Tom Van Grieken deed er, in aanloop naar de verkiezingen, alles aan om zijn Vlaams Belang neer te zetten als een deftige bestuurdersclub. Via een incognito rondgang op het terrein en een profiel van de partij-ideoloog schetste De Standaard een ander beeld.
Ruud Goossens en Simon Andries
28 december 2024
Leestijd: 9 min
Op donderdag 11 januari 2024 nodigde Tom Van Grieken de pers uit op het hoofdkwartier van Vlaams Belang, aan het Brusselse Madouplein. De partij presenteerde er de precampagne die ze in het voorjaar over Vlaanderen plande uit te rollen.
Op de grote affiches, waarop Van Grieken zelf was afgebeeld, stonden slechts drie woorden, in blauwe kapitalen: “Ander en beter”.
Dat was een opvallend nette slogan die, zo schreef De Standaard toen, sterk deed denken aan de vier woorden waarmee een afgeslankte Bart De Wever tien jaar eerder Vlaanderen had veroverd: “De kracht van verandering”.
Het paste helemaal in de imago-operatie waarmee Van Grieken al enkele jaren bezig was.
De Vlaams Belang-voorzitter komt uit de reclamesector. Zijn voorzitterschap focuste zich altijd sterk op de communicatie.
Van Grieken schreef boeken die hij liet inleiden door niet-extremistische figuren, zoals VUB-professor Jonathan Holslag of journalist Jan Demeulemeester.
In zijn podcast Toogpraat dronk hij een glas met Rik Torfs, Walter Damen of Mark Elchardus.
Af en toe tikte hij Filip Dewinter op de vingers.
Hij probeerde zijn partij, door zich strak in het pak als een gentleman te gedragen, ‘fréquentable’ te maken.
Afgaande op de opiniepeilingen leek dat, in januari van dit jaar, ook aardig te lukken. Van Grieken was een van de populairste politici van Vlaanderen geworden.
Zijn partij schoot de N-VA voorbij en rekruteerde alsmaar breder. Dat maakte de berichtgeving over Vlaams Belang, zeker in aanloop naar de verkiezingen, complex.
De partij gebruikte de peilingen, met succes, om meer media-exposure af te dwingen, op tal van plekken.
Tegelijk had Van Grieken Vlaams Belang inhoudelijk nauwelijks bijgestuurd.
Hij zei, zeven jaar na zijn start als voorzitter, in De Tijd dat “het blanke een dominante factor moet blijven”.
Hij vond het nooit nodig om Dewinter aan de deur te zetten, ook niet na een bezoek aan de Syrische dictator Bashar al-Assad.
Hij bood Schild & Vrienden-kopstuk Dries Van Langenhove in 2019 zelfs een zitje in het federale parlement aan, als “onafhankelijke”.
Toen Van Grieken hem een paar jaar later naar de uitgang stuurde, vertelde hij er op een gezamenlijke persconferentie bij dat Van Langenhove “hun nationalistische strijd” zou voortzetten, “vanaf nu buiten het parlement”.
Korter op de huid
Hoe ga je als krantenredactie om met die spagaat tussen realiteit en communicatie?
Valt die dubbelzinnigheid, wanneer je het Vlaams Belang opneemt in de klassieke campagneformats, wel in beeld te brengen?
Heeft een kritisch gesprek met Van Grieken toegevoegde waarde, wetende dat hij zowat overal aan het woord zal komen?
Is het zinvol om een reporter mee te sturen in het zog van de voorzitter?
Kan je de lezer zo een waarheidsgetrouw beeld geven van wat er te gebeuren staat, indien Vlaams Belang de macht zou veroveren?
Of stap je dan, onvermijdelijk, mee in de cosmetische operatie van Van Grieken?
Is er, gezien de aard en de geschiedenis van de partij en gezien het wantrouwen tegenover journalisten, geen veel grondigere aanpak nodig?
Eén waarbij geprobeerd wordt om een blik te werpen op de wereld achter de façade?
De Standaard besloot in het voorjaar om voor die laatste optie te kiezen. We gingen Vlaams Belang nóg korter op de huid zitten.
- We vlooiden de sociale-media-accounts van alle partijkopstukken uit.
- We lazen de boeken die ze via Vlaams Belang-uitgeverij Egmont publiceerden.
- We liepen langs bij alle officiële persconferenties.
- We werden hondstrouwe lezers van de kleine, rechtsconservatieve website PAL NWS.
- We luisterden naar de podcasts van Van Grieken.
- We spraken met kopstukken die, vaak ook anoniem, een beeld schetsten van de cockpit van de partij.
En vrij snel kwam een figuur bovendrijven die bij het grote publiek vrijwel onbekend was.
Gedweep met Derde Rijk
Tom Vandendriessche veroverde in 2019 een zitje in het Europees Parlement, na een uitstekende persoonlijke score, dankzij een intensieve campagne via Facebook.
De West-Vlaming was geen doetje. Begin dit jaar werd hij berispt in het Europees Parlement, nadat hij in het halfrond had gesproken over “doelbewuste en georganiseerde omvolking”.
Vandendriessche opereerde niet in de buitenbaan van Vlaams Belang. Integendeel, hij leidde er ondertussen ook de studiedienst.
Een lijsttrekker van de partij vertelde ons dat de West-Vlaming eigenlijk “de echte baas” van Vlaams Belang was.
Dewinter zag eerder een leiderschapsduo: hij omschreef Van Grieken als “de doener” en Vandendriessche als “de denker”.
Die ‘denker’ sleepte een bijzonder extreem verleden achter zich aan.
Vandendriessche was op zijn vijftiende, anderhalf jaar na de lancering van het beruchte zeventigpuntenplan, lid geworden van het Vlaams Blok.
Tijdens zijn tienerjaren ontpopte hij zich als de trekker van het Nationaal JongStudenten Verbond (NJSV) in Brugge, later zette hij het Katholiek Vlaams hoogstudentenverbond (KVHV) in Gent op een uiterst rechtse koers.
Bij het NSV, nochtans ook geen club voor doetjes, was Vandendriessche buitengezet wegens “te extreem”.
Hij was in Brugge betrokken bij knokpartijen en werd, in eerste aanleg, veroordeeld voor slagen en verwondingen aan een linkse student in Gent.
Bij collega-studenten en in universiteits bibliotheken vonden we de tijdschriften terug waarin Vandendriessche toen volop artikels schreef.
In die publicaties stonden niet alleen antisemitische grapjes of advertenties waarin revisionisme “geen misdaad” werd genoemd.
Vandendriessche, die bij het KVHV ‘Sloef’ werd genoemd, ging zelf ook tekeer tegen “terrorist” Nelson Mandela of tegen “de etnische spoeling” in de Rotterdamse samenleving.
Hij hekelde “aberraties als abortus, euthanasie of het homohuwelijk”.
Hij vond dat er een “meervoudig stemrecht voor gezinshoofden” moest worden ingevoerd.
Volgens verschillende medestudenten dweepte Vandendriessche met het Derde Rijk van Adolf Hitler.
In internetgroepen dook hij op als ‘Grossfaz’, een koosnaampje voor de Führer.
Hij wandelde mee in een betoging van Odal, een late nageboorte van de Vlaams Militanten Orde, een privémilitie die in 1981 verboden werd.
Voormalig Vlaams Belanger Tanguy Veys, die ooit samen met Vandendriessche veroordeeld werd, noemde hem “een pure antisemiet”.
“Ik herinner me bijvoorbeeld nog een Zwarte Cantus in Brugge – dat is er een met meer Duitse liederen – waarop hij de theelichtjes voor zich schikte in de vorm van een hakenkruis”, vertelde Veys.
Kinderen voor je 30ste
Twee weken voor de verkiezingen publiceerde De Standaard in de weekendkrant een omstandig verhaal over de extreme ideeën van Vandendriessche.
De West-Vlaming had immers nooit een streep getrokken onder zijn KVHV-verleden. Hij bleef de afgelopen twintig jaar intense contacten onderhouden met ‘verbonders’.
Ze werden zijn persoonlijke medewerkers in het Europees Parlement of gingen aan de slag als communicatiemedewerker bij Vlaams Belang, zelfs als ze actief waren geweest bij Schild & Vrienden.
En ook uit zijn activiteiten als baas van de studiedienst bleek dat hij niet van zijn extremistische ideeën verlost was.
In de thematische brochures die Vlaams Belang in de aanloop naar de verkiezingen op de website – onder supervisie van Vandendriessche – uitwerkte, vielen interessantere dingen te lezen dan in interviews met Van Grieken zelf.
De brochures moesten tonen dat de partij klaar was voor de macht, maar er stonden ook tal van voorstellen in waarmee Vlaams Belang niet te koop liep in haar campagnecommunicatie.
We besloten die teksten grondig door te lichten.
Vlaams Belang bleek bijvoorbeeld meldpunten te willen installeren om het “woke vergif” in het Vlaams onderwijs op te sporen.
De partij wilde vrouwen, via een extra premie, pushen om kinderen te krijgen voor hun 30ste.
“Wie herhaaldelijk voor kinderen kiest, versterkt de natie.”
Wat ook opviel: over een aantal gevoelige thema’s, waarin de standpunten van Vlaams Belang nogal afweken van de Vlaamse grondstroom, repte de partij met geen woord.
Zo werd er gezwegen over onderwerpen als abortus of adoptie door homokoppels.
Op een persconferentie over Vandendriessches nieuwe boek, waar alleen De Standaard en PAL NWS aanwezig waren, legde hij uit waarom.
“In politiek zijn er een aantal fases”, zei de Europese lijsttrekker.
“De ene is de wereld van de ideeën en de andere is de wereld van de prioriteiten. Ik ben persoonlijk tegenstander van adoptie door homoseksuelen. Maar het staat niet op de agenda die we nu voorleggen aan de kiezer.”
Totale omwenteling
Vlaams Belang reageerde ontstemd op de berichten in De Standaard. Naarmate de campagne vorderde, werden telefoons nog maar zelden beantwoord.
Het bleek, echter, ook mogelijk om zonder medewerking van de communicatieafdeling in de buik van de partij te duiken.
Vanaf eind april waren we, zonder ons kenbaar te maken, ook tal van lokale meetings beginnen bezoeken, in alle uithoeken van Vlaanderen.
We trokken, met een legerpet op het hoofd en een taperecorder in de hand, naar achttien ribbetjesfestijnen, ontbijtgesprekken, barbecues en cafébijeenkomsten.
Daar stelden we vast dat er luidop werd gedroomd van de “totale omwenteling”.
In Grimbergen temperde voormalig partij woordvoerder Klaas Slootmans de vrees van zijn publiek voor de reactie van de “deep state” op een Vlaams Belang-overwinning. Hij verwees daarbij naar het voorbeeld van de Hongaarse autocraat Viktor Orban:
“Het gaat moeilijk worden, maar moeilijk gaat ook.”
In Zulte vertelde Vlaams parlementslid Filip Brusselmans dat “Marokkanen” die zich niet aanpassen “wat mij betreft terug naar Marokko” moeten.
In Brasschaat werd er gesneerd naar “linkse trienen op bakfietsen, met tien kinderen aan boord, die de regels aan hun laars lappen”.
En op een kleine bijeenkomst in Landen, in een achterzaal van café Argus, sprak Vlaams Parlementslid Frédéric Erens op een druilerige zaterdagavond nog klaardere taal.
Hij noemde Molenbeek niet alleen “een nest van homofobie”, maar verwees ook naar de klas van zijn zoon waarin nog maar “één visuele autochtoon” zit.
“Hét probleem is inderdaad de verbruining”, prentte Erens zijn publiek in.
“We mogen het zo stellen hier, er zijn geen journalisten. Tien jaar geleden was het misschien nog een schok om het zo te formuleren. Maar nee, we zitten met een probleem. We moeten daar héél hard iets aan doen. In heel Europa.”
De reportage over die rondgang verscheen één dag voor de verkiezingen. We wilden onze lezers, via die intensieve aanwezigheid op het terrein, ogen en oren verschaffen in het hart van Vlaams Belang.
We deden een poging om meer licht te werpen op wat er leeft aan de top, maar ook in de onderste regionen van de partij.
En tegelijk probeerden we via een grondige lezing van de programmateksten en onderzoek in archieven te tonen hoe een Vlaanderen met uiterst rechts in de regering er zou gaan uitzien.
Zo trachtten we een correcter beeld te verschaffen van het “nieuwe” Vlaams Belang dat Van Grieken zegt te vertegenwoordigen.
Voorbij de professionele communicatie strategie.
Lees ook
Bron: De Standaard