Ilja Leonard Pfeijffer houdt Europa een spiegel voor. Na Trumps acties, J.D. Vances uitspraken en de immer groeiende invloed van Elon Musk vraagt hij zich af: mag Europa de Verenigde Staten nog wel als bondgenoot beschouwen?
Ilja Leonard Pfeijffer – De Morgen
22 februari 2025
Leestijd: 9 min
‘Onze soft power van morele superioriteit is van weinig waarde in de confrontatie met immorele regimes.’
Op 5 februari jongstleden kreeg president Sergio Mattarella van Italië een eredoctoraat uitgereikt van de universiteit van Aix-Marseille. In zijn aanvaardingsrede sprak hij over het belang van de internationale rechtsorde.
Hij trok parallellen met de jaren dertig van de vorige eeuw, toen internationale samenwerking plaatsmaakte voor een klimaat van conflict en machtshonger, dat leidde tot een veroveringsoorlog.
“Dit was het project van het Derde Rijk”, zei hij. “En de huidige Russische agressie jegens Oekraïne is van dezelfde aard.”
Hij bracht het Verdrag van München van 30 september 1938 in herinnering, toen:
“Onder verwaarlozing van verantwoordelijkheden de principes van rechtvaardigheid werden opgeofferd aan de wil om een willekeurige oplossing te vinden ten bate van de stabiliteit, die hoe dan ook zou verdwijnen.
“De strategie van appeasement heeft in 1938 niet gewerkt. Vastberadenheid zou hoogstwaarschijnlijk een oorlog hebben voorkomen. Wanneer we nadenken over vooruitzichten op vrede in Oekraïne, dienen wij ons hiervan bewust te zijn.”
Die redevoering van president Mattarella leidde tot een diplomatieke rel. De vergelijking met het Derde Rijk werd door Rusland niet geaccepteerd.
Woordvoerder van de Russische minister van Buitenlandse Zaken Maria Zakharova sprak van “blasfemische verzinsels, die niet zonder gevolgen zullen blijven.”
Op maandag 17 februari werd Italië het slachtoffer van grootschalige Russische cyberaanvallen. De computersystemen van de Milanese vliegvelden Malpensa en Linate werden aangevallen, het betalingsverkeer van banken werd ontregeld en websites van ministeries en carabinieri werden platgelegd.
Dat zijn geen kwajongensstreken, pesterijen of provocaties. Dat zijn oorlogshandelingen, zoals eerdere sabotagepogingen van onderzeese internetkabels en beïnvloeding van verkiezingen niet anders kunnen worden geïnterpreteerd dan als daden van agressie.
Europa is in oorlog met Rusland en het zou onverstandig zijn dat te ontkennen.
Onze machtigste bondgenoot wil nu zonder ons met onze vijand onderhandelen. Omdat Donald Trump zijn verkiezingsbelofte, dat hij de oorlog tussen Rusland en Oekraïne op de eerste dag van zijn ambtstermijn zou beëindigen, met enige vertraging alsnog wil waarmaken, heeft hij het initiatief genomen tot vredesbesprekingen met Rusland.
Trumps woordvoerders hebben herhaaldelijk kenbaar gemaakt dat Europa hiervoor niet is uitgenodigd.
Open rekening
De eenvoudigste manier om een oorlog te beëindigen is hem te verliezen.
Volgens dat adagium heeft de zelfverklaarde meesteronderhandelaar al bij voorbaat verklaard dat het onrealistisch is om te verwachten dat Rusland afstand doet van het deel van het Oekraïense territorium dat het na een gewelddadige invasie heeft bezet.
In ruil voor deze verkwanseling van zijn nationale soevereiniteit krijgt Oekraïne in Trumps plannen het voorrecht om herstelbetalingen voor de eerder verkregen steun af te dragen aan de Verenigde Staten in de vorm van de helft van de opbrengst van al zijn bodemschatten.
Dat blijkt uit een vertrouwelijk document van het Witte Huis van 7 februari, dat in handen is gekomen van The Telegraph en The Financial Times, waarin eveneens gewag wordt gemaakt van de Amerikaanse eis om volledige controle te verkrijgen over de Oekraïense havens en andere vitale infrastructuren.
Volgens Trump hebben de Verenigde Staten 300 miljard dollar gespendeerd aan de bescherming van Oekraïne, hetgeen overdreven is, want het Congres heeft zijn goedkeuring gegeven aan 175 miljard dollar steun, waarvan ongeveer 70 miljard ten goede is gekomen aan de Amerikaanse wapen industrie.
Maar volgens Trump staat er sowieso nog een rekening open.
“Ze hebben geweldige bodemschatten”, zei Trump enkele dagen geleden in een interview met Fox News.
“We kunnen een deal maken. Of misschien niet. De Oekraïners worden misschien op een dag Russen. Of misschien niet. Maar dat geld wil ik terug.”
Volgens de regering in Kiev behandelt het Amerikaanse regime Oekraïne “als de verslagen agressor van de oorlog aan wie straf maatregelen worden opgelegd die zwaarder zijn dan de kastijding van Duitsland krachtens het Verdrag van Versailles van 1919.”
In de stad München, waar de les werd geleerd waaraan Mattarella refereerde, namelijk dat appeasement van een agressor een riskante strategie is, vond op vrijdag 14 februari jongstleden de 61ste Munich Security Conference plaats, die werd bijgewoond door de Amerikaanse vicepresident J.D. Vance.
Het leek aan de Europese vertegenwoordigers de gelegenheid te bieden om hun machtige bondgenoot te sensibiliseren voor de belangen van Oekraïne en de rest van Europa.
In plaats daarvan gebruikte Vance het hem geboden podium voor een bijdrage aan de verkiezingscampagne van de extreemrechtse Alternative für Deutschland, met het oog op de Duitse verkiezingen van 23 februari, en voor een frontale aanval op Europa.
“De bedreiging van Europa waarover ik mij het meeste zorgen maak, is niet Rusland, China of enige andere externe vijand,” zei hij, “maar de bedreiging van binnenuit.”
Hij stond uitgebreid stil bij de gevaren van “massa-immigratie” om zijn extreemrechtse vrienden een steun in de rug te geven.
Hij beschuldigde Europa ervan dat het de kernwaarden van democratie en vrijheid van meningsuiting verkwanselt door de Roemeense verkiezingen, die onverwacht waren gewonnen door een pro-Russische extremist, ongeldig te verklaren op grond van beschuldigingen van Russische inmenging en door sociale media te willen censureren in naam van een strijd tegen misinformatie.
Hij vergeleek het huidige Europa met communistische regimes tijdens de Koude Oorlog, omdat “lelijke, uit het Sovjettijdperk stammende woorden als nepnieuws en desinformatie” gehanteerd worden als excuus voor de onderdrukking van burgers “die een alternatieve mening uitdragen of, wat God verhoede, op een onwenselijke manier stemmen of, erger nog, verkiezingen winnen.”
Minder betrouwbaar
Die rede van vicepresident Vance was van een schokkende impertinentie.
Iemand die Trumps rechterhand wil zijn nadat hij hem enkele jaren geleden nog met Hitler had vergeleken, is een schaamteloze opportunist die ieder gezag ontbeert om Europa de les te lezen.
Bovendien is hij als zelfverklaard kampioen van het vrije woord een exponent van een revanchistisch regime dat alle informatie over gender en klimaatverandering van het internet probeert te schrappen.
Zijn democratisch gekozen regering misbruikt haar democratische mandaat om de democratische instituties af te breken en een oligarchie van miljardairs te vestigen.
Namens Elon Musk, die door niemand democratisch is gekozen, meent Vance Europa te mogen waarschuwen dat het diens platform X geen beperkingen moet opleggen.
Vrijheid van meningsuiting is iets anders dan het recht op manipulatie door verspreiding van desinformatie.
Er bestaat geen gelijk speelveld tussen de meningen van burgers en grootschalige beïnvloeding die door algoritmen wordt ondersteund.
De onvermijdelijke conclusie is tweeledig.
De eerste gevolgtrekking, dat Europa er sinds het aantreden van president Trump niet langer blindelings op kan vertrouwen dat de Verenigde Staten garant staan voor de veiligheid van Oekraïne en van de rest van het continent, hadden we kunnen en moeten zien aankomen.
Velen hadden dat ook daadwerkelijk voorspeld, hetgeen echter niet heeft geleid tot adequate voorzorgsmaatregelen.
Tegelijkertijd is het een harde les om ons thans geconfronteerd te zien met de schaamteloze wijze waarop de regering van Trump de territoriale integriteit in Europa ondergeschikt maakt aan de financiële belangen van Amerika.
Maar ik ben bang dat de tweede conclusie nog schokkender is en nog verder reikende gevolgen zal hebben.
De aanval van Vance en eerdere aanvallen van Musk op de Europese democratieën en hun openlijke steun voor extremistische, antidemocratische en anti-Europese partijen in Europa roepen de vraag op in hoeverre Europa de Verenigde Staten nog als een bondgenoot mag beschouwen.
Als we ons herinneren dat Trump zich herhaaldelijk negatief heeft uitgesproken over het project van Europese eenwording en als we beseffen dat de handelsbeperkingen voor Europa die hij heeft aangekondigd realiteit kunnen worden, wint die vraag nog verder aan relevantie.
We hadden verwacht dat onze trouwe bondgenoot met het aantreden van Trump minder betrouwbaar zou worden, maar nu moeten we tevens onder ogen zien dat die voormalige bondgenoot zich heeft getransformeerd in een mogendheid die ons vijandig is gezind.
Soft power
Er staat meer op het spel dan de territoriale integriteit van Oekraïne.
Het Russische regime van Poetin voert al jaren een hybride oorlog tegen Europa, waarbij het al het mogelijke in het werk stelt om de eenheid van de Europese Unie te ondergraven door het verspreiden van desinformatie, steun aan anti-Europese populisten, inmenging in de verkiezingen en het bewust verergeren van de vluchtelingenproblematiek.
Sinds kort hebben we te maken met een regering in de Verenigde Staten die dit allemaal eigenlijk wel prima vindt, die de Europese Unie eveneens als een onwenselijkheid beschouwt en die eveneens actieve steun verleent aan politieke stromingen die het Europese project willen saboteren.
In een geopolitiek speelveld waar geen andere wet nog geldt dan het recht van de sterkste, zal Europa om te overleven de sterkste moeten worden
Opeens zit Europa klem tussen een agressieve mogendheid met imperialistische ambities, die niet terugdeinst voor de militaire invasie van een soevereine staat, en onze vroegere beschermer, die de Russische inval in Oekraïne beschouwt als een buitenkans voor zelfverrijking, waarvoor hij met graagte bereid is om het op een akkoordje te gooien met onze vijand, en die geen enkele aanleiding biedt om te veronderstellen dat hij de rechtvaardigheid in voorkomende gevallen in de toekomst wel zal laten prevaleren boven zijn eigenbelang.
De internationale rechtsorde, waaraan Mattarella refereerde in zijn redevoering in Marseille, is in korte tijd een fictie geworden, tenzij Europa in staat zal zijn om die af te dwingen, hetgeen eveneens een fictie is.
In een geopolitiek speelveld waar geen andere wet nog geldt dan het recht van de sterkste, zal Europa om te overleven de sterkste moeten worden.
We hoeven de opgave waarvoor wij ons gesteld zien slechts in die termen te formuleren om in te zien dat het niet erg waarschijnlijk is dat wij overleven.
In economisch opzicht zijn wij een machtsblok, maar militair gezien zijn wij op geen enkele manier berekend op de krachtmeting die plaatsvindt.
Onze soft power van morele superioriteit, waarop wij ons graag mogen beroemen, is van weinig waarde in de confrontatie met immorele regimes. Het ergste is dat wij worden gefnuikt door politieke onenigheid.
Europa staat oog in oog met de geschiedenis. Het zal zichzelf moeten verbazen met een ongehoorde demonstratie van eensgezindheid en vastberadenheid of het zal niet meer zijn.
Beeld Rebecca Fertinel / ZUMA press
Lees ook
Klik hier of op de hyperlinks hieronder
en vind andere berichten van
Bron: De Morgen