch illegaal stort gecreëerd.
Een overheidsbedrijf dus, dat naar eigen zeggen een voorbeeldfunctie vervult wat betreft het naleven van de rechtsregels.
Wat de kwestie alleen maar opmerkelijker maakt: het illegale stort is geen jammerlijke fout of uitschuiver van Lantis. Het stort werd met voorbedachten rade gecreëerd. En dit in opdracht van de Vlaamse Regering, die zetelt in het politiek stuurcomité van Lantis, samen met Antwerps burgemeester Bart De Wever (N-VA) en enkele schepenen.
Het fameuze pv, zo leert een reconstructie aan de hand van documenten die Apache kon inkijken en reacties van Lantis, blijkt het orgelpunt achter een uitgekiende strategie die bedoeld is om de administratieve rechterlijke macht buitenspel te zetten.
De creatie van het PFAS-stort bleek de enige uitweg om een vernietigend vonnis van de Raad van State te voorkomen, want dat vonnis zou de voortgang van de Oosterweelwerken hypothekeren.
Wat gebeurde er vorige week?
Dinsdagavond (10/10) publiceerde Bond Beter Leefmilieu (BBL) een opvallend persbericht:
BBL brengt milieuschandaal Lantis aan het licht: 148.000 ton PFAS-houdende gronden weggemoffeld onder het asfalt van de Oosterweelverbinding.
De milieukoepel noemde daarbij het fameuze proces-verbaal en verwees naar vervuilde PFAS-gronden die zijn gebruikt voor de aanleg van het snelwegencomplex dat de Antwerpse Ring moet sluiten.
“Dit kan niet zonder gevolg blijven. De directie van Lantis is geen betrouwbare partner”, concludeerde BBL.
Woensdagochtend publiceerde Lantis zelf een persbericht met een heel andere titel:
Lantis voert extra hoeveelheid PFAS-houdende grond af.
De bouwheer van Oosterweel gaf in dat persbericht een volledig andere draai aan het proces-verbaal en verwees naar een gewijzigd juridisch kader waardoor de gronden in kwestie plots het label ‘afval’ hebben gekregen.
Het persbericht laat uitschijnen dat het om een wat vervelende, louter juridisch-technische kwestie gaat, met als lastige bijkomstigheid dat ongeveer 110.000 m³ grond moet worden afgevoerd.
Een ander deel – 36.500 m³ vervuilde grond – blijft gewoon zitten: die vervuilde grond zit al verpakt onder de wegeninfrastructuur.
Het afval er weer onderuithalen zou, volgens Lantis, schadelijker zijn dan de PFAS-houdende grond gewoon laten zitten.
Voldongen feiten creëren, heet dat. Zeker wanneer het, zoals in dit geval, doelbewust gebeurt.
Vanwaar de plotse communicatie?
De directe aanleiding van de communicatie van zowel BBL als Lantis is het fameuze proces-verbaal.
Lantis wil dat pv graag wegzetten als een ongelukkig, maar vooral onbelangrijk neveneffect van een juridisch-technische kwestie die er verder niet toe doet.
Dat was meteen ook de verdedigingslijn die minister Demir optrok toen ze afgelopen woensdag in de plenaire vergadering van het Vlaams Parlement vragen kreeg over het proces-verbaal.
Een dag eerder in de commissie Leefmilieu van het Vlaams Parlement was er ook al een parlementaire vraag geweest van Mieke Schauvliege (Groen).
Die vraag kwam er naar aanleiding van het artikel op Apache: Oosterweel dreigt te verzinken in juridisch drijfzand.
In dat artikel onthulde Apache het bestaan van een voor Lantis vernietigend auditeursverslag van de Raad van State. Maar ook een wel heel bijzondere juridische demarche die Lantis op poten heeft gezet om de finale uitspraak van de Raad van State naar aanleiding van dat auditeursverslag te vermijden.
Minister Demir bleef in haar antwoord aan Schauvliege erg op de vlakte, maar achter de schermen gierden de zenuwen.
De vrees leefde immers dat Apache niet enkel het auditeursverslag had, maar ook op de hoogte was van het proces-verbaal dat op til was.
De keuze van Demir was snel gemaakt: zelf communiceren zodra het proces-verbaal verstuurd was – dat gebeurde op 09/10, de dag van de parlementaire vraag.
Zo kon ze de toon bepalen en de hele kwestie wegzetten als een louter juridisch-technisch akkefietje. Met een complex dossier waar een kat nauwelijks nog haar jongen in vindt en een pr-machine in overdrive, moet zoiets lukken.
Is het dan geen louter juridisch-technische kwestie?
De basis van de hele kwestie is juridisch-technisch, maar het is allerminst een akkefietje, zoals minister Demir en Lantis graag willen laten geloven.
Alles gaat terug op de goedgekeurde technische verslagen en het bijhorende grondverzet. Die moesten, intussen bijna twee jaar terug, Lantis toelaten om de werken aan Oosterweel op Linkeroever uit te voeren.
De Raad van State schorste echter tot twee keer toe de zogenaamde conformverklaring daarvan.
Tot twee keer toe werd zo duidelijk dat Lantis, aangevuurd door zijn politiek stuurcomité, een creatieve lezing gaf aan de wet om, los van mogelijke risico’s voor milieu en volksgezondheid, toch maar Oosterweel te kunnen bouwen dwars door een van de meest met PFAS vervuilde regio’s ter wereld.
Eerder had de onderzoekscommissie PFAS-PFOS al aangetoond dat de overheid, met hetzelfde doel, doelbewust niet communiceerde aan de bevolking over de zware PFAS-vervuiling.
De achtergehouden communicatie en de creatieve lezing van de wet getuigen van dezelfde verbetenheid om de Oosterweelverbinding te bouwen, ongeacht de risico’s en ongeacht het wettelijke kader.
Of zoals Bart De Wever het indertijd zelf al zei: “het project moet er hoe dan ook komen”.
Ondanks de vernietiging door de Raad van State bouwde Lantis gewoon verder?
Om verder te kunnen werken en in een poging de heisa te bedaren, serveerde omgevingsminister Demir een brochette met een viertal regelgevende initiatieven en samenwerkingsakkoorden op maat van Lantis:
- Het Tijdelijk Handelingskader moet een kader bieden om het gebruik van met PFAS verontreinigde bodemmaterialen te regelen.
- Het Saneringsverbond, waarbij ook een aantal milieuorganisaties aansloten, is een soort ‘coalition of the willing‘, bedoeld om verdere juridische stappen te vermijden.
- De saneringsovereenkomst is de facto een afkoopregeling tussen chemiebedrijf 3M en de Vlaamse Regering over de sanering van de vervuilde terreinen.
- Het Sitebesluit is een regeringsbeslissing over de ruimere aanpak van de PFAS-problematiek in en om Zwijndrecht.
Het probleem met al die onderdelen is dat ze met spuug en paktouw aan elkaar hangen. Er lopen al juridische procedures tegen (3M vecht het Sitebesluit aan met mogelijke repercussies voor de saneringsovereenkomst), verdere juridische stappen staan in de sterren geschreven (het Tijdelijk Handelingskader) of de spanning is te snijden (binnen het Saneringsverbond).
Maar de kern van het probleem ligt veel dieper.
Om precies te zijn: bij het artikel over het eerdergenoemde auditeursverslag van de Raad van State dat vorige week tot een parlementaire vraag leidde.
Waarom is dat auditeursverslag cruciaal?
Omdat het brandhout maakt van de hele aanpak die Lantis uittekende om de werken uit te kunnen voeren.
In de regel volgt de Raad van State in zijn arrest het auditeursverslag. Gebeurt dat effectief, dan wordt er rechtspraak gecreëerd die de basis onder de hele regelgeving over grondverzet in Vlaanderen en dus ook de verdere werken aan de Oosterweelverbinding dreigt te hypothekeren.
Als het hoogste administratief rechtscollege van het land in harde bewoordingen duidelijk maakt hoe de Vlaamse Regering, na de eerdere beslissing om de vervuiling voor de bevolking te verzwijgen, ook haar eigen regelgeving trachtte te omzeilen, dan zou de fameuze ‘werf van de eeuw’ keihard tegen zijn juridische limieten botsen.
Het zou belangrijk gezichtsverlies betekenen voor de Vlaamse Regering en voor het politiek stuurcomité van Lantis.
Maar een arrest van de Raad van State komt er niet?
Om bovenstaand doemscenario te vermijden, besliste de Vlaamse Regering tot een nieuwe juridische demarche.
Alleen weten we sinds Steve Stevaert wat er met een gat in de haag gebeurt, wanneer er pogingen worden ondernomen om het weg te knippen.
De juridische ‘spitsvondigheid’ om een desastreus arrest te voorkomen, heeft zeer verregaande gevolgen.
Op vraag van Lantis trok de Grondbank de door de Raad van State geschorste technische verslagen weer in. Op die manier is er geen voorwerp meer waarover de Raad van State zich dient uit te spreken. Maar er ontstaat wel een ander probleem.
Het probleem is niet van de baan?
De ingreep van de Vlaamse Regering en Lantis betekent naar alle waarschijnlijkheid dat een nefast arrest van de Raad van State wordt vermeden. Maar het is natuurlijk niet omdat een rechterlijke uitspraak over een misdrijf wordt vermeden, dat ook het misdrijf zelf is verdwenen.
Integendeel: door de technische verslagen in te trekken, is er een nieuw misdrijf gecreëerd.
Zonder de technische verslagen speelt niet langer de wetgeving rond grondverzet maar de afvalstoffenwet. Die maakt haarfijn duidelijk dat het gigantische grondverzet door Lantis de facto een stort vol PFAS-afval heeft gecreëerd.
Lantis moet dat stort verwijderen, een risico-evaluatie van de impact op de omgeving van het vastgestelde milieumisdrijf maken en, in overleg met OVAM, maatregelen nemen die het risico voor de omwonenden tot een aanvaardbaar niveau beperken.
Minstens even belangrijk: het proces-verbaal werd doorgestuurd naar het parket. Zal het parket het milieumisdrijf vervolgen?
Geeft Lantis de achterliggende machinaties toe?
Min of meer.
Apache contacteerde Lantis eerder deze maand voor het artikel over het auditeursverslag.
Toen was het antwoord op de vraag of het auditeursverslag mee aan de basis lag van de terugtrekking van de technische verslagen resoluut:
“Nee, de keuze is niet ingegeven door de inhoud van het voorlopige auditeursverslag.”
Dat was het antwoord vóór het artikel, vóór de parlementaire vraag en vóór het proces-verbaal.
Toen Apache de vraag nadien nog eens stelde, verwees Lantis opnieuw naar de gewijzigde context – het Tijdelijk Handelingskader, het Saneringsverbond, de saneringsovereenkomst en het Sitebesluit – maar gaf het plots wel toe dat het auditeursverslag een doorslaggevende rol heeft gespeeld:
“Bovendien, hoewel we menen dat er gegronde redenen zijn voor de Raad van State om het ongunstig advies van het Auditoraat dd. 28 april 2023 niet te volgen, blijft de kans groot dat de Raad van State op korte termijn effectief tot vernietiging zou overgaan van de Technische Verslagen.
Dit arrest zou een grote precedentswaarde hebben voor de grondverzetspraktijk in Vlaanderen die de beleidsmakers indien mogelijk wilden afwenden. De afstand door Lantis van de Technische Verslagen is ook mede door dit hogere beleidsbelang ingegeven (vermijden dat alle grondverzet in Vlaanderen volgens de huidige regeling onmogelijk wordt).”
Wat is het belang van het antwoord van Lantis?
Er zijn twee zaken van belang. Om te beginnen geeft Lantis toe dat de terugtrekking tot doel heeft een nefast arrest van de Raad van State te vermijden. Dat arrest riskeert grondverzet – en dus momenteel vooral de Oosterweelwerken – onmogelijk te maken.
Daarnaast is er de subtiele verwijzing naar “de beleidsmakers”.
Het is met andere woorden het politiek stuurcomité van Lantis en/of de Vlaamse Regering die Lantis de opvallende juridische demarche hebben ingefluisterd.
Het etaleert alweer hoever het beleid bereid is te gaan om Oosterweel te redden: doelbewust een milieumisdrijf creëren om te vermijden dat er een precedent wordt gecreëerd naar aanleiding van een eerder milieumisdrijf.
Wat vooral begint door te wegen, is de opeenstapeling van amateuristische en illegale maatregelen die de voorbije jaren door de overheid zelf werden genomen:
- het bewust stilhouden van de PFAS-vervuiling rond 3M
- de illegale toepassing van wetgeving rond grondverzet die tot twee keer toe werd geschorst door de Raad van State
- de rist reparatieregels en andere maatregelen op maat van Lantis die met haken en ogen aan elkaar hangen
- en nu dus het doelbewust creëren van een illegaal stort in een poging om nog groter onheil te vermijden
Hoe moet het nu verder?
Om het illegaal PFAS-stort mogelijk te maken, werkten verschillende overheidsinstanties samen: de Grondbank trok de technische verslagen in, OVAM adviseerde het kabinet-Demir over hoe het nu verder kan, de Omgevingsinspectie overlegde met Lantis hoe de zaak best kan worden aangepakt en minister Demir deed in het Vlaams Parlement de zaak af als een juridisch-technisch akkefietje.
In realiteit hebben we een overheid die alles in het werk stelt om de eigen bevolking in het ongewisse te laten en de eigen regels te omzeilen. Dat gebeurt allemaal om de Oosterweelverbinding – die er “hoe dan ook moet komen” – verder te kunnen bouwen.
Aan zo’n gigantisch infrastructuurproject mag een overheid veel gelegen zijn, maar binnen een rechtsstaat wordt ze geacht daarvoor legale middelen te gebruiken.
Doortrapte manieren om de toets door de rechterlijke macht te omzeilen, zouden uit den boze moeten zijn. Al helemaal wanneer het om een overheidsbedrijf gaat.
Tom Cochez stond mee aan de wieg van De Werktitel, het latere Apache. Vandaag werkt hij als redacteur.
Lees ook
Vul hieronder de zoekopdracht Apache of Lantis in en vind meer berichten.
Bron: Apache