Extreemrechtse politici hebben geen boodschap aan ouderwetse feiten, schrijft Ilja Leonard Pfeijffer in zijn essay voor De Morgen. Want in het woud van duizenden waarheden is hun waarheid de enige die telt. Wie heeft er dan nog vrije pers of debat nodig?
Ilja Leonard Pfeijffer – De Morgen
Democratie is gebaseerd op debat. Dat maakt haar ook zo inefficiënt. Maar efficiëntie is niet haar doel, eerder het inbouwen van garanties tegen de doelmatigheid van geconcentreerde macht.
Een staatsvorm die zichzelf beschouwt als een voortdurende discussie tussen burgers met gelijke rechten en gelijkwaardige meningen, vooronderstelt gedeelde toegang tot informatie.
De uitwisseling van ideeën, die aan de democratie ten grondslag ligt, wordt een farce of zelfs een onmogelijkheid als niet iedereen over dezelfde feiten kan beschikken.
Daarom geldt het in onze representatieve democratieën als een doodzonde wanneer bewindslieden het parlement niet of onjuist informeren, want wij hebben onze volksvertegenwoordigers het mandaat gegeven om namens ons de discussie te voeren die de democratie gestalte geeft.
Daarom speelt ook de pers een cruciale rol in een gezonde democratie.
De vrijheid van meningsuiting is het fundamentele recht dat garant staat voor de vrijheid van journalisten om burgers te informeren over feiten die de machthebbers onwelgevallig zijn.
Zo zou het moeten gaan. Maar er is een probleem. De feiten zijn de laatste tijd niet meer wat ze geweest zijn.
De echokamers van het internet en de op winst beluste algoritmen, die ons voeden met steeds meer hapjes van hetzelfde gerecht dat we eerder lekker hebben gevonden en die ons en de adverteerders tevreden proberen te houden door al onze vooroordelen en waanideeën te bevestigen, hebben zo veel alternatieve belevingssferen gecreëerd dat de waarheid onder een enorme hoeveelheid waarheden bedolven is geraakt.
De feiten zijn ook maar een mening geworden.
Van deze situatie wordt misbruik gemaakt door politici die in naam van de democratie het wantrouwen in de democratie voeden.
Alkibiades geeft in mijn roman de volgende analyse van het politieke klimaat in Athene:
‘Hoe verdeeld het volk ook is, er staan om de haverklap leiders op die de uiteenlopende vormen van onvrede mobiliseren en pretenderen dat zij namens het gehele volk spreken.
´Zij spiegelen het volk voor dat het een monopolie heeft op het gezonde verstand en dat het homogeen is in zoverre het wordt verraden door de politieke elite.
´Zij presenteren het als een vanzelfsprekendheid dat de gezonde volkswil, die door de heersende klasse wordt genegeerd, naadloos samenvalt met hun eigen standpunten en elke mening die afwijkt van die van hen, beschouwen zij als een verloochening van het soevereine volk en een verkrachting van de democratie.
´Zij doen een beroep op emotie en presenteren rationaliteit als een instrument van het establishment.
´Het volk heeft geen behoefte aan feiten of argumenten, omdat het volk donders goed weet dat argumentatie een onderdeel is van het complot om het volk te onderwerpen en dat dat de feiten zijn.
´Met de insinuatie dat de democratische instituties het werktuig zijn waarmee de politieke elite het volk knecht en kleineert, zetten zij het volk in naam van de democratie op tegen de democratie, die in hun visie geen democratie mag heten als zij niet neerkomt op een compromisloze alleenheerschappij van hun eigen gelijk.’
Deze woorden van Alkibiades lijken geschreven door een romancier die zich meer zorgen maakt over de huidige teloorgang van de democratie in Europa dan die van Athene 2.500 jaar geleden.
Ik had mijn bezorgdheid over de staat van ons bestel niet beter kunnen formuleren dan hij.
BRULLEN EN BEDREIGEN
Dergelijke politici, die we voor alle duidelijkheid ook populisten zouden kunnen noemen en die zich overal in Europa en buiten Europa op dit moment kunnen verheugen in een toenemende populariteit, hebben een andere, om niet te zeggen modernere kijk op de rol van informatie.
Eigenlijk willen ze helemaal geen debat.
Democratische uitwisseling van ideeën is in hun ogen overbodig geworden zodra zij aan de macht zijn gekomen, want zij claimen het monopolie op de gezonde volkswil.
In het woud van de duizenden waarheden is hun waarheid de enige die telt.
Als de feiten in strijd zijn met hun feiten, dan zijn hun feiten alternatieve feiten, die als een alternatieve mening tegenover de mening van anderen gezet kan worden, waarna er vervolgens geen twijfel over kan bestaan dat hun mening de enige juiste mening is, want zij vertegenwoordigen het volk.
De ontmanteling van de democratie in naam van de democratie, die zij voor ogen hebben, verhoudt zich slecht met echte ouderwetse feiten en met geïnformeerde burgers.
Journalisten zijn hun natuurlijke vijanden.
De vier jaren waarin Donald Trump heeft gediend als president van de Verenigde Staten van Amerika, die hopelijk geen prelude zullen blijken op een tweede termijn, die, als daarvan sprake wordt, weleens langer dan vier jaar zou kunnen duren, hebben vrijwel dagelijks eclatante voorbeelden opgeleverd van manipulatie van feiten, gegoochel met alternatieve waarheden en uitgesproken vijandigheid jegens de pers.
De Nederlandse extreemrechtse politicus Geert Wilders, die de recente verkiezingen heeft gewonnen en die thans met andere rechtse partijen aan het onderhandelen is voor de vorming van een meerderheidscoalitie, heeft journalisten ‘tuig van de richel’ genoemd.
Afschaffing van de publieke omroep staat in zijn verkiezingsprogramma.
President Milorad Dodik van de Servische Republiek, een deelstaat in Bosnië en Herzegovina, heeft onlangs tijdens een persconferentie de microfoon uit de handen gerukt van een journaliste die een kritische vraag stelde en haar toegebruld dat haar anti-Servische houding het land naar de verdoemenis helpt.
De zojuist gekozen president Javier Milei van Argentinië is berucht om zijn verbale en fysieke bedreigingen van journalisten.
Premier Giorgia Meloni van Italië, die sinds 22 oktober 2022 het land waar ik woon regeert met een coalitie van rechtse en extreemrechtse partijen, is op weinig beleidsterreinen zo voortvarend als met haar programma om de persvrijheid in te perken.
Nadat zij de publieke omroep RAI vrijwel heeft afgebroken door alle kritische journalisten en programmamakers te ontslaan, is haar regering thans in hoog tempo wetten aan het maken die ook de schrijvende pers knevelen.
Zij wil het alleenrecht op het dominante discours. Zij wil het monopolie op de waarheid verwerven.
Een waarheid die voor alle rechtse populisten nogal ongemakkelijk is, is de klimaat verandering.
Het doel van klimaatbeleid op lange termijn kan misschien nog wel rekenen op enige consensus onder de kiezers, maar wie heeft er wat aan de lange termijn als de kiezers op korte termijn in opstand komen tegen allerhande vervelende maatregelen?
De opiniepeilingen van morgen zijn belangrijker. Wie herkozen wil worden, heeft niets aan de lange termijn.
Geert Wilders heeft er een officieel punt van gemaakt in zijn verkiezingsprogramma dat het Nederlandse en Europese klimaatbeleid ‘door de shredder’ moet.
MUILKORFWET
De Italiaanse regering van Meloni wil het er niet over hebben. Het klimaatprobleem mag niet ter sprake komen. De regering heeft een wet uitgevaardigd die klimaatactivisme strafbaar stelt. De wet is onlangs, op 17 januari 2024, door het parlement aangenomen.
Wie monumenten besmeurt of tomatensoep tegen schilderijen aan gooit om aandacht te vragen voor de klimaatverandering, riskeert thans een geldboete van 60.000 euro en vijf jaar cel.
Het zorgwekkende van deze wet is dat hij speciaal is gemaakt om dit zogenaamde ‘ecovandalisme’, zoals het wordt genoemd, te bestraffen.
Wie monumenten bekladt door erop te schrijven dat een meisje met een mooie naam de liefde van zijn leven is, door de boodschap erop te schilderen dat Genoa een betere voetbalclub is dan Sampdoria, of door er een tag op te sprayen die niets met het klimaat te maken heeft, zal niet conform de nieuwe wet worden berecht.
De wet is niet bedoeld om monumenten te beschermen, maar om een specifiek standpunt te bestrijden.
Maar de aanval van de Italiaanse regering op de waarheid gaat nog verder dan dat.
De zogenaamde ‘muilkorfwet’ (ook wel het amendement-Costa genoemd), die op 19 december 2023 door de kamer is aangenomen en nu bij de senaat ligt, voorziet een verbod op publicaties over gerechtelijke onderzoeken voordat deze tot een veroordeling hebben geleid.
De wet wordt verdedigd met een beroep op Artikel 27 van de Italiaanse grondwet (iedereen is onschuldig tot het tegendeel is bewezen), dat zou moeten prevaleren boven Artikel 21 (persvrijheid), maar het is duidelijk dat de wet met name is bedoeld om een einde te maken aan de eindeloze stroom berichten en onthullingen over bewindslieden als Daniela Santanchè (minister van Toerisme) en Vittorio Sgarbi (onderminister van Cultuur), die verdacht worden van verregaande malversaties.
Misschien is het zelfs nog zorgwekkender dan dat. Door het proces van gerechtelijke waarheidsvinding aan het zicht te onttrekken worden de voorwaarden geschapen voor manipulatie van het juridische systeem.
Wanneer Meloni besluit het voorbeeld te volgen van haar geestverwanten in Polen, Hongarije en Israël en stappen te zetten om de rechterlijke macht onder haar controle te brengen, zal de muilkorfwet voorkomen dat burgers kunnen controleren waarop rechters hun vonnissen baseren.
SPINS EN NEPNIEUWS
Tegelijkertijd heeft de Italiaanse regering een voorstel ingediend om de wet op laster te hervormen.
Wanneer een journalist volgens het oordeel van de rechter schuldig wordt bevonden aan het verkondigen van onwaarheden, zal deze journalist volgens dit wetsvoorstel persoonlijk aansprakelijk gehouden kunnen worden.
Afgezien van mogelijke schadevergoedingen kan hem of haar astronomische geldboetes worden opgelegd tot wel 50.000 euro.
Bovendien zal het medium waarvoor de journalist schrijft gedwongen worden tot rectificatie zonder nog langer het recht te hebben om daarop een weerwoord te geven.
Ten slotte zijn er de afgelopen weken steeds meer details aan het licht gekomen over de manier waarop Meloni de inhoudelijke berichtgeving in de pers probeert te beïnvloeden.
Haar vertrouweling Giovanbattista Fazzolari, senator en onderminister van haar regering, heeft de leiding over deze operatie.
Dagelijks stuurt hij orders en bedreigingen naar de pers. Hij suggereert spins aan bevriende media en verspreidt nepnieuws. Tevens heeft hij de regie over de video’s waarmee Meloni tot het volk spreekt om geen persconferenties te hoeven geven.
Deze aantastingen van de persvrijheid dienen niet verkeerd te worden begrepen.
We zouden geneigd kunnen zijn om ze te interpreteren als uit de hand gelopen treiterijen, als kinderachtig onvermogen om kritiek te accepteren of als uitingen van revanchisme, dat zijn vastberadenheid ontleent aan de jarenlange verkettering van extreemrechts door linkse journalisten.
Dat zou allemaal al erg genoeg zijn, maar het is nog erger dan dat. Almacht is de inzet.
Viktor Orbán, die zijn auctoriële bewind baseert op controle over de Hongaarse pers, is een inspiratiebron.
Extreemrechtse politici als Meloni trachten het monopolie op de waarheid te verwerven, teneinde de kakofonie van het democratische debat het zwijgen op te leggen en de democratie te ontmantelen.
Zij zijn de democratie in hun visie, dus zij hebben geen debat nodig om hun alleenheerschappij van democratische legitimatie te voorzien.
Beeld Rebecca Fertinel
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere berichten van
Bron: De Morgen