De Machtwacht – Op 9 juni stierf het oude politieke centrum

Als de peilingen iets juist hebben voorspeld, dan wel de verdere afkalving van de huidige centrumpartijen. Het wordt ook voor hen nagelbijten richting oktober.

Jan-Frederik Abbeloos – De Standaard

14 juni 2024

Het grote verhaal van 9 juni is natuurlijk hoe de N-VA de grootste partij blijft, federaal in zetels en Vlaams in stemmen.

Zeker in het Vlaams Parlement was de race met Vlaams Belang veel spannender dan de eerste golf uitslagen liet uitschijnen – met finaal een ex aequo van 31 zetels – maar uiteindelijk claimde Bart De Wever (N-VA) het Vlaamse informateurschap.

Een kampioenschap winnen op penalty’s is ook winnen. De opluchting over het verdict was in alle partijhoofdkwartieren immens, bij de N-VA nog het meest.

Het leidde tot de bijzonder paradoxale vaststelling dat Vlaams Belang binnen de 24 uur opnieuw verdreven werd naar de marges van het politieke spel, en dat ondanks de forse winst ten opzichte van 2019.

De partij had, anders dan in 2019, verloren van de peilingen en de eigen geschapen verwachtingen. Die klassieke ‘overwinningsnederlaag’ laat zich voelen.

Deze keer geen pantomime van maanden waarin vruchteloos gezocht wordt naar een derde partner of een formule waarin Vlaams Belang alsnog kan meespelen, uit pudeur of schrik voor de oprukkende ‘boze burgers’.

Integendeel, pijlsnel vertaalde de meest rechtse uitslag ooit zich in het optuigen van een coalitie die met de intrede van Vooruit linkser zal zijn dan de afscheidnemende regering-Jambon.

Met opnieuw de N-VA aan het roer en CD&V, dat een patent op machtsdeelname lijkt te hebben.

De bekende wereld draait verder. De Vlaamse democratie heeft de stresstest van 9 juni overleefd.

Keep calm and carry on, zouden de Engelsen zeggen.

Aardverschuiving

Of niet? Wie wat langer stilstaat bij de uitslagen van zondag, overschouwt de ravage van een electorale aardverschuiving.

Met als centrale vaststelling het verder leeg bloeden van het centrum – dat hadden alle peilingen wel juist.

Open VLD verloor Vlaams bijna 200.000 stemmen, CD&V ruim 100.000 stemmen. Samen boeren ze tien zetels achteruit.

De Vlaamse liberalen zijn in het Vlaams Parlement nu even groot/klein als de PVDA en Groen, met elk negen zetels.

Nog goed een op de vijf Vlamingen stemt op de twee oudste politieke krachten van het land. De kiezers die ze verloren, zijn volgens een eerste analyse niet zelden naar de N-VA getrokken.

Federaal is de achteruitgang minder uitgesproken, maar evenzeer een feit. Het is ook tekenend dat CD&V mogelijk het verlies kon beperken door expliciet weg te trekken van het centrum, zoals een analyse van De Stemtest aantoonde.

Uiteraard wordt een deel van die achteruitgang opgevangen door de socialisten, die derde traditionele politieke stroming die er zondag wél op vooruitging.

Of beter gezegd, Vooruit maakte het verlies goed dat het in 2019 leed en staat in zetels en procenten opnieuw op het niveau van 2014.

Een sterke prestatie, maar ze volstaat niet om de achteruitgang van de klassieke tripartite om te buigen, laat staan om het centrum dan maar zelf te claimen als volkspartij.

Verleidden socialisten, liberalen en christendemocraten in 1995 nog bijna zeven op de tien Vlaamse kiezers, dan was dat zondag nog goed drie op de tien.

Zelden nog de grootste

De volle schok van die switch wordt pas duidelijk als we de uitslagen bekijken op gemeentelijk niveau, waar het zoeken is naar plaatsen waar een van de drie traditionele formaties nog de grootste is.

Afgaand op de Vlaamse verkiezingen zijn dat er exact drie voor Vooruit – Gent, Leuven en Gingelom – vijf voor Open VLD en vijftien voor CD&V. Samen 23 gemeenten, in 2019 waren dat er nog 89.

Vlaams Belang daarentegen, dat in 2014 in geen enkele gemeente de grootste partij was, was dat er zondag in liefst 143, bijna de helft van de 300 Vlaamse gemeenten.

De partij overrompelt grote delen van West-Vlaanderen, Limburg, de Kempen en de Denderstreek.

De N-VA is in nog eens 130 gemeenten de grootste partij. En samen haalden ze in bijna de helft van de gemeenten zondag een meerderheid van de stemmen.

Zoals deze week al opgemerkt werd, vallen die scores niet zomaar door te trekken naar de gemeenteraadsverkiezingen van oktober.

In nogal wat – vooral landelijke – gemeenten heeft Vlaams Belang amper een werking die naam waardig.

Burgers hebben door de band ook meer vertrouwen in hun lokale bestuur dan in ‘Brussel’. In oktober wacht geen referendum voor of tegen Vivaldi.

Waar Vlaams Belang toch doorbreekt, dreigt een herhaling van de dynamiek van 9 juni. De doorbraak zal op zich niet verrassen, en ook nu zegt Bart De Wever al dat Vlaams Belang er niets mee zal kopen.

Een belronde langs verschillende N-VA-afdelingen bewees hoezeer ze allemaal de deur dicht houden. Ook CD&V-voorzitter Sammy Mahdi verbiedt alle lokale afdelingen om in zee te gaan met Vlaams Belang.

“We mogen die doos van Pandora niet openen.”

Nieuwe stresstest

Toch is het opletten richting 13 oktober. Want de afzwakking van de centrumpartijen bovenlokaal betekent dat ze straks ook hun lokale grip kunnen verliezen.

Zeker Open VLD lijkt sinds zondag de controle kwijt. Dat een pak liberale burgemeesters – zoals in Kortrijk, Oostende en Gent – al beslist hadden om onder andere namen op te komen, deed al weinig goeds vermoeden qua vertrouwen in het nationale merk.

Is een partij op dat moment nog bij machte om een nationaal dictaat uit te vaardigen?

Ook CD&V deed de voorbije jaren veel moeite om lokale afdelingen bij zich te houden, door hun financiële ondersteuning en directe linken tot de kabinetten te beloven.

In tegenstelling tot Open VLD speelt CD&V die laatste hefboom waarschijnlijk niet kwijt.

Net zoals bij Vlaamse verkiezingen krijgt de grootste partij bij lokale verkiezingen het initiatiefrecht.

Wat Vlaams Belang nipt niet gelukt is op 9 juni, zal in verschillende gemeenten op 13 oktober wel lukken, al zullen het er geen 143 zijn.

In al die gemeenten zal Vlaams Belang straks wél de kans krijgen om andere partijen te overtuigen. En de link met Brussel zal bij sommige van die lokale partijen misschien niet zo sterk zijn.

Dat worden stuk voor stuk interessante gesprekken om in de gaten te houden.