China’s hernieuwde focus op het strategische hinterland en de echo’s van Mao’s Derde front wijzen op een intensieve voorbereiding op mogelijke conflicten. Dit beleid weerspiegelt niet alleen de huidige geopolitieke spanningen, maar legt andermaal Europa’s kwetsbaarheid bloot, schrijft Jonathan Holslag.
Jonathan Holslag – De Morgen
18 januari 2025
Leestijd: 8 min
‘De Chinese uitspraak over het nationale strategische achterland zou Europa moeten doen huiveren.’
Jonathan Holslag
In mijn lessen over China besteed ik altijd aandacht aan de historische fases van de zogenoemde wederopstanding.
In elke fase zijn onzekerheid en ambitie nauw met elkaar verweven.
Een van de sleutelmomenten in dat proces is het Derde front, dat de Chinese leider Mao Zedong in 1964 probeerde te ontwikkelen als reactie op de toenemende dreiging van de Verenigde Staten.
Dat Derde front had als doel belangrijke industrieën te verplaatsen naar het zogenoemde strategische hinterland, waar ze minder kwetsbaar zouden zijn voor Amerikaanse aanvallen.
Nu, bijna exact zestig jaar later, legt de Chinese overheid opnieuw de nadruk op het belang van dat strategische hinterland.
Dat bleek eerder deze zomer, toen het Centrale Comité een verslag publiceerde van het zogenoemde Derde Plenum.
In dat verslag stond een paragraaf die iedereen die het land volgt de wenkbrauwen moet doen fronsen:
“We zullen China’s strategische hinterland ontwikkelen en terugplooiplannen maken voor sleutelindustrieën” luidde het.
“We zullen ons systeem van nationale reserves versneld uitbouwen, streven naar betere planning en samenhang tussen exploratie, productie, opslag en transport van strategische mineralen, en we zullen sneller onze onafhankelijke industriële waardeketens ontwikkelen.”
Nieuw beleid
Dat is stevig, ook naar Chinese normen.
De uitdrukking valt op door de combinatie van nadruk op zelfredzaamheid, strategische reserves, industrie en de strategische diepte van het binnenland.
China, zoveel is duidelijk, lijkt zich economisch opnieuw voor te bereiden op conflict.
En dat proces is eigenlijk al gaande sinds het begin van de oorlog in Oekraïne.
Al in 2023 pleitte de Centrale Economische Werkconferentie voor “het versterken van de uitbouw van het nationale strategische hinterland.”
President Xi herhaalde die woorden kort daarna tijdens een bezoek aan de binnenlandse provincie Sichuan.
Wat de hernieuwde nadruk op de ontwikkeling van het strategische hinterland bijzonder maakt, is dat de binnenlandse provincies het vandaag de dag al niet onaardig doen.
In de jaren 1990 probeerde de Chinese overheid ook al eens groei te stimuleren in het westen van het land, met de zogenoemde Ga-naar-het-Westen-politiek, als antwoord op de slechte economische omstandigheden aldaar.
Maar tegenwoordig groeien veel binnenlandse provincies sneller dan die aan de kust, en de steden met de snelst groeiende industrie bevinden zich al enkele jaren in dat hinterland: Xining, Hohhot, Yinchuan, Taiyuan, Hefei, enzovoort.
In tegenstelling tot het beleid van dertig jaar geleden speelt armoedebestrijding dus een minder prominente rol.
Na het plenum van deze zomer buitelden Chinese beleidsmakers en deskundigen over elkaar heen om betekenis te geven aan dat strategische hinterland.
In een artikel in Huanqiu Ribao benadrukte professor Zhang Keyjun van de Renmin-universiteit in Peking dat het huidige beleid anders is dan het Derde front van Mao.
“Hoewel er veiligheidsoverwegingen meespelen, is het doel vooral om het regionale onevenwicht weg te werken en te streven naar meer optimalere economische ontwikkeling”, poneerde hij, daarbij waarschuwend dat het nieuwe beleid tussen de provincies opnieuw roekeloze concurrentie om investeringen kan aanwakkeren.
Noodsituaties
Andere bronnen leggen meer nadruk op veiligheid.
Li Fanhua, een collega aan de Renmin-universiteit, stelde in een gezaghebbend blad van de Communistische Partij:
“Het uitbouwen van het nationale strategische hinterland is bedoeld om externe schokken op te vangen en onze veiligheid te verbeteren.”
Li benadrukt daarmee het primaat van veiligheid, al merkt hij op dat de verdere industrialisatie van het hinterland ook goed is voor de economie.
Zhao Yongqing, lid van een belangrijk adviesorgaan van de Partij, noteerde drie grote doelen van het nieuwe beleid:
- Meer economische veiligheid
- Een gegarandeerde toegang tot grondstoffen
- Een groter vermogen om met noodsituaties om te gaan
“De Verenigde Staten en andere westerse landen hebben hun pogingen tot indamming en de onderdrukking van de ontwikkeling van ons land opnieuw opgevoerd”, luidde het bij het staatspersbureau Xinhua.
Terwijl Europa de vrede via handel wil bewaken, lijken zowel China als de Verenigde Staten de bladzijde van neoliberale naïviteit al lang te hebben omgeslagen
“Het belang van de veerkracht en het beveiligen van de industriële waardeketen kan daardoor niet onderschat worden.”
In een nog uitvoeriger analyse identificeren Pu Qingping en Ma Rui, twee professoren uit Chongqing, een aantal gelijkaardige doelen: voorbereiding op grote noodsituaties, betere toegang tot mineralen, het uitbouwen van grotere strategische reserves, het beveiligen van de nationale defensie-industrie en het versterken van strategische mobiliteit.
Civiele transportinfrastructuur in het hinterland moet bijdragen aan “lange termijn voorbereidingen om met potentiële dreigingen als gevolg van geopolitieke confrontaties om te gaan”.
Vijandige indamming
De deskundigen laten weinig aan de verbeelding over.
De nieuwe visie op strategische diepte en een nationaal strategisch hinterland vertoont wel degelijk grote gelijkenissen met de opvattingen van Mao Zedong.
“Onze fabrieken zijn te zeer geconcentreerd in kustgebieden en dat is niet gunstig om ons voor te bereiden op oorlog”, opperde hij.
Mao onderscheidde drie gordels:
- De kustprovincies, die te kwetsbaar waren
- Het tweede front met provincies als Anhui en Shanxi
- Het derde front met provincies als Sichuan, Qinghai en Gansu
Ook Mao zag dat handel minder haalbaar werd:
“De vijandige indamming maakt het moeilijker voor ons om handel te drijven buiten onze regio.”
De gemakzucht waarmee Europese beleidsmakers cruciale wendingen in het Chinese – en Amerikaanse – economische beleid negeren, blijft even zorgwekkend als die veranderingen zelf
Tijdens het Derde front zagen tienduizenden staatsbedrijven het levenslicht en werd de basis gelegd voor een aantal defensie-industrieën die daar nog steeds aanwezig zijn.
Voorbeelden hiervan zijn de militaire vliegtuigenfabriek AVIC in Chengdu en XAC in Xi’an.
Mao’s inspanningen verklaren ook waarom er grote scheepswerven zijn meer dan 1.500 kilometer van de kust, zoals in Chongqing, of waarom sommige moderne Chinese onderzeeboten bijna 900 kilometer van de zee worden gebouwd, in steden als Wuhan.
Vanuit boekhoudkundig oogpunt lijkt dit weinig steek te houden; vanuit strategisch oogpunt des te meer.
Economisch nationalisme
De terugkeer naar de Derde lijn is zorgwekkend. Het bevestigt niet alleen dat China zich daadwerkelijk voorbereidt op oorlog, maar dreigt ook bij te dragen aan grotere economische uitdagingen.
Professor Zhang Keyjun heeft gelijk als hij waarschuwt voor nog meer ongecontroleerde investeringen en een wedloop tussen provincies.
China kampt steeds meer met een wildgroei aan investeringen in de industrie en een te zwakke binnenlandse vraag.
Vorig jaar groeiden de totale Chinese investeringen in de maakindustrie met liefst 12 procent, terwijl de groei in de detailhandel, een graadmeter voor consumptie, slechts iets meer dan 3 procent bedroeg.
Een kwart van de bedrijven in de maakindustrie kampt met rode cijfers en de winstgevendheid in de sector is in tien jaar tijd gehalveerd.
De winstmarges schommelen nu rond de 3 procent.
Hier en daar zijn er succesverhalen, zoals het herstel van het telecombedrijf Huawei, maar over het algemeen verkeert de Chinese maakindustrie in slechte papieren: veel investeringen en relatief weinig vooruitgang.
Een interessante graadmeter op dit vlak is de handel in intellectuele eigendomsrechten. Vorig jaar betaalde China 40 miljard dollar meer aan buitenlandse kennis dan het aan de rest van de wereld verkocht: een nieuw record.
Het grote risico is een blijvende vertraging van de economische groei, wat zou kunnen leiden tot minder legitimiteit voor de Chinese leiders.
Dat gaat gepaard met toenemende geopolitieke spanningen en voorbereidingen op conflicten, die dergelijke conflicten alleen maar waarschijnlijker maken.
Dat kan natuurlijk niet los worden gezien van het beleid van de Verenigde Staten, die zich eveneens voorbereiden op steeds hevigere confrontaties met China en op zijn minst een regionale oorlog.
De Chinese uitspraak over het nationale strategische achterland zou Europa moeten doen huiveren.
Europa is nog veel afhankelijker van Chinese invoer dan de Verenigde Staten.
Terwijl Europese politieke leiders blijven benadrukken dat handel drijven met China essentieel is om oorlog te voorkomen, lijken zowel China als de Verenigde Staten de bladzijde van neoliberale naïviteit al lang omgeslagen te hebben.
Ook de VS spiegelen zich steeds meer aan het economische nationalisme van China, met een sterke focus op onafhankelijke waardeketens, grondstoffenveiligheid en zelfredzaamheid in tijden van conflict.
De ontkoppeling tussen die twee grootmachten begint langzaam maar zeker vorm te krijgen.
“Industrie is de basis van onze macht en de basis van onze militaire macht”, besloot Mao.
Dat besluit wordt opnieuw steeds relevanter, terwijl de gemakzucht waarmee Europese beleidsmakers cruciale wendingen in het Chinese – en Amerikaanse – economische beleid negeren, even zorgwekkend blijft als die veranderingen zelf.
Lees ook
Klik op de hyperlinks hieronder
en vind meer berichten
Bron: De Morgen