Er zijn velerlei redenen waarom arme Amerikanen hun hoop stellen in een multimiljonair die bekendstaat als fils-à-papa, als veroordeelde fraudeur, als iemand die de democratie wil ontmantelen, en veel meer. Maar laat één ding duidelijk zijn, schrijft Ilja Leonard Pfeijffer: Trumps kiezers weten donders goed wat voor iemand ze in het zadel hebben geholpen.
Ilja Leonard Pfeijffer – De Morgen
‘Trumps kiezers weten donders goed wat voor iemand ze in het zadel hebben geholpen’
Ilja Leonard Pfeijffer
Dit is het artikel waarvan ik had gehoopt dat ik het niet zou hoeven schrijven.
Toen ik aan het begin van dit jaar 2024, waarin meer dan de helft van de wereldbevolking zou worden uitgenodigd om naar de stembus te gaan, begon aan deze tweewekelijkse kroniek, in de verwachting dat het de democratie zelve was die bij deze verkiezingen op het spel zou staan, beschouwde ik de begindagen van de novembermaand, waarin Donald Trump zou kunnen worden herkozen als president van de Verenigde Staten van Amerika, als het beslissende moment.
Een stembusoverwinning voor het auctoriële, fascistische model dat Trump propageert, zou in de gehele wereld een verregaande invloed uitoefenen.
Toen de zittende president Joe Biden onder grote druk besloot om zich terug te trekken als de Democratische kandidaat en toen hij diezelfde dag nog als zodanig werd opgevolgd door zijn vicepresident Kamala Harris, zwelde een golf van hoop aan, die ook mij meesleurde.
Maar haar competentie, haar morele kwaliteiten en haar respect voor de democratische rechtsstaat vermochten de nachtmerrie niet af te wenden.
Op dinsdag 5 november jongstleden werd Donald Trump met een overweldigende meerderheid verkozen als 47ste president van de Verenigde Staten. Het is niet uit te sluiten dat dit voorlopig de laatste vrije Amerikaanse verkiezingen waren.
De oorzaken van Trumps overwinning zijn gelegen in alle fenomenen en ontwikkelingen die ik hier de afgelopen tien maanden heb besproken.
Trump glorieert in een wereld waarin schijn bepalender is dan wezen. Hij triomfeert als de waarheid onder een enorme hoeveelheid waarheden begraven ligt. Hij mobiliseert het verzet tegen culturele veranderingen in een geglobaliseerde wereld.
Het woedende en gefrustreerde electoraat herkent zich meer in zijn onredelijkheid dan in de belofte van competent bestuur.
Hoewel hij eerder president is geweest, is hij dermate onaangepast dat de kiezers nog steeds bereid zijn om hem als een outsider te beschouwen, die hun afkeer van de gevestigde politiek kanaliseert.
Hoewel hij een multimiljonair is die in een gouden toren woont, gedraagt hij zich dermate plebeïsch dat hij de haat van de kiezers jegens de elite vermag te mobiliseren.
En het belangrijkste is misschien dat Trump zijn kiezers iets biedt wat zijn tegenstander niet wil bieden: een zondebok.
President Franklin D. Roosevelt, die van 1933 tot 1945 diende als de 32ste Amerikaanse president, had de gewoonte om radiotoespraken te houden, die ‘fireside chats’ werden genoemd.
In zijn twaalfde toespraak, die op donderdag 14 april 1938 werd uitgezonden, zei hij het volgende:
“De democratie is verdwenen in verschillende andere grootse naties, niet omdat de bevolking van die landen een hekel kreeg aan de democratie, maar omdat de mensen moe werden van de werkloosheid en de onzekerheid, van het feit dat zij hun kinderen honger zagen lijden terwijl zij zich hulpeloos voelden ten overstaan van verwarring en zwakte in hun regering, die het gevolg waren van gebrek aan leiderschap. Ten slotte kozen zij er in hun wanhoop voor om hun vrijheid op te offeren in de hoop dat zij iets te eten zouden krijgen.”
Hierbij dacht Roosevelt in eerste instantie aan Duitsland, maar misschien ook aan Italië en wellicht zelfs aan het oude Athene. Zijn analyse van de oorzaak van de teloorgang van de democratie is tegelijkertijd pertinent en lacuneus. Ik zal dit toelichten.
Overlopers
Er was één opzienbarende uitslag die naar mijn mening een opening biedt voor een beter begrip van de onvrede die Trump voor zichzelf heeft weten te mobiliseren.
In de staat Missouri, waar in deze eeuw nog nooit een Democratische kandidaat heeft gewonnen en waar ook deze keer een overtuigende meerderheid van 58,5 procent van de kiezers voor Trump stemde tegen 40,1 procent voor Harris, werd het bijkans socialistisch te noemen voorstel voor verhoging van het minimumloon en het recht op betaald ziekteverlof, dat gelijktijdig in een referendum aan de kiezers werd voorgelegd als ‘Missouri Proposition A’, met een grote meerderheid van 57,6 procent van de stemmen aangenomen.
De kiezers die thans extreemrechts stemmen, zijn geen vertegenwoordigers van de klassieke rechtse achterban van sigaren rokende fabrieksdirecteuren in krijtstreeppakken, snelle beursjongens en schimmige belangen behartigers van het grootkapitaal.
Zowel in de Verenigde Staten als in Europa zijn het juist de arbeiders, de lager opgeleiden en de minderbedeelden die massaal van links naar rechts zijn overgelopen.
Het is tekenend dat Harris met overweldigende meerderheden won in acht van de tien rijkste county’s van Amerika, terwijl Trump in alle tien de armste county’s van het land veruit de meeste stemmen kreeg.
Dit laat zien dat Trump werd gezien als de kandidaat van de verandering en Harris als representant van de status quo, en het toont tevens aan dat de onvrede die de oorzaak is van de roep om verandering het sterkst leeft onder de verliezers van het kapitalistische systeem.
De onvrede die Trump voor zichzelf heeft weten te mobiliseren, is begrijpelijk en gerechtvaardigd en de traditionele linkse partijen worden niet langer in staat geacht om de oorzaken van deze onvrede weg te nemen
Ilja Leonard Pfeijffer
Het kapitalisme is het probleem, omdat het een systeem is dat leidt tot steeds minder winnaars ten koste van steeds meer verliezers, omdat het de rijken rijker maakt en de armen armer en omdat de economische ongelijkheid hiermee toeneemt tot proporties die niet langer houdbaar zijn.
De onvrede die Trump voor zichzelf heeft weten te mobiliseren, is begrijpelijk en gerechtvaardigd en de traditionele linkse partijen worden niet langer in staat geacht om de oorzaken van deze onvrede weg te nemen.
De uitslag van het referendum over Missouri Proposition A laat zien dat de kiezers, ook en met name diegenen die op Trump hebben gestemd, de schadelijke effecten van het kapitalisme gemitigeerd willen zien.
Dat ze daarom op een multimiljonair stemmen, is een paradox, die begrijpelijk is vanuit het wanhopige verlangen naar verandering.
Het is tekenend dat Trump aan het einde van zijn eerste termijn een approval rating had van slechts 34 procent en dat deze zelfde rating na vier jaar afwezigheid uit het Witte Huis op magische wijze tot 48 procent was gestegen.
Maar Trumps belangrijkste troefkaart is zijn racisme. Hij biedt al zijn gefrustreerde kiezers misschien geen oplossing voor hun problemen, maar wel een zondebok. Alles is de schuld van immigranten die de honden en katten van hardwerkende Amerikanen opeten.
In zoverre had Roosevelt gelijk. Maar in 2024 spelen er nog twee factoren mee die in 1938 misschien minder relevant waren.
Ten eerste heeft de polarisatie onbeheersbare vormen aangenomen.
Ten tweede wordt de democratie zelf als onderdeel van het probleem gezien.
Mijn manager, die ik als mijn persoonlijke verkiezingswaarnemer naar New York had gestuurd, woonde een uitslagenavond bij in een rooftop bar op Fifth Avenue.
Hij rapporteerde mij dat het publiek daar over twee verschillende zalen verdeeld was.
In de ene zaal werd CNN vertoond op het grote scherm, in de andere stond Fox News op.
Niet alleen de verkiezingscampagne was gepolariseerd, ook het kijken naar de uitslagen. Het enige dat eraan ontbrak, was dat beide kampen hun eigen verkiezingsuitslag kregen.
Dat wil zeggen dat dit er deze keer aan ontbrak, want vier jaar geleden was ook dit het geval.
Verkozen dictator
De campagnestrategie van Harris en de Democraten was gericht op de gematigde kiezers.
Dit lijkt logisch: wanneer je tegenstander een extremist is, valt er winst te behalen in het centrum van het politieke centrum.
De invloedrijke campagnestrateeg van de Democratische partij Michael Bennett heeft dit met zoveel woorden gezegd:
“De enige manier om rechtspopulisme te verslaan is door het midden.”
Harris stelde zich derhalve in sociaal-economisch opzicht minder radicaal op dan haar voorganger Biden en zij deed haar best, bijvoorbeeld door haar flirt met Liz Cheney, om gematigde Republikeinen aan te trekken voor wie Trump te extreem is.
Die gematigde Republieken blijken echter niet meer te bestaan. Exitpolls hebben aangetoond dat geregistreerde Republikeinen net zo trouw zijn gebleven aan Trump als vier jaar geleden.
De strategie om het centrum van het politieke spectrum aan zich te binden heeft spectaculair gefaald omdat er helemaal geen centrum meer is. Het politieke midden is leeggelopen.
Trumps belangrijkste troefkaart is zijn racisme. Hij biedt al zijn gefrustreerde kiezers misschien geen oplossing voor hun problemen, maar wel een zondebok
Ilja Leonard Pfeijffer
Een van de talloze statistieken die werd getoond tijdens de uitslagenavond van NBC News, die ik volgde, onthulde dat 34 procent van de Amerikaanse kiezers de staat van de democratie had aangemerkt als het verkiezingsthema dat zij het belangrijkste achtten.
Het was de grootste taartpunt in de grafiek. Maar het is een fout te veronderstellen dat deze mensen allemaal op Kamala Harris hebben gestemd.
Onder deze 34 procent bevinden zich ook Trump-aanhangers die denken dat de Democraten in 2020 de verkiezingsuitslag zouden hebben vervalst.
Een recent artikel van J.A. Chu et al. in Science onthult dat burgers grote waarde hechten aan de individuele rechten die zij aan de democratie kunnen ontlenen, zoals stemrecht en het recht op vrije meningsuiting, terwijl zij een afkeer hebben van de democratische instituties die de politieke macht controleren en inperken, zoals de vrije pers en de rechterlijke macht.
Zij hechten aan het principe dat de meerderheid besluit en zij beschouwen ondermijning van het systeem van checks-and-balances niet als een verzwakking maar eerder als een versterking van de aldus gedefinieerde democratie.
“I took a bullet for democracy”, zei Trump nadat hij in zijn oor was geschoten.
Tegelijkertijd beloofde hij zijn aanhang dat hij als een dictator zou regeren.
Voor zijn kiezers zijn deze beide uitspraken niet met elkaar in tegenspraak. Zij beschouwen het als het toppunt van democratie dat zij hun eigen dictator mogen kiezen.
Tijdens verkiezingsbijeenkomsten heeft Trump herhaaldelijk gezegd dat hij na zijn verkiezing wil afrekenen met politieke tegenstanders, die hij karakteriseert als de ‘binnenlandse vijand’, tegen wie hij desnoods het leger zal inzetten.
Hij heeft gesuggereerd dat het geen slecht idee zou zijn om vertegenwoordigers van de kritische pers neer te schieten.
Voor zijn kiezers zijn dit geen ondemocratische uitingen, omdat de meerderheid deze via vrije verkiezingen heeft gelegitimeerd.
Hun stem geeft hun man het democratische mandaat om de democratie te ontmantelen.
Mensen kiezen niet voor fascisme uit onwetendheid, ze kiezen voor fascisme omdat ze er zin in hebben.
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere berichten van
Bron: De Morgen