‘We moeten cynisch zijn om te durven inzien dat extreemrechtse politiek migratie als probleem verheerlijkt, terwijl hun macht erop drijft’, schrijft Ilja Leonard Pfeijffer in zijn wekelijks essay voor De Morgen. Maar de geschiedenis leert sowieso dat migratie niet tegen te houden valt.
Ilja Leonard Pfeijffer – De Morgen
Het Nederlandse spreekwoord ‘één zwaluw maakt nog geen zomer’ bestaat ook in het Italiaans, met een significante wijziging: ‘één zwaluw maakt nog geen lente’.
Italië ligt nu eenmaal in het zuiden en de geografische ligging van het land is er de oorzaak van dat de terugkeer van de zwaluwen in het voorjaar al decennialang gepaard gaat met de komst van boten met vluchtelingen uit Afrika.
Bij de opening van het vaarseizoen van 2024 is bekend geworden dat in het jaar 2023 records zijn gebroken.
Volgens de onlangs gepubliceerde gegevens van het Italiaanse ministerie van Binnenlandse Zaken zijn het afgelopen kalenderjaar 157.651 vluchtelingen over zee in Italië aangekomen. Dat is het hoogste aantal sinds 2016.
Volgens cijfers van de Internationale Organisatie voor Migratie van de Verenigde Naties zijn er tijdens het afgelopen jaar 3.129 vluchtelingen verdronken of vermist geraakt tijdens hun oversteek van de Middellandse Zee.
Dat is het hoogste aantal ooit, waarbij nog moet worden opgemerkt dat het aantal in werkelijkheid aanzienlijk hoger ligt, omdat niet alle drenkelingen kunnen worden geregistreerd en omdat er boten zijn die zinken zonder een spoor na te laten in de statistieken.
Het jaar 2023 was het eerste volledige jaar waarin Italië werd geregeerd door de regering van Giorgia Meloni, die evenals haar grootste coalitiepartner Matteo Salvini gekozen is op een rabiaat anti-migratieprogramma.
Dat het aantal vluchtelingen in weerwil van hun beloften aan hun electoraat en ondanks de door hen genomen maatregelen alleen maar is toegenomen, is pikant, hetgeen niet wil zeggen dat dit vanuit hun visie ook onwenselijk is.
Het recordaantal doden en vermisten is daarentegen wel degelijk een direct resultaat van hun beleid.
Cynisch
We moeten nooit vergeten dat extreemrechtse en rechtse politici erbij gebaat zijn om het fenomeen van migratie af te schilderen als een probleem en dat hun electoraal potentieel afhangt van de zichtbaarheid van dat zogenaamde probleem.
Zodra zij aan de macht zijn, doet zich de paradox voor dat hun achterban van hen verwacht dat zij daadkrachtig optreden tegen migratie, terwijl het electorale suïcide zou zijn om het probleem daadwerkelijk op te lossen.
Vanuit deze gedachte kunnen we begrijpen dat de maatregelen die de regering-Meloni tegen migratie heeft genomen op papier meedogenloos lijken, terwijl ze in werkelijkheid vooral de zichtbaarheid van het fenomeen in stand houden en vergroten.
Voorheen werden significante aantallen migranten op zee gered door de schepen van ngo’s en de Italiaanse kustwacht, die de drenkelingen over de grote havens van Sicilië verspreidden.
Het beleid van de regering-Meloni is erop gericht om deze reddingsoperaties aanzienlijk in te perken.
In de martiale regeringspropaganda wordt dit een ‘scheepsblokkade’ genoemd. Het voornaamste gevolg van dit beleid is dat er nauwelijks nog migranten naar Sicilië worden gebracht. Ze komen allemaal aan op Lampedusa.
We moeten zo cynisch zijn om te durven inzien dat het feit dat de situatie daar onhoudbaar wordt, exact de doelstelling is van dit beleid.
De beelden van het overvolle opvangcentrum op Lampedusa worden met succes gepresenteerd als een triomfantelijke bevestiging van de urgentie van de anti-migratieagenda die de rechtse coalitie voorstaat.
Het record aan doden en vermisten, dat eveneens een gevolg is van dit beleid, kan worden afgedaan als collateral damage of het kan met de juiste spin zelfs worden misbruikt als een humaan argument voor de veronderstelde noodzaak om nog strenger op te treden.
In Nederland is al jarenlang iets vergelijkbaars aan de hand. De centrale opvang voor asielzoekers is daar gehuisvest in Ter Apel, in een uithoek van het land, ver van Den Haag.
Dat opvangcentrum is met regelmaat zo overvol dat de omstandigheden zonder enige terughoudendheid inhumaan kunnen worden genoemd.
Het is voorgekomen dat getraumatiseerde asielzoekers uit plaatsgebrek in de buitenlucht op het natte gras moesten slapen.
De organisatie Artsen Zonder Grenzen is naar Ter Apel afgereisd om de ernstigste nood te lenigen.
De problemen in Ter Apel zijn eenvoudig op te lossen. De extreem complexe procedures waaraan de Nederlandse Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) moet voldoen, kunnen worden vereenvoudigd, waardoor er sneller beslissingen kunnen worden genomen.
Andere gemeenten kunnen door het rijk gedwongen worden asielzoekers op te nemen. Maar de rechtse politieke partijen, inclusief de VVD, hebben deze oplossingen jarenlang doelbewust tegengehouden, omdat ze niet gebaat zijn bij de oplossing van het probleem.
Hun electoraal potentieel hangt af van de zichtbaarheid ervan.
Zodra politici met een anti-migratieagenda aan de macht komen, moeten ze voor hun achterban de indruk wekken dat ze daadkrachtig optreden tegen migratie, terwijl zij niet het risico mogen lopen dat ze met de daadwerkelijke inperking van de migratie hun eigen electorale aantrekkingskracht verkwanselen.
Wat nodig is, is symboolpolitiek.
Tandenknarsen
Het schoolvoorbeeld hiervan is de Albanië-deal die Giorgia Meloni de afgelopen zomer heeft bezegeld.
Ze was op vakantie in Puglia, in het zuiden van Italië, en is toen op persoonlijke uitnodiging van premier Edi Rama van Albanië met een boot overgestoken om het migratieprobleem op te lossen.
Ze maakten de afspraak om de asielaanvraag van vluchtelingen uit Lampedusa af te handelen in speciale centra die in Albanië zouden worden gebouwd.
Bij terugkomst in Italië kon Meloni haar overeenkomst met Albanië claimen als een persoonlijk succes. Niemand wist ervan. Zelfs haar eigen regering was totaal verrast.
Haar vicepremier Matteo Salvini, die zich gedurende zijn hele politieke loopbaan al presenteert als een ijzervreter als het op migratie aankomt, kon niets anders doen dan tandenknarsend applaudisseren langs de zijlijn. Sindsdien is zijn partij gekelderd in de peilingen.
Overigens is zeven maanden later nog niet eens een begin gemaakt met de daadwerkelijke bouw van die opvangcentra op Albanees grondgebied, want afgezien van alle juridische complicaties is het plan buitengewoon onpraktisch en duur.
Niet alleen de asielzoekers zouden naar Albanië moeten worden overgebracht, ook het hele bureaucratische apparaat, inclusief alle ambtenaren en advocaten. Er is berekend dat dit zou leiden tot een vertienvoudiging van de kosten.
Maar dat het een dom plan blijkt, is irrelevant. Meloni heeft er al van geprofiteerd.
Doordat migratie uit electorale overwegingen − zowel door rechtse partijen als door centrumpartijen die de electorale aantrekkingskracht van de rechtse partijen vrezen − eenstemmig en vasthoudend als een probleem wordt gepresenteerd, is het gemakkelijk uit het oog te verliezen dat het een fenomeen is dat eerder de kenmerken van een oplossing dan van een probleem vertoont.
Italië is het meest vergrijsde land van Europa. Nu al zijn er meer gepensioneerde dan werkende Italianen. Bovendien heeft Italië te kampen met massale emigratie van hoger opgeleide jongeren.
Verschillende berekeningen tonen aan dat zelfs de jaarlijkse toelating van het recordaantal van de ruim 150.000 immigranten van het afgelopen jaar bij lange na niet zou volstaan om de afname van de beroepsbevolking te compenseren.
Er komen feitelijk te weinig vluchtelingen aan op Lampedusa om op termijn de verzorgingsstaat en de pensioenen in stand te kunnen houden.
Bovendien kunnen de vacatures nu al niet worden gevuld.
De Italiaanse regering heeft een plan in werking gesteld, het zogenaamde decreet-Lollobrigida, om de komende jaren actief 500.000 immigranten te werven ter leniging van de ernstigste personeelstekorten in de agrarische sector, maar dit wordt op last van de regering vrijwel verzwegen door de pers.
Italië is een extreem voorbeeld, vanwege de combinatie van rap voortschrijdende vergrijzing met een braindrain, maar in feite kampt heel Europa met hetzelfde demografische probleem.
De oplossing voor dit probleem klopt langs onze zuidgrenzen bij ons aan.
Wat als…
We kunnen de zaak ook pragmatisch beschouwen. De geschiedenis leert dat migratie niet valt tegen te houden.
Als de vluchtelingen die op dit moment vanuit Afrika Europa proberen te bereiken zich zelfs niet laten afschrikken door het vooruitzicht van de onbeschrijflijke ontberingen en martelingen die zij zullen moeten ondergaan en door de wetenschap dat zij hun leven op het spel zetten, zullen ze zeker niet worden afgeschrikt door strenger beleid.
Uit de wanhoop die allen drijft, blijkt ook dat het onderscheid, waaraan wij zo hechten, tussen zogenaamde echte vluchtelingen en economische gelukszoekers volslagen kunstmatig is.
Armoede is net zo dodelijk als oorlog.
Als de vluchtelingen niet vallen tegen te houden, is het gezond pragmatisch beleid om geen tijd en middelen meer te verspillen aan tot mislukken gedoemde pogingen om ze toch te stoppen, maar om te beginnen na te denken over manieren waarop we hen op een productieve manier kunnen inzetten in onze maatschappij.
Ruimhartig asielbeleid is niet per se altruïstisch, al zou daar niets mis mee zijn. Er zijn tal van redenen te bedenken waarom het ons eigenbelang dient.
Ik heb veel Afrikaanse immigranten gesproken als research voor mijn roman La Superba en voor de VPRO-documentaire Via Genua over dit onderwerp.
- Niemand die ik sprak, is naar Europa gekomen met het doel te profiteren van de sociale bijstand of te verzanden in het criminele circuit.
- Niemand van hen wil voor altijd in Europa blijven.
De gedeelde droom van allen is een aantal jaren goed, hard en eerlijk te werken, en genoeg geld te verdienen om terug te gaan en in Afrika iets op te bouwen.
Dat deze droom voor hen zo moeilijk te realiseren is, ligt aan ons.
Ik vraag mij weleens af wat er zou gebeuren als we alle beperkingen zouden opheffen en de grenzen volledig open zouden stellen.
Het eerste gevolg hiervan zou zijn dat niemand meer verdrinkt in de Middellandse Zee, want in plaats van 3.000 euro te betalen voor een enkele reis aan boord van een onzeewaardige rubberboot met onvoldoende benzine zouden ze voor 300 euro een ticket kunnen kopen voor een vrolijke budgetvlucht met versnaperingen en een lichte snack.
Dit is op zich al een doorslaggevende reden om het te doen.
Bovendien zouden ze dan ook gemakkelijker terug kunnen. Als we de muur slechten, dwingen wij hen niet langer om binnen onze muren te blijven wanneer er geen werk voor hen is.
Door de inreisbeperkingen op te heffen, wordt seizoenarbeid mogelijk. De Afrikanen zouden een soort Polen worden, die voorzien in de behoeften van onze arbeidsmarkt zolang die behoeften zich voordoen.
De oplossing voor het migratievraagstuk vergt een omslag in ons denken. De oplossing is dat we het probleem als oplossing durven te beschouwen.
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind andere berichten van
Bron: De Morgen