Bieke Purnelle – Maatregelen die vrouwen benadelen, vormen de kern van autoritair beleid

Dat vrouwen steeds minder baas in eigen buik zijn, ‘vrouwelijk’ moeten zijn om de vrouwen-wc’s in te mogen, en niet te veel mogen zeuren over seksueel geweld: het is geen neveneffect van een steeds harder neoliberaal beleid, maar een bewuste keuze om dat beleid mogelijk te maken, constateert Bieke Purnelle.

Inge Schelstraete – De Standaard

9 mei 2025

Leestijd: 11 min

Bieke Purnelle, columniste in deze krant en directeur van het kenniscentrum RoSa, was bezig aan een essay over de staat van de vrouwenrechten, toen Donald Trump weer werd verkozen tot president van de Verenigde Staten.

De volgende uren werden sociale media overspoeld door de revanchistische kreet:

“Your body, my choice”
van – vaak jonge
Maga mannen.

Purnelle drukte op ‘delete’ en schreef De geknevelde vrouw, met de veelzeggende ondertitel ‘Hoe macht en moraal het vrouwenlichaam bepalen’.

“Het besef dat er een jonge generatie is die leeft met het bizarre idee dat zij controle kunnen hebben over de lichamen van hun leeftijdsgenoten, vind ik buitengewoon angstaanjagend”, zegt ze.

“Ook de legitimering die dat soort uitspraken plots gekregen hebben, is eng.

“Als een buitengewoon misogyne man wordt verkozen, kun je alles zeggen wat je denkt, of wat je peers kan amuseren.

“Natuurlijk is het makkelijker om een bevolkingsgroep – migranten of feministen – aan te wijzen als oorzaak van wat er misloopt, dan na te denken over machtsstructuren, economie, of over de oorzaken van ongelijkheid.”

In de jaren 70 gingen de slogans “Blijf van mijn lijf” en “Baas in eigen buik” ook al over ons lichaam. Zijn we dan niets opgeschoten?

“Dingen als abortusrecht, lichamelijke integriteit en vrouwelijke seksualiteit – de inzet van de tweede feministische golf– zijn intussen verworven rechten, omdat ze juridisch verankerd zijn in België. De vraag is of ze voor altijd verworven zijn.

“Maar een samenleving, de omgang met elkaar en het sociale en politieke discours, worden natuurlijk niet alleen met wetten gemaakt. Dus is de inzet weer onze lichamelijkheid, en is die weer zeer politiek.”

Partijen die altijd ontkenden dat er een verkrachtingsproblematiek bestond, zetten veiligheid van vrouwen op de agenda nadat vrouwen op oudejaarsavond 2015 in Keulen waren aangerand door migranten. Een goede zaak voor vrouwenrechten is dat nog niet gebleken.

“Zo worden vrouwenrechten door extreemrechtse actoren geïnstrumentaliseerd. Ze beweren op te komen voor vrouwenrechten door ‘vrouwonvriendelijke’ culturen te weren.

“Ze zeggen dus impliciet: wij, autochtone witte mannen, zijn zo niet. Als we moslims weren uit het land, is alles opgelost. Migratie fungeert als bliksemafleider.

“Intussen zijn de cijfers inzake seksueel geweld nog steeds bedroevend, maar heeft niemand een plan om dat maatschappelijke probleem aan te pakken.

“Barmannen, medestudenten, vaders … De meeste plegers van seksueel geweld zijn gewone mannen die hun slachtoffers kennen.”

Het is ook verontrustend hoe we online worden gebombardeerd met dwingende tips hoe we gekleed, gekapt en geschminkt moeten zijn.

“Dat is niet nieuw, maar door sociale media krijg je die boodschap voortdurend in your face. In de jaren 90 moest je een tijdschrift kopen om supermodellen te zien.

“Die constante druk gaat nu ook breder, naar vrouwen van vijftig, en naar jongens. Jongens die zich hele dagen suf trainen in de gym en zich constant onzeker voelen over hoe ze eruitzien: dat is niet wat we als feministen wilden toen we het hadden over gelijkheid.”

Vrouwen krijgen bijna overal ter wereld minder kinderen. Is dat omdat ze het moederschap een invloed op hun inkomen heeft?

“Claudia Goldin, die in 2023 de Nobelprijs economie won voor haar onderzoek naar de inkomenskloof, heeft berekend dat het moederschap vrouwen tot 40 procent van hun inkomen kost.

“Het loon van mannen blijft stijgen tot ze met pensioen gaan, het loon van vrouwen stagneert tussen de 35 en de 44, nadat ze kinderen hebben gekregen.

“Hun promotiekansen vallen stil, de doorgroeimogelijkheden ook, er is geen flexibiliteit. Ze belanden vaak in deeltijdse jobs, niet altijd uit eigen keuze.”

Donald Trump overweegt nu 5.000 dollar geboortepremie te geven, een ziekenhuisbevalling kost in de VS 20.000 dollar of meer. Hij reikt ook een Motherhood Medal uit voor vrouwen die vijf kinderen krijgen, zoals het Moederkruis van Hitler.

“Ja, de nazi’s promootten het moederschap als een soort plicht. In Hongarije, Polen en Italië bestaan nu ook incentives voor vrouwen om een kind krijgen. Want er worden niet genoeg kindjes geboren, toch niet genoeg witte kindjes.”

Toen AfD en Vlaams Belang met bordjes ‘Nieuwkomers maken we zelf’ rondliepen, noemden sommigen dat grappig, niet intimiderend.

“Sorry, als je overheidsgeld besteedt aan het promoten van moederschap, betekent dat dat je het ernstig neemt. Tegelijk is er geen geld om te investeren in mensen en gezinnen.

“Eenmalige maatregelen zoals premies zijn domme paniekreacties als je vertikt een context te creëren waarin mensen arbeid en gezin goed kunnen combineren, met flexibele werktijden, met arbeidsduurverkorting en kinderopvang die fatsoenlijk, laagdrempelig en voldoende bereikbaar is.”

Je citeert onderzoek van George Mosse. Wie is hij?

“Mosse was een Joodse, homoseksuele Duitser die vanuit dat perspectief oog had voor het verband tussen nationaalsocialisme, jodenhaat en homohaat – hij verliet Duitsland in 1933.

“Wat ik interessant vond, is zijn onderzoek naar het mannelijkheidsideaal. Er is best veel onderzoek naar vrouwelijkheidsidealen, moederschap, schoonheid … maar veel minder naar mannelijkheidsidealen, alsof die neutraal en universeel zijn, wat uiteraard niet zo is.”

“Hij zag in de propaganda van de nazi’s en fascisten een mannelijkheidsideaal dat er volledig op gericht was hun beleid mogelijk te maken en te versterken. Dat hij daar in de jaren 50 al aandacht voor had, en het politiseerde, is uitzonderlijk.

“Een man moest zich ontwikkelen tot ideale strijder voor de natie. Een vrouw had een ondersteunende, zorgende rol en baarde kinderen voor de natie.

“Mannen noch vrouwen hadden keuze in die rol.

“Het is ontmoedigend dat net die opgelegde, rigide genderrollen helemaal terug zijn.

“Idealen over mannen en vrouwen fluctueren, maar dit is wel een heel specifiek, hegemonisch ideaal dat ieders vrijheid terugschroeft.”

Waarom is het terug, denk je?

“De wereld is op dit moment chaotisch en onoverzichtelijk.

“Je kunt mensen de illusie aanpraten dat je orde kan scheppen door bijvoorbeeld het kerngezin als hoeksteen van de samenleving te herstellen door een strikt binaire, overzichtelijk samenleving te scheppen met alleen mannen en vrouwen, die samen kinderen maken.

“Al de rest is dan ruis, verstoort de ‘natuurlijke’ orde, en moet weg.”

Jaren is vrouwen voorgehouden dat ze betere kansen voor zichzelf konden creëren: door de juiste hogere studies aan de juiste instellingen. Nu ze dat met succes hebben gedaan, is de vraag opeens: discrimineren we jongens in het onderwijs?

“Er zijn verschillende verklaringen waarom jongens het slechter doen op school, maar die hebben minder te maken met discriminatie dan met blinde vlekken, zoals een erg rigide onderwijssysteem dat weinig verdraagt van drukkere of actievere kinderen, en in het bijzonder jonge jongens.

“Ik ben moeder van twee tienerzonen, en na tien jaar voor de klas durf ik te zeggen: kinderen mogen nog weinig uit de band springen.

“Ik had zelf ADHD, ik kon moeilijk stilzitten, ik flapte er al eens iets uit, dus ik had het ook lastig. Maar op veel scholen is stilzitten en zwijgen de norm. En omdat jongens meestal twee jaar minder vroeg rijp zijn dan meisjes, krijgen die vaker kritiek over zich heen.

“Als je hele dagen hoort dat je de klas stoort, dat je je misdraagt, dat je niet zult slagen, werkt dat demotiverend en het doet je zelfbeeld weinig deugd.

“We missen kansen om meer mannen naar het onderwijs te lokken. Dat zou ook goed zijn voor meisjes, diverse rolmodellen zijn goed voor iedereen. We moeten erkennen dat kinderen verschillen, zowel inzake ontwikkeling als in gedrag.”

Waarom wordt er niet zo’n heisa gemaakt over vrouwenrechten als er – terecht – wel over racisme en homofobie wordt gemaakt? Pagina’s werden volgeschreven over het racisme van Schild & Vrienden, hun seksisme was blijkbaar geen probleem.

“Ik denk dat er meer dan één oorzaak is. Enerzijds het idee dat we alle rechten voor altijd veroverd hebben. Anderzijds antiwoke, dat feminisme karikaturaal voorstelt als zeuren en je in een slachtofferrol wentelen. En ten slotte worden maatregelen die vrouwen benadelen vaak gezien als een neveneffect.

“De essentie, denkt de kiezer, is: ‘Ze zijn tegen migranten. En o ja, vrouwenrechten vinden ze ook niet zo leuk.’ Maar dat is helemaal geen bijwerking, dat is de kérn.”

Vrouwen maken iets meer dan de helft van de bevolking uit. Een systeem dat probeert de meerderheid onder de knoet te houden, kan toch nooit democratisch zijn?

“Nee, maar mensen denken altijd: ik blijf wel buiten schot. Dat zien we ook bij Trump:

“Mijn Mexicaanse vrouw is gedeporteerd. Wie had gedacht dat hij dat zou doen?”

“Trump heeft dat letterlijk gezegd. Het is verbijsterend hoe slecht er wordt geluisterd.

“Dries Van Langenhove heeft in interviews gezegd dat hij tegen echtscheiding is en vindt dat vrouwen geen politieke carrière moeten nastreven. Toch krijgen zijn ideeën over migratie veel meer aandacht.”

Op nationale vrouwendagen in de jaren 70 werd al gepleit voor het homohuwelijk of de afschaffing van de dienstplicht – wat toen werd weggelachen als onhaalbaar en onbelangrijk. Waarom komen dat soort ideeën van vrouwen?

“We hebben eeuwenlang onderaan de ladder gestaan, wat ons volgens mij gevoeliger maakt voor die positie bij anderen. Daarnaast worden we van jongs af aan aangeleerd om empathisch te zijn, niemand voor het hoofd te stoten.

“We leren dus opmerkzaam te zijn voor de behoeften van anderen.

“Er wordt gezegd dat vrouwen van nature zorgzaam zijn, maar elke mens heeft zorgzaamheid in zich. Het is maar waarop je beroep doet, wat je stimuleert en ontwikkelt.”

In Want van Gillian Anderson, over de seksuele fantasieën van vrouwen, viel mij op hoeveel vrouwen zich identificeerden als biseksueel, queer of panseksueel, terwijl ze in praktijk alleen een monogame heteroseksuele relatie hadden gehad. Zijn we ook seksueel meer fluïde?

“Dat wordt van vrouwen in elk geval makkelijker aanvaard dan van mannen. Dat brengt me weer bij het rigide mannelijkheidsideaal dat nu wordt gepropageerd.

“‘Verwijfd’ zijn is een blamage voor een man, terwijl een beetje androgynie voor een vrouw niet zo’n probleem is.

“Ik denk dat jongens in zo’n omgeving nog liever sterven dan te zeggen dat ze mannen aantrekkelijk vinden.”

De nieuwe wc-wet in Engeland bepaalt dat je alleen de wc mag gebruiken die is voorbestemd voor het geslacht van je geboorte. Hoe denken ze dat te controleren?

“Eén procent van de bevolking is transgender. Niemand heeft last van hen. Toch krijgen ze buitensporig veel aandacht, want ze staan voor onduidelijkheid. Ze bedreigen het binaire mensbeeld dat veel mensen aanhangen, en moeten dus weg.

“Maar actueel onderzoek toont aan dat geslacht helemaal niet simpel te definiëren valt. Niet iedereen met XY-chromosomen is eenduidig man.

“Er zijn gigantische testosteronschommelingen tussen mensen van hetzelfde geslacht. Wat je receptoren met dat testosteron doen, zorgt ook voor grote verschillen.

“Maar het debat over dit thema verloopt erg emotioneel en is veelal gebaseerd op ontzettend weinig kennis.

“Helaas gaat het wel zo ver dat niet alleen non-binaire, intersekse en trans personen, maar ook vrouwen die er niet vrouwelijk genoeg uitzien, het slachtoffer zijn van die regels.”

Vrouwenrechten zijn ook voor mannen dikwijls een goede zaak geweest. Hoe komt het dat we dat niet beter kunnen verkopen?

“Omdat boze, revanchistische mannen electoraal een geweldig potentieel bieden, zo blijkt. Terwijl zij evengoed in een keurslijf worden geduwd, en daar ook niet onverdeeld gelukkig mee zijn. Maar hun onvrede valt vlot te verzilveren door hen een zondebok aan te reiken die even machteloos en vaak nog machtelozer is.”

“Er ligt ook een verantwoordelijkheid bij berichtgevers.

“Anders Breivik is een goed voorbeeld. Vóór zijn terroristische aanslag zette hij een manifest online waarin hij expliciet zegt dat niet alleen het cultuurmarxisme, maar ook het feminisme de oorzaak is van alle kwaad.

“In alles wat over hem is geschreven, is het amper over dat tweede gegaan.”

“De actuele woke-paniek wordt ingezet als een wapen tegen de verwezenlijkingen van de emancipatiestrijd van de twintigste eeuw.

“Dat zou iedereen die gelijkheid en gelijkwaardigheid belangrijk vindt, ernstig moeten verontrusten.

“Gendergelijkheid en democratie gaan hand in hand. Het een kan niet zonder het ander.

“Als je in de autocratische tendenzen van nu de aanval op vrouwen niet herkent, dan kijk je niet goed genoeg.”