Dirk Verhofstadt – Het is wel degelijk vijf voor twaalf, niet alleen in Duitsland

Dirk Verhofstadt is moraalfilosoof en auteur van Dagboek 1933. Hij vreest dat we afglijden naar de jaren dertig en ziet op tal van plekken hoe de democratie ondermijnd wordt.

Dirk Verhofstadt – De Morgen

5 februari 2025

Leestijd: 7 min

In zijn column ‘Het is nog geen vijf voor 1933, maar toch moeten we scherp naar Duitsland kijken’ sluit De Morgen-hoofdredacteur Remy Amkreutz zich aan bij de krant Die Zeit dat we nog niet moeten vrezen voor een herhaling van 1933 toen de nazi’s aan de macht kwamen.

Wel stelt hij dat een toetreding van de extreemrechtse AfD in een regeringscoalitie met de CDU/CSU tot de mogelijkheden behoort en dat we ‘extreemrechts scherp in het oog’ moeten houden.

Ik vrees dat het wel degelijk vijf voor twaalf is, niet alleen in Duitsland, maar ook in tal van andere landen waar autocratische leiders aan de macht zijn.

In mijn Dagboek 1933 heb ik aangetoond hoe Hitler er op nauwelijks 53 dagen in slaagde om de Weimar-democratie te vernietigen en in Duitsland een dictatoriaal regime installeerde.

Hij kwam op 30 januari 1933 aan de macht en:

Hij gaf opdracht om politieke tegenstanders op te pakken en gevangengenomen nazi’s te bevrijden
Hij ‘zuiverde’ heel snel het bestuursapparaat en liet er loyale volgelingen plaatsen
Hij voerde na de brand van de Reichstag een noodwet in en gaf politie en de SA bijzondere bevoegdheden om tegenstanders aan te pakken
Hij liet tal van rechters en juristen ontslaan
Hij maakte meteen duidelijk dat hij internationale verdragen naast zich neer zou leggen
Hij kreeg snel de steun van de grootindustrie en de banken

Op 23 maart 1933 stemde het Duitse parlement de ‘machtigingswet’ goed waardoor Hitler alle bevoegdheden kreeg en de democratie niet langer bestond.

We zien hetzelfde gebeuren met Trump in de Verenigde Staten, die steeds meer afglijden naar een autocratie.

Met een leider die zichzelf onfeilbaar acht
Die criminelen, die veroordeeld waren wegens de bestorming van het Capitool waarbij vijf doden vielen, vrijliet
Die zich beroept op een noodwet om vreemdelingen op te pakken en met militaire vliegtuigen te deporteren
Die tegen de grondwet in, weigert om kinderen te erkennen die in de VS geboren zijn
Die de rechterlijke macht veracht en hem onwelgevallige aanklagers en advocaten ontslaat of vervolgt
Die met één e-mail twee miljoen ambtenaren op non-actief wil zetten en vervangen door loyale volgelingen
Die de soevereiniteit van andere landen, zoals Groenland, Canada en Panama bedreigt
Die internationale instellingen en verdragen zoals de World Health Organization (WHO) en het Klimaatakkoord van Parijs naast zich neerlegt
Die de steun krijgt van invloedrijke miljardairs die nu mee aan de knoppen van de macht zitten

Ik zeg u: de jaren dertig zijn terug.

Die ondermijning van de democratie zien we ook elders gebeuren:

Door in strijd met de Conventie van Genève asielzoekers te behandelen als criminelen
Door een toenemend haatdragend en dehumaniserend taalgebruik tegenover vreemdelingen
Door het inroepen van noodwetten en uitzonderingstoestanden (zoals in Nederland)
Door woonstbetredingen toe te laten bij burgers die mensen zonder papieren herbergen
Door hun afwijzing van de lgbtq+-gemeenschap en transgenders in het bijzonder
Door het ondermijnen van de onafhankelijke rechterlijke macht en de publieke omroepen, zoals in Hongarije
Door hun onwil om de gevaarlijke machtsconcentraties van de tech-bedrijven aan te pakken
Door hun steun te betuigen aan Vladimir Poetin en Elon Musk die nochtans interveniëren in verkiezingen in democratische landen
Door samen te werken met extreemrechtse partijen waarvan we weten dat ze de democratie niet gezind zijn, zoals in Duitsland
Door het bagatelliseren van de milieuproblematiek en het verder aanboren van fossiele brandstoffen
Door hun afwijzing van de Europese Unie die al tachtig jaar gezorgd heeft voor meer welvaart en vrede op ons continent

De voorspelbare reactie zal weer zijn dat ik niet aan een reductio ad Hitlerum mag doen en dat vergelijkingen met het nazisme van de jaren dertig niet opgaan.

Dat klopt niet en ik blijf het dus wel doen.

Er zijn immers zoveel overeenkomsten tussen het extreemrechtse gedachtegoed van vandaag en dat van de jaren dertig dat we dit niet langer mogen negeren en verzwijgen.

Natuurlijk weet ik dat de geschiedenis zich niet exact zal herhalen. De leiders van vandaag dragen geen uniformen en hebben geen knokploegen, nu dragen ze mooie maatpakken en hebben zoals in de VS de federale politionele en militaire macht in handen zoals de Trump-getrouwen Pamela Bondi en Pete Hegseth.

We moeten ons verzetten tegen deze onmiskenbare afglijding naar de jaren dertig.

Democratische partijen moeten de deur voor extreemrechts op slot houden, want door ermee samen te werken, maak je hun gedachtegoed salonfähig zoals in Nederland en Duitsland gebeurt.

We moeten vanuit Europa de ongeziene machtsconcentratie van Elon Musk via X, die een directe bedreiging vormt voor onze democratie, aan banden leggen. Denk aan zijn inmenging in de Duitse verkiezingen.

En we moeten luid en klaar blijven zeggen dat we niet terug willen naar een tijd waarin mensenrechten en vrijheden van geen tel waren.

Elke mens heeft rechten, ook migranten en asielzoekers.

Elie Wiesel, die Auschwitz overleefde, zei het al:

‘Het tegengestelde van liefde is niet haat,
het is onverschilligheid.’

Die onverschilligheid bij de gewone Duitsers was een van de belangrijkste oorzaken van de snelheid waarmee de nazi’s de rechten en vrijheden, en de rechtsstaat in 1933 konden afbouwen.

Die onverschilligheid vormt vandaag het grootste gevaar dat dit opnieuw kan gebeuren.