De mening – Het meest rationele dat je kunt doen, is irrationele dromen koesteren

Is het voorstel om grenzen af te schaffen irrationeel? Alleen als je het bekijkt vanuit het geldende normatieve kader, schrijft Albina Fetahaj.

Albina Fetahaj – De Standaard

20 februari 2025

Leestijd: 3 min

Gisteren bekeek ik een fragment van het Nederlandse programma Buitenhof.

Dichteres en filosofe Lieke Marsman, ongeneeslijk ziek, was er enkele dagen geleden te gast naar aanleiding van haar nieuwe boek Op een andere planeet kunnen ze me redden.

In het gesprek plaatst ze vraagtekens bij ‘het rationele denken’. Want waarom wordt haar idee over zinloos lijden weggezet als irrationeel? Wie bepaalt eigenlijk wat dat is?

“Je ziet dat we rationeel handelen vaak verwarren met handelen binnen de systemen die gelden”, zegt Marsman nog in het gesprek.

We zitten zodanig gevangen in structuren dat we vervolgens ook proberen binnen die structuren tot oplossingen te komen.
Dat heet dan ‘rationeel handelen’.

Maar die redenering gaat voorbij aan het feit dat de meeste hedendaagse problemen:

Extreme klimaatverandering
Oorlog
Massamigratie
Groeiende ongelijkheid
Steeds toenemend autoritarisme

niet zomaar wat neveneffecten zijn van het huidige systeem.

Ze vormen juist de logische uitkomst van een kapitalistisch systeem, gebouwd op de onderdrukking en uitbuiting van de overgrote meerderheid van de wereldbevolking, en dat ten gunste van een kleine minderheid en haar honger naar grondstoffen.

Als dat het geval is,
hoe rationeel is het dan nog om binnen het huidige systeem naar oplossingen te blijven zoeken?

Veel dekoloniale denkers zoals Frantz Fanon en Aimé Césaire maken duidelijk dat de oplossing niet ligt in hervormingen van het systeem, maar in de afwijzing ervan, wat ruimte creëert voor een nieuwe maatschappij los van overheersing en geweld.

Wie er bijvoorbeeld voor pleit om grenzen, politie of gevangenissen af te schaffen, wordt al snel weggezet als “irrationeel” of “gek”.

Maar zoals Marsman duidelijk maakt:
Wie bepaalt wat gek of irrationeel is?

De Britse schrijver en ecologisch activist George Monbiot legt in zijn boek Out of the wreckage uit dat als we twijfelen of ons denken “ergens op slaat”, we dat altijd doen vanuit een normatief kader.

Het gaat zelden om de ideeën op zich.
Als machtshebbers hun gewelddadige politieke structuren presenteren als universele waarheden, lijkt elke visie die dat overheersende denken fundamenteel in vraag stelt “gek”, “irrationeel” en “onredelijk”.

Zolang de huidige wereldorde ons tot passieve getuigen van een genocide maakt en levende migranten problematischer acht dan dode migranten, zolang de menselijkheid van geracialiseerde mensen steeds in vraag wordt gesteld, is het meest rationele dat iemand kan doen, de ogenschijnlijk irrationele droom van een andere wereld zonder uitbuiting en onderdrukking verdedigen.

Dus in plaats van ons zorgen te maken over de vraag of we gek of irrationeel klinken, is het juist onze morele plicht te weigeren om binnen de contouren van het normatieve denken naar een nieuw verhaal te zoeken.

Binnen een gewelddadig systeem gestoeld op uitbuiting en hiërarchische overheersing moeten we juist naar die “gekke” alternatieve ideeën grijpen.