Trump leek de ideale bondgenoot voor radicaal rechts in Europa. Maar nu hij de democratie ondermijnt en Oekraïne in de steek laat, wankelen zijn Europese geestverwanten, schrijft Ilja Leonard Pfeijffer.
Ilja Leonard Pfeijffer – De Morgen
22 maart 2025
Leestijd: 9 min
Op Piazza del Popolo in Rome vond op zaterdag 15 maart een massale demonstratie voor Europa plaats.
Ongeveer vijftigduizend manifestanten betuigden met vlaggen van de Europese Unie hun steun aan de Europese gedachte, aan de eenheid en aan de waarden van democratie en vrijheid die de Unie belichaamt.
“Europa is geen luxe, maar een noodzaak”, zei Michele Serra, de journalist van La Repubblica die het evenement had georganiseerd, op het sprekerspodium. “Het is de enige plek waar onze vrijheid, vrede en voorspoed gegarandeerd zijn.”
Ook de burgemeester van Rome, Roberto Gualtieri, sprak de menigte toe.
“Vandaag zijn wij allen Europeanen”, zei hij.
“Op dit plein zijn wij verenigd onder de blauwe hemel van onze vlag en verdedigen wij niet alleen Europa, maar ook onze gedeelde identiteit van vrije burgers.”
De burgemeester van Barcelona, Jaume Collboni, was speciaal voor de manifestatie naar Rome afgereisd.
“Dat wij Europeanen zijn, betekent dat wij in solidariteit en in rechtvaardigheid geloven”, zei hij. “Europa is ons gemeenschappelijk huis, dat wij samen moeten bouwen, met trots.”
De schrijver Antonio Scurati voerde eveneens het woord. Hij zei:
“Er zijn dagen in het leven van een man waarop hij zichzelf in de spiegel aankijkt en zich afvraagt: wie ben ik?
Dit is zo’n dag voor Europa.
Wij kunnen onszelf definiëren door te zeggen wie wij niet zijn.
Wij zijn geen mensen die buurlanden binnenvallen.
Wij zijn geen mensen die steden vernietigen met bommen.
Wij martelen geen burgers.
Wij ontvoeren geen kinderen.
Ook als wij de blik naar het westen wenden in plaats van naar het oosten, zien wij een spiegel die ons toont wie wij niet zijn.
Wij zijn geen mensen die een president in oorlogstijd, die al drie jaar strijdt voor het voortbestaan van zijn land, vernederen voor de televisiecamera’s.
Wij verwerpen de oorlog.
Maar vreedzaamheid is iets anders dan lafheid.
Wie zichzelf als democraat beschouwt, moet bereid zijn voor de democratie te vechten.
Democratie is niets anders dan een voortdurende strijd voor de democratie.’
Vijftigduizend mensen betuigden luidruchtig hun bijval.
Pikant
Voor een cynische geest is het wellicht eenvoudig om deze demonstratie te bagatelliseren en af te doen als een door een linkse krant georganiseerd signaal van machteloosheid in duistere tijden.
Maar ik kan mij niet herinneren dat de Europese Unie, die altijd op haar best als een bureaucratische abstractie is beschouwd en door sommigen als een gevaarlijke fictie, ooit eerder zoveel zichtbare aanhankelijkheid en bijval op de been heeft gebracht.
In de context waarin een oorlog woedt op ons continent, waarin het regime dat sinds kort aan de macht is in de Verenigde Staten de kant van de agressor kiest, de democratie opschort en Europa niet langer als een bondgenoot wenst te zien maar als een tegenstander en waarin de Europese leiders zich met grote urgentie beraden op de noodzaak van herbewapening, was de manifestatie beladen met betekenis.
Ook binnen de Italiaanse context was de demonstratie pikant.
De pacifistische beweging is in Italië sterker en invloedrijker dan in vele andere Europese landen. Dit verklaart waarom linkse politieke partijen in Italië met ongemak reageren op het plan voor Europese herbewapening.
De sociaaldemocratische Partito Democratico is verdeeld. De officiële lijn, die door partijleidster Elly Schlein wordt gedicteerd, is verzet, maar binnen de partij is dit een minderheidsstandpunt.
Tal van prominenten, onder wie de oud-premier en voormalig voorzitter van de Europese Commissie Romano Prodi, pleiten voor steun voor het Europese defensieplan.
De Vijfsterrenbeweging van Giuseppe Conte is compact in haar oppositie tegen het plan.
Paradoxaal genoeg vinden zij hierin een bondgenoot in Matteo Salvini, de vicepremier namens de Lega in de regering van Giorgia Meloni, die geen gelegenheid laat voorbijgaan om het Europese plan in de hardst mogelijke bewoordingen af te vallen, terwijl zijn premier Meloni zelf de herbewapening verdedigt, hoewel zij zich graag laat voorstaan op haar geprivilegieerde relatie met Donald Trump en Elon Musk.
De door de linkse krant La Repubblica georganiseerde manifestatie op Piazza del Popolo was dus een demonstratie tegen links, waarbij intellectuelen als Antonio Scurati, die in het recente verleden door Giorgia Meloni is aangevallen, de facto het standpunt verdedigen van hun neofascistische aartsvijandin.
Het was tevens opvallend dat er op het plein tussen de blauw-gele Europese vlaggen ook veelvuldig werd gezwaaid met de regenboogvlag met het woord ‘pace’, die de banier is van de pacifistische beweging.
Kennelijk heeft ook in die kringen het besef postgevat dat vrede niet hetzelfde is als laffe afzijdigheid, dat een rechtvaardige vrede zo nodig bevochten dient te worden en dat het oude gezegde van Flavius Vegetius Renatus opnieuw relevant is:
“Qui desiderat pacem, praeparet bellum”
“Als je vrede wenst, bereid je dan voor op oorlog”
‘Tut-tut ho-ho’
Terwijl de tektonische platen van de geopolitieke verhoudingen onder onze voeten verschuiven, veranderen prioriteiten en perspectieven, en de publieke opinie lijkt daar gevoeliger voor dan vele politici, die ten onrechte denken op hun oude reflexen te kunnen vertrouwen.
Dit is bijvoorbeeld ook heel duidelijk in Nederland het geval. Geert Wilders, de fractievoorzitter van de extreemrechtse PVV in de Tweede Kamer en de schaduwpremier van de Nederlandse regering, is verdwaald tussen de schuivende panelen van de mondiale politiek.
Zijn succes is altijd gebaseerd geweest op zijn talent om de agenda van het politieke debat te bepalen, maar nu er tot zijn frustratie belangrijkere zaken aan de orde zijn dan migratie en islam, is hij het initiatief kwijtgeraakt en vervalt hij tot weifelende incoherentie.
Hij zit klem tussen de noodzaak om te erkennen dat Rusland de agressor is en zijn adoratie voor Trump en Orbán.
Hij heeft een periode gehad waarin hij met Poetin flirtte, waaraan hij nu natuurlijk te pas en te onpas wordt herinnerd, en vorige maand sprak hij nog op een bijeenkomst van radicaal-rechtse politici, waar hij Trump ‘een wapenbroeder’ noemde.
Hij wil Oekraïne wel helpen, maar geen troepen sturen. Hij verklaart dat zijn PVV Oekraïne ‘met overtuiging’ steunt, maar hij is tegelijkertijd bezorgd over ‘de hysterische anti-Trumpstemming’.
En alsof dat allemaal nog niet ingewikkeld genoeg is, heeft hij ook nog eens te maken met fractieleden en een minister die al dan niet per ongeluk Russische propaganda echoën.
Aan de andere kant van het Nederlandse politieke spectrum staat een oppositieleider met een schat aan internationale ervaring, die gezag uitstraalt nu het debat eindelijk over iets wezenlijks gaat.
Frans Timmermans (GroenLinks-PvdA) wordt nu zelfs door de rechts-liberale VVD, die deel uitmaakt van de regeringscoalitie, als een gids beschouwd.
Op het gevaar af dat de wens de vader is van de gedachte, meen ik tekenen waar te nemen die er op wijzen dat ik ongelijk had
Toen er in de Tweede Kamer gestemd moest worden over het plan voor Europese herbewapening, was de coalitie verdeeld.
De VVD stemde voor het plan, terwijl de overige regeringspartijen conform hun oude reflexen tegenstemden, zoals de partij van Pieter Omtzigt, die altijd zegt dat hij Oekraïne steunt, maar die zich met bijna anachronistisch aandoende zuinigheid zorgen maakte over het Nederlandse huishoudboekje vanuit de vrees dat allerlei wufte zuidelijke Europese landen opeens via eurobonds voor onze kredietwaardigheid schulden zouden maken om zich samen met ons tegen de inktzwarte toekomst te verdedigen.
De tegenstanders waren in de meerderheid.
De urgente herbewapening van Europa vanwege de Russische agressie en de vijandigheid van het nieuwe Amerikaanse regime werd met een oer-Hollands ‘tut-tut ho-ho’ een halt toegeroepen.
Adembenemend
Maar vervolgens gebeurden er twee dingen die buitengewoon interessant waren.
De Nederlandse regering verklaarde bij monde van premier Dick Schoof, die zijn rol als marionet van Wilders tot dan toe met adembenemend overtuigende willoosheid had vervuld, dat zij de Kamermeerderheid zou negeren en dat Nederland in Europees verband al lang met het herbewapeningsplan had ingestemd.
Crisis was het gevolg, maar Wilders zag zich gedwongen om zich binnensmonds vloekend te schikken naar de wil van zijn opstandige stroman, omdat hij besefte dat hij niets te winnen heeft bij een kabinetsval vanwege een geopolitieke kwestie.
De tweede gebeurtenis was wellicht nog betekenisvoller.
Deze week werd er een opiniepeiling gepubliceerd, waarin de PVV van Wilders na vele maanden van virtuele zetelwinst opeens in een vrije val bleek te zijn beland.
Alle partijen die zich tegen de Europese herbewapening hebben verzet, staan nu op fors verlies, terwijl de VVD en vooral de linkse fusiepartij van Timmermans significant worden beloond voor hun pro-Europese houding.
In de aanloop naar de Amerikaanse verkiezingen van vorig jaar voorspelden velen huiverend dat winst van Donald Trump een enorme steun in de rug zou betekenen voor de radicaal-rechtse partijen in Europa.
Ik maakte deel uit van het tragische koor dat dit doemscenario voorzag. Maar op het gevaar af dat de wens de vader is van de gedachte, meen ik nu tekenen waar te nemen die er op wijzen dat ik ongelijk had.
In de vijftig dagen waarin Trump inmiddels aan de macht is, heeft zijn bewind zich dermate extreem betoond dat er eerder een waarschuwing van uitgaat dan inspiratie.
Binnen die vijftig dagen heeft hij de democratie, de rechtsstaat en de vrijheid van meningsuiting in de Verenigde Staten feitelijk afgeschaft, op een manier die zelfs de aanhangers van de meest extremistische antidemocratische en antirechtsstatelijke politici van Europa doet huiveren.
Maar de ogen worden in Europa vooral geopend door het gemak waarmee Trump Oekraïne verraadt en heult met onze vijand, waarmee hij rechtvaardigheid ondergeschikt maakt aan de financiële belangen van zijn oligarchie, waarmee hij de veiligheid van ons continent op het spel zet en waarmee hij zich tegen ons keert.
De bekende deuntjes van de rattenvangers klinken ons opeens als ouderwetse riedels van een grijsgedraaide plaat in de oren. Opruiende praatjes over asielzoekers zijn een irrelevant anachronisme geworden.
De democratie en de rechtsstaat, die wij eerder schouderophalend als vanzelfsprekendheden beschouwden, zijn nu zij serieus worden bedreigd het vaandel dat wij met hand en tand zullen verdedigen.
Op het plein van het volk wordt begrepen dat onze enige garantie op vrijheid, waardigheid en rechtvaardigheid een krachtig, verenigd Europa is.
Lees ook
Klik op de hyperlinks hieronder
en vind andere berichten van
Bron: De Morgen