Op de afgelegen Faeröer-eilanden loopt de spanning steeds meer op tussen viskwekerijen en geopolitiek. Jonathan Holslag legt uit hoe een klein, rustig ogend eiland een cruciale schakel is in de wereldwijde machtsstrijd van Rusland en de NAVO, en hoe onderzeeboten en kernwapens bepalend kunnen zijn in mogelijke toekomstige conflicten.
Jonathan Holslag – De Morgen
“Eigenlijk willen we alleen maar vis kweken en verkopen”, zegt Andrias, directeur van een grote zalmkwekerij op de Faeröer.
Deze eilandengroep tussen Schotland en IJsland hijst zich uit boven de oceaan als een groene, grillige amoebe van baaien en bergen.
Zo op het eerste gezicht lijkt hier inderdaad niet veel anders omhanden dan vis kweken, vis vangen en op de kliffen naar speelse papegaaienduikers staren.
Toch komt ook deze archipel steeds meer in de greep van de geopolitiek. Dat werd me bij een bezoek al meteen duidelijk op de kleine luchthaven van Sørvágur, waar bij aankomst een modern maritiem patrouillevliegtuig werd volgetankt.
De Faeröer liggen pal op de overgang tussen de Noorse Zee en de Atlantische Oceaan.
Traditioneel is dit een belangrijke migratiezone voor vis tussen de warmere wateren en de koude diepten van het poolgebied. Maar het is ook een belangrijke militaire doorvoerroute.
Mocht het in Noord-Europa ooit tot een oorlog met Rusland komen, dan wordt dit het transferium waarlangs vanuit de Verenigde Staten versterkingen zouden kunnen worden aangevoerd naar Noorwegen of het Balticum.
Het zou dan ook meteen de poort vormen waarlangs vijandige schepen zouden manoeuvreren om die konvooien aan te vallen.
Duitsland deed dat bijvoorbeeld tijdens de Tweede Wereldoorlog en ook de Sovjets dreigden dat nadien te doen, tijdens de Koude Oorlog.
Sinds de oorlog in Oekraïne neemt die bezorgdheid opnieuw toe, dat Russische aanvalsonderzeeboten in het gebied in het geval van een escalerend conflict de bevoorrading zouden kunnen bemoeilijken.
Tezelfdertijd groeit de vrees voor Russische onderzeeboten met kernwapens. In de nucleaire afschrikking zijn die belangrijk om een second strike uit te voeren, een tweede kernaanval als vergelding voor een eerste golf kernwapens.
Strikt genomen hoeft Rusland voor zulke aanvallen de Noorse Zee niet te verlaten, maar tijdens de Koude Oorlog zond Moskou toch af en toe patrouilles met kernonderzeeërs naar de Atlantische Oceaan.
Trefzeker wapen
Er komt in de Noorse Zee een nieuwe wapenwedloop op gang.
Sinds enkele jaren voert de NAVO hier de ene grote onderzeebootbestrijdingsoefening na de andere uit.
Vorig jaar meerde de enorme Amerikaanse atoomonderzeeboot USS Delaware aan in de kleine vissersstad Tórshavn.
De Denen hebben recent een hele vracht moderne torpedo’s aangeschaft waarmee ze hun fregatten willen uitrusten die de wateren rondom de Faeröer patrouilleren.
Het zal onbemande vliegtuigen aankopen om de zeeën in de gaten te houden en wellicht ook de geduchte P8-Poseidon, een vliegtuig dat een grote rol kan spelen in onderzeeboot bestrijding.
Er komt ook een nieuwe radar, hoog op een bergtop, om het luchtruim in de gaten te houden en Russische raketaanvallen te pareren.
In Tórshavn laten ze het niet aan hun hart komen.
“We moeten hier het eerste Russische marineschip nog spotten.”
Die gelatenheid is niet helemaal misplaatst. De Russische Noordelijke Vloot blijft slechts een schim van wat zij tijdens de Koude Oorlog was.
Rusland probeert wel zo nu en dan de tanden te tonen.
In juni, bijvoorbeeld, stuurde het een van zijn modernste aanvalsonderzeeboten, de Kazan, begeleid door een fregat, naar de Atlantische Oceaan om daar enkele raketten te testen en vervolgens naar Cuba door te varen voor een havenbezoek.
De Amerikaanse marine noemde de moderne onderzeeboot een “nachtmerrie”.
Voor zover er informatie beschikbaar is, blijkt deze moderne onderzeeboot van het type Yasen inderdaad een stil en trefzeker wapen. Maar er opereren er voorlopig maar twee van in de Noordelijke vloot.
De rest van de dertien aanvalsonderzeeboten zijn veel oudere types en worden door problemen geplaagd.
En ter vergelijking: de NAVO heeft doorgaans vijfentwintig tot dertig kernaanvalsonderzeeërs in de regio.
Toch blijft er reden tot bezorgdheid. Zoals altijd zijn het vooral de Amerikanen die deze slagkracht leveren.
De meeste Europese landen hebben dieselonderzeeboten in de vaart en die zijn minder uitgerust om zich te meten met kernonderzeeboten in de diepe wateren van de Noorse Zee of de Atlantische Oceaan.
Het kost ook enorm veel inspanningen om een onderzeeboot te vinden die in de dieptes van de oceaan beweegt.
Het kost doorgaans dagen en minstens een dozijn tuigen om één zo’n schip te vinden eens het aan het zicht of de sonar is ontsnapt.
En dan kan één moderne aanvalsonderzeeboot met een goed opgeleide bemanning echt wel een groot gebied onveilig maken.
Belangrijk is ook dat de Russische activiteit in de Atlantische Oceaan niet de enige bezorgdheid is.
De Verenigde Staten moeten hun onderzeese bestrijdingscapaciteit op tal van fronten inzetten: in de Middellandse Zee, in de Perzische Golf en in Azië, waar China een minstens even geduchte rivaal is als de Sovjets tijdens de Koude Oorlog.
Het nachtmerriescenario voor de komende tien jaar is er een van een oorlog in Oost-Azië, waarbij landen als Rusland en Iran de Europese flank onder druk blijven zetten.
Zolang het om Rusland alleen gaat en de Amerikanen de deur dicht houden, loopt Europa weinig risico.
Zodra dat niet meer het geval is, zit Europa met een probleem.
Voorzichtig China
Een van de belangrijke vragen daarbij is hoe snel Rusland na de enorme verliezen in Oekraïne zijn militaire slagkracht in het noorden kan herstellen.
De Noordelijke Vloot is voorlopig al bij al ongeschonden uit de oorlog geraakt.
De haven van Moermansk, op het Kola-schiereiland, nabij Noorwegen, telt nog steeds een aanzienlijk aantal schepen. Maar zelfs dit Russische bastion vertoont barsten.
In september drongen Oekraïense onbemande vliegtuigen door tot in Moermansk, op weg naar de luchtmachtbasis van Severomorsk.
Daar staan bommenwerpers die mee verantwoordelijk zijn voor aanvallen op Oekraïne.
De meeste Russische brigades rondom Moermansk en elders in het Westelijk Militair District, op de grens met Noorwegen en vooral Finland, zijn compleet uitgeput.
Het noordpoolgebied is een strategisch belangrijk gebied, zeker, maar de opties van Rusland zijn voorlopig beperkt − voorlopig
Er wordt nu veel gespeculeerd over mogelijke samenwerking tussen China en Rusland in het noordpoolgebied, maar op militair vlak is daar op een symbolische oefening na weinig of geen sprake van.
Even werd er gespeculeerd over Chinese militaire aanwezigheid op Frans Jozefland, nabij Moermansk, maar daar is voorlopig geen spoor van.
Zelfs op economisch vlak houdt China de boot af. De Noordelijke Zeeroute tussen China en Europa is weliswaar korter, maar ze is verre van permanent bevaarbaar.
Gezien havens en reddingsdiensten slechts zeer sporadisch beschikbaar zijn, zijn de poolroutes ook minder veilig en commercieel aantrekkelijk.
“Ik heb de indruk dat China zichzelf niet als een militaire speler in de regio ziet, en economisch heel voorzichtig is”, vertelde een Deense defensiemedewerker op een seminarie in Noorwegen.
“China is over de hele lijn ook terughoudender geworden.”
“De Russische regeneratie moet niet overschat worden, maar ook niet onderschat”, vulde een Noorse defensieverantwoordelijke aan.
“De Noordelijke Route wordt heus niet het nieuwe Suezkanaal.
“Rusland van zijn kant onderhoudt zijn normale militaire capaciteit in de lucht en op zee, maar het zal minstens tien jaar kosten om de grondtroepen opnieuw op te bouwen, uit te rusten en te trainen.
“Rusland kent zijn beperkingen, maar als het ooit klaar is met Oekraïne, dan zal het zich ook hier herpakken. We zijn hier echt nog niet mee klaar.”
Wat doet Moskou?
Tijdens een recent bezoek aan Spitsbergen, Svalbard in het Noors, werd me die analyse bevestigd.
Het Chinese onderzoekscentrum, waar veel om te doen was, bleek er niet veel meer dan een klein paviljoen met een dozijn vorsers.
Russische ‘kolonies’ als Barentsburg en Pyramiden zijn niet meer dan grauwe, desolate stadjes, die eerder nostalgisch vasthouden aan het Sovjet-verleden dan met zelfvertrouwen naar de toekomst te kijken.
Je wil ze hier eigenlijk niet de kost geven, de Russen, afhangend van wat visvangst en een sporadische toeristenmeute die naar ijsberen komt speuren.
Ook aan boord van een Noors marineschip bleek men zich niet te veel zorgen te maken over het Russische bastion. Zo gaf ook een van de commandanten toe:
“Dit lijkt niet in de minste mate op het Rusland waarop mijn voorgangers zich in de Koude Oorlog zich op voorbereidden.”
Op de brug lag weliswaar een handboek ter herkenning van de silhouetten van Russische marineschepen, maar een van de bemanningsleden gaf toe dat zij “toch vooral walvissen registreerden”.
Het is dus niet meteen zo dat de zenuwen in het poolgebied tussen Faeröer en Spitsbergen strak gespannen staan.
Het is een strategisch belangrijk gebied, zeker, maar de opties van Rusland zijn voorlopig beperkt.
Voorlopig, want Moskou heeft wel degelijk plannen: meer nieuwe aanvalsonderzeeboten en moderne torpedo’s.
De onderzeeboten uitgerust met kernraketten blijven in dit gebied ook een zeer belangrijk bestanddeel van de Russische afschrikking.
Hoewel we hier dus niet meteen een open oorlog moeten verwachten, blijft er een risico op incidenten bestaan en is er een kans dat als Rusland zich in Oekraïne staande weet te houden, het zich opnieuw meer op deze regio zal toeleggen.
De grootste uitdaging blijft de combinatie van onzekerheden.
In een context waarin oorlog woedt in Oost-Europa, het Zuiden in toenemende mate onstabiel wordt en er veel vragen bestaan over de koers van de Verenigde Staten, weegt dit misschien diepgevroren conflict in het Noorden zwaar op Europa’s beperkte slagkracht.
Beeld Lev Fedoseyev/TASS/Sipa USA
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind meer berichten van
Bron: De Morgen