Wanneer woorden de werkelijkheid herschrijven: Donald Trump presenteerde zichzelf als een bevrijder tijdens zijn inauguratie, terwijl zijn agenda een aanval op de rechtsstaat belichaamt, schrijft Ilja Leonard Pfeijffer.
Ilja Leonard Pfeijffer – De Morgen
25 januari 2025
Leestijd: 9 min
‘Tijdens Trumps redevoering was de wereld getuige van de ‘Umwertung aller Werte’’
Toen ik een jaar en een maand geleden aan deze beschouwende kroniek begon, waarin ik wilde documenteren en analyseren op welke manier de democratie en de rechtsstaat in Europa en elders hun glans verliezen en van hun glans worden ontdaan en hoe de traditionele democratische rechtsorde onder druk van individuele politici, stromingen in de politiek en sentimenten in de maatschappij die oude verworvenheden als belemmeringen zien en die vanzelfsprekendheden uitdagen, een transformatie ondergaat, die in sommige landen sneller haar beslag krijgt dan in andere maar die geen enkele van de democratische naties onberoerd laat, en langs lijnen van geleidelijkheid of schoksgewijs wordt vervangen door in beginsel democratisch gelegitimeerde regimes met autocratische aspiraties, waarbij de machtsbalans steeds verder doorslaat ten gunste van fascistoïde ideologieën, en toen ik mij aan de kwijting van deze mijzelf gestelde opdracht zette in de angstige verwachting dat ik en mijn lezers met mij om deze redenen getuigen zouden zijn van ontwikkelingen die de historie van ons continent en van de westerse wereld verregaand zouden beïnvloeden, koos ik de kracht van het woord als uitgangspunt.
Ik begon bij woorden die een begin wilden zijn en wel bij de nieuwjaarstoespraak van de Italiaanse president Sergio Mattarella, waarin hij het afgelopen jaar inluidde met de oproep om betrokken te zijn.
Sindsdien zijn er dertien roerige maanden verstreken en hoewel president Mattarella nog steeds in functie is en zich onverminderd inzet voor de democratie en voor de waarborgen van de democratische rechtsstaat, lijkt hij nog ouder geworden dan hij geworden is.
Zijn onvermoeibare rechtsstatelijkheid en zijn constitutionele standvastigheid maken hem tot een man van vroeger, een politicus uit lang vervlogen tijden, toen respect voor de democratische instituties nog niet als een partijpolitieke stellingname tegen de wil van het volk werd beschouwd.
Misdadiger
Ook nu moet ik stilstaan bij woorden die een begin willen zijn. Afgelopen maandag 20 januari 2025 werd Donald Trump in het Capitool in Washington DC ingezworen als de zevenenveertigste president van de Verenigde Staten.
Iets na het middaguur conform de plaatselijke tijd luidde hij zijn ambtstermijn in met een redevoering, die begon met de belofte dat de Gouden Eeuw van Amerika precies op dat moment een aanvang zou nemen.
Trumps hele inaugurele rede, die ongeveer een half uur duurde, was een boeiend en leerzaam voorbeeld van de herinterpretatie van waarden en begrippen die kenmerkend is voor de politieke stromingen die overal in de westerse wereld aan kracht winnen.
Juist omdat Trump vanwege de ceremoniële context van zijn toespraak niet kon improviseren, delireren en krenken, zoals hij normaal gesproken graag doet, en gedwongen was om zich als kersvers ingezworen president in institutionele termen uit te laten, wat hij met zichtbare tegenzin deed, maar wat hij wel deed, was zijn redevoering angstaanjagend illustratief voor de wijze waarop anticonstitutionele politiek zich vermomt in de koningsmantel van de constitutie en voor de wijze waarop antidemocratische ambitie zich als manifestatie van de democratische wil van het soevereine volk presenteert.
Trumps redevoering was angstaanjagend illustratief voor de wijze waarop antidemocratische ambitie zich als manifestatie van de democratische wil van het soevereine volk presenteert
Het niet te verloochenen feit dat Trump de eerste veroordeelde misdadiger is die als president van de Verenigde Staten is beëdigd en dat hij bovendien onderwerp was van gerechtelijke onderzoeken op grond van verdenking van nog veel ernstigere misdaden, zoals bijvoorbeeld van betrokkenheid bij de verkapte staatsgreep op 6 januari 2021, werd gelijk aan het begin van de redevoering geadresseerd.
Trump beloofde onmiddellijk “weaponization” van het Openbaar Ministerie en de regering. Zijn vervolging en de vervolging van niet nader genoemde anderen door de onafhankelijke rechterlijke macht werd gekarakteriseerd als partijpolitiek gemotiveerd misbruik van de wet.
Later in zijn speech kwam hij hier nog op terug: “Nimmermeer zal de immense macht van de staat aangewend worden om politieke tegenstanders te vervolgen – iets waarover ik mee kan praten.”
Als de onafhankelijke rechterlijke macht Trump vervolgt, bewijst dat in de ogen van Trump dat de rechterlijke macht niet onafhankelijk is en wordt misbruikt door zijn politieke tegenstanders.
Om de rechterlijke macht opnieuw waarlijk onafhankelijk te maken, dient hij te worden gevrijwaard van vervolging.
“Onder mijn leiderschap”, zo zei hij, “zullen wij de eerlijke, onpartijdige rechtspraak herstellen conform de grondwettelijke beginselen van de rechtsstaat.”
Relikwieën
Op een vergelijkbare manier werd de strijd tegen desinformatie en manipulatie gekarakteriseerd als inperking van de vrije meningsuiting.
“Na jaren en jaren van illegale en ongrondwettelijke federale pogingen om de vrijheid van meningsuiting in te perken”, zei hij, “zal ik ook een decreet ondertekenen om onmiddellijk alle overheidscensuur te stoppen en de vrijheid van meningsuiting terug te brengen in Amerika.”
De strijd tegen leugens is censuur, terwijl de aanval op de waarheid door het herstel van het recht op het verspreiden van nepnieuws wordt gepresenteerd als herstel van de vrijheid van meningsuiting.
De decreten die hij in zijn rede aankondigde en die hij onmiddellijk daarna ook publiekelijk met een dikke Sharpie-pen heeft ondertekend, waarna hij de gebruikte Sharpie-pennen als sportrelikwieën in het publiek gooide, zijn niet bepaald het summum van democratie en rechtsstatelijkheid, noch naar inhoud noch wat betreft de procedure.
Sommige zijn ongrondwettelijk of druisen in tegen internationale verdragen en de bedoeling van decreten is dat de volksvertegenwoordiging er geen stem in heeft.
Maar in zijn redevoering benadrukte Trump zijn democratische legitimatie om dergelijke ondemocratische maatregelen te nemen.
“Het Amerikaanse volk heeft gesproken”, zei hij.
“Onze verkiezingsoverwinning bewijst dat de hele natie zich achter onze agenda schaart met een spectaculair groeiende steun in vrijwel alle segmenten van onze samenleving.”
Dat Trump het land per ondemocratisch decreet bestuurt, is democratisch aangezien het volk hem de volmacht heeft gegeven om ondemocratisch te zijn.
‘‘We zullen een samenleving smeden die is gebaseerd op verdienste’, zei Trump in zijn inauguratiespeech. Het klonk bijna cynisch’
De kwaadaardigste omkering, waarvan de hele redevoering was doordrenkt, was de presentatie van zijn aantreden als een bevrijding, waarmee de vorige regering als een bezetter werd afgeschilderd.
“Jarenlang heeft een radicaal en corrupt establishment macht en rijkdom van onze burgers afgenomen en de pijlers van onze samenleving zijn gebroken en in verval geraakt”, zei hij.
“Mijn uitverkiezing is een mandaat om een verschrikkelijk verraad ongedaan te maken en de mensen hun geloof, hun rijkdom, hun democratie en, inderdaad, hun vrijheid terug te geven. Vanaf dit moment is de neergang van Amerika een halt toegeroepen”, zei hij.
“Voor de burgers van Amerika is 20 januari 2025 bevrijdingsdag.”
Slechts woorden?
Achter Trump zaten drie van de vier rijkste mannen van Amerika, Elon Musk, Jeff Bezos en Mark Zuckerberg, die met z’n drieën goed zijn voor een vermogen van 838 miljard dollar, bijna anderhalf keer zoveel als het bruto nationaal product van België.
Nog significanter is het dat zij hun gezamenlijke vermogen in de tweeënhalve maand die is verstreken sinds de verkiezingsoverwinning van Trump op 5 november 2024 hebben zien toenemen met 233 miljard dollar, een winst van ruim een miljard dollar per persoon per dag.
Zij waren Trumps eregasten en zijn de steunpilaren van zijn regering. Hun aanwezigheid visualiseerde, symboliseerde en bewees dat hij in zijn tweede termijn een oligarchisch regime wil vormgeven dat de belangen van het grootkapitaal behartigt.
“Mijn regering zal worden geïnspireerd door een onvermoeibaar streven naar uitmuntendheid en succes”, zei hij.
“We zullen een samenleving smeden die is gebaseerd op verdienste.”
Het klonk bijna cynisch.
Aan de andere kant achter hem zaten de aftredende president Joe Biden en de vertrekkende vicepresident Kamala Harris zich beleefd te verbijten, terwijl hun inspanningen van de afgelopen vier jaar om de economische ongelijkheid in Amerika te temperen door Trump werden afgeschilderd als de uitwassen van een dictatoriaal regime en als verraad aan het volk
Terwijl de installatie van Trumps oligarchische regime van en voor multimiljardairs door hem werd gepresenteerd als een bevrijding en het ochtendgloren van een Gouden Eeuw.
Tijdens Trumps redevoering was de wereld getuige van de Umwertung aller Werte, in de ware betekenis van dit door Nietzsche ontwikkelde concept en met alle onfrisse connotaties die de propagandisten van het Derde Rijk eraan hebben gegeven.
Het wordt gedreven door machtshonger en is een ‘oorlogsverklaring aan en een overwinning op alle oude concepten van waar en onwaar’, zoals Nietzsche in Der Antichrist schrijft.
De machtsovername van het nationaal socialisme was volgens Joseph Goebbels een ‘een herwaardering van alle waarden, de omverwerping van een gedachtewereld’.
Tijdens zijn campagne voor de Democratische voorverkiezingen van 2008 werd Barack Obama door zijn tegenstandster Hillary Clinton verweten dat hij wel mooie speeches gaf, maar dat dat “woorden en niets dan woorden” waren.
Obama verdedigde zich door Clinton gelijk te geven. “Ja, het zijn slechts woorden”, zei hij.
“Maar vertel mij niet dat woorden er niet toe doen.
- “I had a dream – zijn dat slechts woorden?
- “We hold these truths to be self evident that all men are created equal – slechts woorden?
- “We have nothing to fear but fear itself – slechts woorden?
“Het is waar dat speeches niet alle problemen oplossen. Maar het is ook waar dat het er niet toe doet hoeveel beleidsplannen we hebben als we niet in staat zijn om het land te inspireren.”
De macht van het woord maakte dat Obama de eerste en tot nu toe enige zwarte president van de Verenigde Staten werd.
En de macht van het woord probeert de terugkeer van Trump als inmiddels veroordeeld misdadiger in het Witte Huis te presenteren als restauratie van rechtvaardigheid, een overwinning van de democratie en het begin van een nieuwe Gouden Eeuw.
Het zijn slechts woorden.
Maar het woord is het begin van alles, zoals de evangelist Johannes zegt.
Beeld Doug Mills / NYT
Lees ook
Lees ook
Klik hier of op de hyperlinks hieronder
en vind andere berichten van
Bron: De Morgen