Coups de théâtre in Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk geven links en gematigd rechts onverwacht wind in de zeilen. Maar laten we niet te optimistisch zijn, schrijft Ilja Leonard Pfeijffer: in Europa schurkt tijdelijk EU-voorzitter Orbán schaamteloos tegen Poetin aan en in Nederland dreigt Wilders garen te spinnen bij een schertsvertoning die hij zelf instigeerde.
Ilja Leonard Pfeijffer – De Morgen
In het oude Athene begon het kalenderjaar, alsmede de ambtstermijnen van alle bestuurders en het nieuwe politieke seizoen, met de eerste nieuwe maan na de zomerzonnewende.
Bij ons is de julimaand daarentegen sinds jaar en dag het moment waarop het openbare leven zuchtend verzandt op een strand van lamlendigheid, waar alleen de jingles van Radio Tour de France nog worden gehoord.
Maar dit jaar is alles anders. De Tour gaat over onverharde wegen en finisht niet in Parijs. Het zomersolstitium heeft in heel Europa politieke opwinding gebracht.
Het is nauwelijks te voorzien waarvan deze eerste zomermaand precies het begin zal blijken te zijn geweest, maar zeker is dat veel nieuws in beweging is gezet.
Links wint
In het Verenigd Koninkrijk en in Frankrijk werden parlementsverkiezingen gehouden die niemand tot anderhalve maand geleden had zien aankomen.
De voormalige Engelse premier Rishi Sunak en de Franse president Emmanuel Macron probeerden beiden een uitweg te forceren uit een spiraal van toenemende onvrede door de tactiek van de verrassing in te zetten en zonder grondwettelijke noodzaak op korte termijn algemene verkiezingen uit te schrijven.
Op 22 mei jongstleden verklaarde Sunak, geplaagd door impopulariteit, dat hij koning Charles III had verzocht het parlement te ontbinden.
President Macron ontbond het Franse parlement op de dag na de monsterzege van het extreemrechtse Rassemblement National bij de Europese verkiezingen van 9 juni.
Het verschil tussen beiden is dat Sunak zijn eigen positie op het spel zette en Macron niet.
Niettemin werd de verrassende vlucht naar voren in beide gevallen door vriend en vijand hoofdschuddend geïnterpreteerd als een suïcidale strategie.
De uitslag in beide landen was vergelijkbaar. Kiezers waren gemotiveerd door jarenlang gerijpte onvrede. De opkomst was hoog. Er werd massaal gestemd tegen het beleid van de zittende regering.
In beide landen kregen extreemrechtse partijen veel meer stemmen dan ooit voorheen, maar vanwege de respectievelijke districtenstelsels liet dit stembussucces zich in geen van beide landen vertalen in noemenswaardige zetelwinst.
In beide landen resulteerde de onvrede vooral in een overwinning voor links. In het Verenigd Koninkrijk had iedereen dit zien aankomen en in Frankrijk was dit een grote verrassing.
Het voornaamste verschil tussen beide verkiezingen is dat de uitslag voor Sunak een ongekende schrobbering behelst, die het einde van zijn carrière betekent, terwijl Macron zijn nederlaag kan vieren als een overwinning.
Sunaks deconfiture was de onvermijdelijke voltrekking van een lang van te voren aangekondigd echec, terwijl Macrons nederlaag de bekroning vormde van een geniale strategie.
Macrons doel was de beteugeling van extreemrechts en dat doel is verwezenlijkt, in zoverre dat extreemrechts zwaar is teleurgesteld in de eigen verwachtingen.
Het Rassemblement National moet genoegen nemen met de derde plek.
De overwinningsroes na de Europese verkiezingen van een maand geleden heeft plaats gemaakt voor een kater.
Gezien de ongekende machtspositie die de Franse grondwet aan de president toekent, zijn de nederlaag van Macrons eigen partij en de overwinning van de linkse oppositie bescheiden ongemakken.
Het macronisme heeft zich altijd al willen kenmerken door een alliantie tussen links en gematigd rechts. Een dergelijke coalitie is ook nu goed denkbaar.
Een regering van nationale eenheid zonder extreemrechts of een zakenkabinet behoren eveneens tot de opties.
Macron beslist. Hij zal de premier aanstellen die hem goeddunkt en er is geen wettelijke termijn die hem tot voortvarendheid noopt.
Ruziezoeker
Een potentieel zorgwekkende verandering die al tijdenlang voor het begin van deze zomer gepland stond en die inmiddels haar beslag heeft gekregen, is dat Hongarije per 1 juli jongstleden het roulerend voorzitterschap van de Europese Unie heeft overgenomen van België.
Dit is alsof je een muiter aanstelt als kapitein van het schip, alsof je Prins Carnaval directeur maakt van het Blijf-van-mijn-lijfhuis, alsof de oom die met iedereen ruzie zoekt het familiefeest mag organiseren.
Enerzijds zijn er omstandigheden die de hoop rechtvaardigen dat de schade beperkt blijft. De timing had eigenlijk nauwelijks beter gekund.
Het is de regeringsleiders gelukt om de verdeling van de nieuwe Europese topfuncties nog tijdens de Belgische voorzitterstermijn rond te krijgen en om op de valreep ook nog overeenstemming te bereiken over de start van toetredingsonderhandelingen met Oekraïne en Moldavië en over een veertiende sanctiepakket richting Rusland, waardoor het Hongaarse voorzitterschap samenvalt met een periode van relatieve stilstand, waarin de nieuwe Europese Commissie en het nieuwe beleid gestalte moeten krijgen.
Anderzijds is Viktor Orbán er niet de man naar om zich een gelegenheid om zichzelf te profileren te laten ontnemen.
Nadat hij in april nog de trots glimmende gastheer was van de ‘Conservative Political Action Conference’ in Boedapest, waar extremisten uit de hele wereld zich mochten laven aan hun gemeenschappelijke afkeer van globalisme, vermeende elites, vermeende omvolking, instituties van de rechtsstaat en democratie, onthulde hij op 1 juli dat hij de Unie de komende zes maanden wil leiden met de trumpiaanse slogan ‘Make Europe Great Again’.
Dit is een bewuste provocatie, zoals het eveneens een bewuste provocatie is dat hij onmiddellijk tijdens de eerste prille dagen van de wittebroodsweken van zijn roulerend voorzitterschap is afgereisd naar Rusland voor overleg met Vladimir Poetin.
Deze ontmoeting, die op vrijdag 5 juli plaatsvond, is door Europese diplomaten gekenmerkt als een ‘affront’ en als een ‘opgestoken middelvinger’.
Op zondag 7 juli bracht Orbán vervolgens ook nog een verrassingsbezoek aan China en president Xi Jinping.
Orbán speelt voorzittertje en zonder enig mandaat probeert hij namens Europa zogenaamde vredesbesprekingen te voeren inzake de oorlog in Oekraïne zonder te willen erkennen dat Rusland de agressor is, waarmee hij Europa imagoschade berokkent en waarmee hij de eenheid van het front tegen Poetin doelbewust ondergraaft.
Krachttermen
In Nederland werd op dinsdag 2 juli jongstleden de nieuwe regering beëdigd door koning Willem-Alexander.
Het eerste kabinet-Wilders zonder Wilders is aangetreden. Op woensdag 3 juli en donderdag 4 juli vond in de Tweede Kamer van de Staten-Generaal het debat plaats over de regeringsverklaring die premier Dick Schoof namens zijn kabinet mocht uitspreken.
Ik heb het debat integraal gevolgd, beide dagen, en het is lastig om mijn indrukken en conclusies samen te vatten zonder te vervallen tot de grofste krachttermen.
En ik ben niet de enige die naar woorden zoekt voor zijn verbijstering.
De Nederlandse columnisten en commentatoren kunnen er een week na dato nog steeds niet over uit en hoewel iedereen al heeft verwoord hoe erg het was, wordt de noodzaak breed gevoeld om hieraan nog toe te voegen dat het nog erger was dan het aanvankelijk leek.
Het schokkendste was misschien wel dat Geert Wilders als fractievoorzitter van de grootse partij van de kersvers regeringscoalitie en zijn partijgenote Fleur Agema, de zojuist beëdigde eerste vicepremier van de nieuwe regering, zich actief hebben ingespannen om het gezag van premier Schoof tijdens zijn eerste debat te ondergraven.
Wilders heeft zijn eigen marionetpremier nu al in een onmogelijke positie gebracht, door hem een onuitvoerbaar hoofdlijnenakkoord mee te geven, door racisten in zijn regering te zetten en te eisen dat hij deze verdedigt en door vervolgens zijn gezag te ondergraven terwijl hij daarmee bezig was.
Wilders wil helemaal niet dat deze regering een succes wordt. Hij is nu al bezig om het onvermijdelijke falen van deze regering naar zijn hand te zetten en de schuld af te schuiven op de zondebokken die hem zetelwinst zullen opleveren.
Hannah Arendt zei dat iemand die voor het mindere kwaad kiest, helaas de neiging vertoont om vrijwel onmiddellijk te vergeten dat hij voor het kwaad heeft gekozen.
Bij Dilan Yeşilgöz-Zegerius en Pieter Omtzigt, die ondanks eerdere bedenkingen met hun VVD en NSC zijn toegetreden tot een regeringscoalitie onder aanvoering van de PVV van Geert Wilders, vanuit de redenering dat dit het geringere kwaad zou zijn als een hernieuwde stembusgang het alternatief was, lijkt inmiddels het waanidee te hebben postgevat dat zij met iets goeds bezig zijn.
Zij leveren zich over aan de grillen van Wilders, omdat zij zelf zijn gebrainwasht door hun eigen mantra dat dit verbond met antidemocratische racisten een normale coalitie zou zijn.
Elke vorm van kritiek, ook van hun eigen geweten, pareren zij met een verwijzing naar de verklaring over het belang van de rechtsstaat die zij Wilders hebben laten ondertekenen.
Terwijl het op zich al zorgwekkend had moeten zijn dat respect voor de rechtsstaat kennelijk geen vanzelfsprekend uitgangspunt was voor Wilders en dat er een verklaring moest worden uitonderhandeld waarin hierover enkele minimale afspraken werden vastgelegd, bevinden de coalitiepartners van Wilders zich nu in de situatie dat zij als schimmen van Chamberlain vasthouden aan een papieren garantie, die Wilders met zijn keuze van zijn bewindslieden en met zijn gedrag tijdens het allereerste debat met voeten heeft getreden.
Waar ligt de finish?
Op vrijdag 5 juli, de dag waarop Orbán Poetin bezocht en de dag nadat in Nederland de façade van fatsoen, of wat daar nog van restte, definitief was ingestort tijdens het eerste Kamerdebat van de nieuwe regering, maakte Wilders bekend dat hij met zijn PVV zal toetreden tot de nieuwe Europese fractie ‘Patriotten voor Europa’, die Orbán onlangs heeft opgericht.
Ik kan, hoe voorspelbaar en begrijpelijk deze beslissing ook is, het cynisme van deze alliantie niet negeren.
De dag nadat wij Wilders’ premier zich in alle bochten hebben zien wringen om vol te houden dat zijn regering een constructieve rol in Europa zal spelen, sluit Wilders zich aan bij een groep die zich tot doel heeft gesteld om Europa van binnenuit te ontmantelen.
De dag nadat we Schoof hebben horen bezweren dat zijn regering Oekraïne zal blijven steunen, wordt Wilders lid van een fractie die Poetin welgezind is.
De dag nadat de premier en alle coalitiegenoten hun onwrikbare vertrouwen hebben uitgesproken in de plechtige verklaring over het belang van de rechtsstaat, sluit Wilders zich aan bij een fractie die is opgericht door een extreemrechtse populistische leider die de democratische rechtsstaat in zijn eigen land heeft afgeschaft.
De Tour is nog lang, zouden we normaal gesproken verzuchten, Parijs is nog ver, maar we gaan helemaal niet naar de Champs-Élysées en niemand kan voorzien waar deze reis dan wel zal eindigen.
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere berichten van
Bron: De Morgen