Democratie is afhankelijk van feitelijke informatie, schrijft Ilja Leonard Pfeijffer, maar sociale media, gecontroleerd door autoritaire machten, worden nu ingezet om alternatieve waarheden te creëren en democratische structuren uit te hollen.
Ilja Leonard Pfeijffer – De Morgen
11 januari 2025
Leestijd: 9 min
In de laatste maanden van het afgelopen jaar, dat we vorige week met woedende ontploffingen van polariserend vuurwerk aan de geschiedenis hebben toegevoegd, was ik om literaire redenen in Roemenië en Bulgarije.
Eind oktober was ik te gast op het Festivalul Internațional de Literatură și Traducere in Iași, in noordoost-Roemenië vlak tegen de grens met Moldavië, en half december was ik in Sofia voor het jaarlijkse internationale literatuur festival aldaar.
Ik wil niet pretenderen dat deze kortstondige literaire visites zouden hebben volstaan om het sociale, culturele en politieke klimaat in beide landen tot in alle finesses te doorgronden, maar ik heb er veel mensen gesproken, onder wie een ambassadeur en een consul, wier beroep het is om alles over hun standplaats te weten, en bovendien heb ik ogen die kunnen zien.
Een van de evidentste conclusies was dat zowel Roemenië als Bulgarije zich met overtuiging oriënteren op Europa. Zij zijn Europa.
De herinneringen aan de verschrikkingen van de communistische regimes van beide landen, die decennialang konden overleven dankzij de Sovjet-Unie, zijn nog dermate vers dat Rusland daar nog minder dan in West-Europa wordt beschouwd als een potentiële vriend.
Ik kon mij derhalve goed inleven in de verbijstering over het feit dat de extreemrechtse, pro-Russische politicus Călin Georgescu bij de eerste ronde van de Roemeense presidentsverkiezingen op 24 november 2024 uit het niets de meeste stemmen bleek te hebben gehaald.
Een maand eerder werd de steun voor Georgescu in de opiniepeilingen nog ingeschat op één of twee procent, waarna hij de verkiezingen opeens bleek te hebben gewonnen met meer dan 22 procent van de stemmen.
Poetin, die door Trump wordt bewonderd, zal niets meer in de weg worden gelegd als hij verkiezingen in Europa wil beïnvloeden
Deze anomalie werd onderzocht en op 6 december besloot het Constitutionele Hof van Roemenië, op grond van bevindingen van de Hoge Raad voor Nationale Veiligheid (CSAT), de uitslag ongeldig te verklaren omdat deze tot stand was gekomen door verregaande Russische inmenging.
Via nepaccounts op TikTok hadden Russische trollen op industriële schaal onwaarheden en valse berichten verspreid met het doel de pro-Russische kandidaat aan de overwinning te helpen.
Daarmee verstreek het oude jaar.
De explosies van oudejaarsnacht verjoegen de boze geesten van het omstreden Hongaarse voorzitterschap van de Raad van de Europese Unie en luidden de toetreding in van Roemenië en Bulgarije tot de Schengenzone van de Unie, waartegen president Viktor Orbán van Hongarije zich tevergeefs fel had verzet.
Deze toenadering van Roemenië en Bulgarije tot het hart van Europa is historisch significanter dan wij wellicht beseffen.
Met name de nu officieel geopende grens tussen Bulgarije en Griekenland is, gezien de conflictueuze relatie tussen beide landen in de vorige eeuw, een krachtig symbool van Europese integratie.
Ik was ook in Hongarije. Tijdens de laatste dagen van oktober 2023 maakte ik deel uit van de Nederlandse delegatie op de internationale boekenbeurs van Boedapest.
De gesprekken daar waren anders.
De Nederlandse ambassadrice, die ons ontving in de residentie, verwelkomde ons met een korte, indrukwekkende, ondiplomatieke en gepassioneerde toespraak, waarin zij ons bijna met tranen in haar ogen uitlegde waarom zij zich hevig zorgen maakte over de staat van de democratie en de rechtsstaat in Hongarije, en over de Hongaarse toekomst in Europa.
Zij vroeg ons met klem te beseffen hoe belangrijk onze aanwezigheid was en drukte ons op het hart de dialoog aan te gaan.
Uiteraard wilde ik mij van deze opdracht uit naam van het Koninkrijk kwijten.
Daarom heb ik in de korte tijd dat ik daar was met meerdere mensen, onder wie mijn Hongaarse uitgeefster, gesproken over de toestand in Hongarije.
Uit die gesprekken rees een deprimerend beeld op van een uitzichtloze situatie.
Bij de verkiezingen van 2022 wist de Fidesz-partij van Viktor Orbán met iets meer dan de helft van de stemmen, dankzij gerrymandering, ruim twee derde van de parlementszetels te bemachtigen, waarmee de vijfde regering-Orbán kon aantreden zonder zich iets te hoeven aantrekken van het parlement.
Onzichtbaar
De macht van Orbán is gebaseerd op controle over de pers en de media. De oppositie is onzichtbaar gemaakt.
Toen ik er was, had Orbán net bekendgemaakt dat hij nog elf jaar premier wil blijven, en niemand van mijn Hongaarse gesprekspartners zag een realistische manier om hem in die ambitie te hinderen. Het waren geen vrolijke gesprekken.
Op nieuwjaarsdag nam de Europese Commissie de beslissing om de eerste tranche van 1 miljard euro van de in totaal 19 miljard euro uit het COVID-herstelfonds en andere gelden die aan Hongarije waren toegezegd, niet uit te keren, omdat de Hongaarse regering ondanks herhaalde waarschuwingen geweigerd had maatregelen te nemen om te voldoen aan de Europese normen voor democratie en de rechtsstaat.
Het was voor het eerst dat de Europese Commissie tot zo’n verregaande sanctie overging.
Orbán, die Europa er in het verleden al van had beschuldigd uit te zijn op de omverwerping van de democratisch gekozen regering van Hongarije, kreeg onverwachte bijval van de Lega, de partij van de Italiaanse vicepremier Matteo Salvini, die de Europese strafmaatregel beschreef als ‘een beschamende aanval op de rechtsstaat, op de vrijheid, op solidariteit en op de democratie’.
De verklaring van de Lega is een perverse omkering van de werkelijkheid, die, zoals alle brutale leugens, op bijval kan rekenen in een klimaat, geschapen door de sociale media, waarin iedereen zich ingraaft in zijn eigen waarheid.
Op 5 januari bracht de premier van Italië Giorgia Meloni een bezoek aan de president-elect Donald Trump in Mar-a-Lago.
Trump noemde haar ‘een fantastische leider en een ware bron van energie’.
Zij heeft haar grote vriend Elon Musk (Musk vond het nodig om de geruchten over een aanstaand huwelijk met Meloni expliciet te ontkennen), aan wie Trump een ministerspost heeft beloofd, daar naar verluidt niet ontmoet.
Wel keerde Meloni terug met een vrijwel definitief contract waarin de communicatie van de Italiaanse overheid, inclusief politie, leger en geheime dienst, wordt toevertrouwd aan Musks bedrijf SpaceX.
De Italiaanse oppositie verzet zich met kracht tegen dit plan, omdat het staatsgeheimen en de Italiaanse staatsveiligheid in feite in handen zou leggen van een beoogd minister van een buitenlandse mogendheid.
En ook in het geval dat Musk bij nader inzien toch niet zou toetreden tot Trumps regering, zou zijn controle over de Italiaanse overheidscommunicatie al zorgwekkend genoeg zijn.
Hij is niet bepaald politiek neutraal. Zijn overname van Twitter, dat hij later X noemde, was een politiek project dat tot doel had Trump terug in het Witte Huis te krijgen. Dat is alvast gelukt.
Sindsdien heeft Musk zijn expliciete steun uitgesproken voor de neonazistische partij Alternative für Deutschland (AfD) in Duitsland, met het oog op de vervroegde verkiezingen aldaar.
En nu bemoeit hij zich ook met het Verenigd Koninkrijk.
Hij verspreidt nepnieuws over premier Keir Starmer van de Labourpartij. Hij heeft hem ervan beschuldigd dat hij in de tijd waarin hij openbaar aanklager was seksueel misbruik van minderjarigen met de mantel der liefde zou hebben bedekt.
Bovendien eist Musk op hoge toon de vrijlating van Stephen Christopher Yaxley-Lennon, beter bekend als Tommy Robinson, een neonazi en medeoprichter en leider van de English Defence League, die sinds 28 oktober van vorig jaar een gevangenisstraf van zes maanden uitzit.
Musk beschouwt deze racistische activist, die zelfs door Nigel Farage te extremistisch wordt geacht, als een politieke gevangene en als de gedroomde leider van Groot-Brittannië.
Op 7 januari publiceerde Mark Zuckerberg een videoboodschap waarin hij aankondigt dat zijn bedrijf Meta, het moederbedrijf van Facebook, Instagram en Threads, factcheckers zal afschaffen en moderatie zal afschalen.
Onder het mom van het recht op vrije meningsuiting maakt Zuckerberg een knieval voor de toekomstige president Trump.
Meta was juist begonnen met een systeem van moderatie nadat het bedrijf ervan was beschuldigd dat de ongecontroleerde vloed aan desinformatie op Facebook de verkiezingsoverwinning van Trump in 2016 mogelijk had gemaakt.
Trump en de zijnen hebben moderatie op feitelijkheid altijd beschouwd als een vorm van censuur.
Aan de vooravond van Trumps inauguratie kiest Zuckerberg eieren voor zijn geld, ook al betekent dit dat hij hiermee in conflict komt met Europese regels, zoals vastgelegd in de Digital Services Act, de Digital Markets Act en de AI Act.
Alle veelgebruikte sociale media zijn inmiddels instrumenten geworden in handen van illiberale machten
Onder druk van Trump en de zijnen wordt de waarheid gelijkgesteld aan censuur, terwijl de vrijheid van meningsuiting die zij voor zichzelf opeisen neerkomt op het recht om te liegen en te manipuleren.
Omdat de democratie niet kan functioneren zonder toegang van burgers tot feitelijke informatie, is de verdediging van het recht om feiten naar believen onder te sneeuwen met alternatieve feiten een rechtstreekse en doelbewuste aanval op de democratie.
Alle veelgebruikte sociale media zijn thans een instrument geworden in handen van illiberale machten, die de democratie in naam van de democratie willen afschaffen en die stevig zijn verankerd in het toekomstige regime van Trump.
Poetin, die door Trump wordt bewonderd, zal geen strobreed meer in de weg worden gelegd als hij verkiezingen in Europa wil beïnvloeden.
- De Lega kan ongestraft blijven beweren dat het een aanval is op de Hongaarse democratie als Europa opkomt voor de democratie in Hongarije.
- De neofascistische leidster Meloni zal met dank aan Musk de volledige controle hebben over het Italiaanse staatsapparaat.
- De neonazistische AfD zal dankzij Musk een machtsfactor worden in Duitsland en ook in alle andere landen zullen antidemocratische, extreemrechtse krachten kunnen rekenen op de loyale steun van zijn vermogen en van zijn algoritmen.
Alles is met alles verbonden, zoals de rotjes in een duizendklapper.
Lees ook
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder
en vind andere berichten van
Bron: De Morgen