Dit weekend gaan de gesprekken tussen Iran en de VS over het Iraans nucleair programma een beslissende fase in, schrijft Jonathan Holslag. De situatie is gevaarlijk, maar er zijn belangrijke factoren die beide partijen tot een akkoord nopen.
Jonathan Holslag – De Morgen
12 april 2025
Leestijd: 8 min
In de zomer van 2019 stuurde Amerikaans president Donald Trump een brief naar de religieuze leider van Iran, Ayatollah Khamenei.
Trump had net een uitnodiging op zak om rechtstreeks met de Noord-Koreaanse leider Kim Jong-un over diens kernwapenprogramma te praten en hoopte op een soortgelijke historische ontmoeting met Khamenei.
De clericus voelde daar weinig voor en antwoordde het volgende:
“Ik beschouw Trump niet als een persoon die het waard is enig bericht mee uit te wisselen, heb dus geen antwoord voor hem en voorzie hem ook niet van antwoord te dienen.”
Vandaag stuurt Trump opnieuw aan op onderhandelingen met de Iraniërs om te verhinderen dat ze kernwapens produceren.
In maart van dit jaar kreeg Khamenei opnieuw een briefje met daarin de keuze: tegen midden mei een nieuw nucleair akkoord of ongeziene militaire vergelding. De klokt tikt.
De Amerikaanse militaire machtsopbouw rondom Iran gaat onverminderd voort.
Na de onhandige chat via een Signal-kanaal tussen verschillende veiligheidsbonzen, volgde alvast een rakettencampagne tegen de door Iran gesteunde Houthi’s in Jemen.
Ondertussen leverden de Verenigde Staten alvast verschillende Mark-84-bommen aan Israël: tuigen van bijna een ton die ontwikkeld zijn om bunkers aan gort te schieten, zoals de verschillende militaire steunpunten rondom de nog zwaarder versterkte kerninstallaties van Fordow en Natanz.
Zes B-2-bommenwerpers werden naar de luchtmachtbasis van Diego Garcia in de Indische Oceaan gestuurd, tuigen die in staat zijn om de zogenoemde GBU-57 te vervoeren.
Die geleide bommen zijn bijna specifiek ontwikkeld om de meest gepantserde Iraanse installaties uit te schakelen.
F-22-gevechtsvliegtuigen staan naar verluidt opnieuw in Qatar; F-35’s wellicht in Jordanië.
In de regio ligt intussen minstens één Ohio-klasse-onderzeeboot, uitgerust met 154 kruisraketten, en is een tweede vliegdekschip onderweg.
Getty Images
Toch ziet het er niet naar uit dat Washington uit is op confrontatie. Trump zelf spreekt harde taal, maar blijft ook benadrukken dat hij in de eerste plaats een vergelijk wil.
“Hopelijk krijgen we een vredesakkoord”, opperde hij.
“Het is me niet om sterkte of zwakte te doen, maar ik zie liever een vredesakkoord dan het alternatief.”
Vicepresident J.D. Vance maakte ook al een aantal keer duidelijk dat hij tegen een confrontatie met Iran is.
Vanuit zijn optiek en die van andere defensieve realisten in het Witte Huis heeft Amerika te weinig belangen in het Midden-Oosten om een conflict met Iran te riskeren.
De gezant voor het Midden-Oosten, Steve Witkoff, stelde dat er vooral opnieuw inspecties nodig zijn om erover te waken dat het verrijkte uranium dat Iran aan het produceren is niet in kernkoppen kan worden toegepast.
Opvallend in dat opzicht was ook de analyse van de directeur van de Nationale Inlichtingen diensten, Tulsi Gabbard.
Ze vertelde dat Iran thans geen kernwapens bouwt en dat Khamenei ook geen opdracht heeft gegeven om het kernwapenprogramma dat hij in 2003 staakte opnieuw op te starten.
Dat laatste wordt ook door het Internationaal Atoomenergieagentschap bevestigd: ‘Iran heeft geen kernwapens.’
Kortom: Trump wil vooral een groot akkoord, geen oorlog.
In zijn administratie domineren krachten die willen voorkomen dat Amerika zich opnieuw in regionale conflicten vastrijdt, dat het land zich nu vooral toespitst op het wederopbouwen van de nationale macht en dat het zich in dat opzicht meet aan zijn belangrijkste rivaal: China.
Daarbovenop lijken de inlichtingendiensten in de Nationale Veiligheidsraad de wellicht terechte analyse te delen dat Iran voorlopig afziet van kernwapens.
Libië-scenario
De nadruk tijdens onrechtstreekse gesprekken lag de voorbije weken dan ook vooral op drie zaken.
Om te beginnen mocht Iran geen kernwapens produceren, en vooral geen intercontinentale kernraketten die Amerika zelf zouden treffen.
Vervolgens zou Teheran zijn terreurnetwerken moeten opdoeken: in Irak, in Gaza, in Syrië, in Jemen enzovoort.
Voorts zou het ook moeten afzien van het zogenoemde agressieve gebruik van raketten.
Die eisen liggen in lijn met die van vorige Amerikaanse presidenten. Ze liggen ook in lijn met de verwachtingen van de isolationistische achterban.
Tucker Carlson, voormalig televisiepresentator en een populaire gangmaker in het Trump-kamp, drukte het als volgt uit:
“Eenieder die tot een oorlog met Iran oproept, is geen bondgenoot van de Verenigde Staten, maar een vijand.”
Dat laatste was een niet mis te verstane boodschap aan het adres van de Israëlische eerste minister Benjamin Netanyahu, die eerder deze week op bezoek was in Washington.
Netanyahu kwam er Trump overtuigen om komaf te maken met de ayatollahs en hun kernenergieprogramma.
“Het moet op een volwaardige wijze gebeuren, zoals dat ooit in Libië het geval was, dat zou naar mijn mening een goede zaak zijn”, zei hij eerder.
Dat Libië-scenario zou betekenen dat Iran zijn hele programma om uranium te verrijken stopzet.
Libië gaf rondom 2002, toen nog onder leiding van Moammar Khadaffi, effectief al zijn uranium op, ontmantelde zijn centrifuges en liet alle gevoelig materiaal naar een Amerikaanse kerncentrale in de staat Tennessee vliegen.
Trump liet zich tijdens het blitzbezoek echter niet vermurwen en droeg Israël op zich gedeisd te houden.
Achterdeurkanalen
De Amerikanen blijven maximale druk uitoefenen, maar lijken niet mee te gaan in de maximalistische eisen van Israël.
Khamenei weigert nog steeds rechtstreekse gesprekken en beschreef opnieuw Trump als “niet intelligent, wijs of eerbaar”.
De afgelopen weken onderhandelden de twee partijen echter intens via achterdeurkanalen, zoals in Oman.
Op zich heeft Iran marge. Voor wat betreft de Amerikaanse eis om terreuractiviteiten af te bouwen, dient Teheran te aanvaarden dat zij de facto al zijn afgebouwd.
Door de Israëlische campagnes zijn de door Iran gesteunde groeperingen in Gaza, Libanon en Syrië aanzienlijk verzwakt.
Het stopzetten van de aanslagen van de Houthi’s in Jemen vormt het grootste struikel blok, maar ook daar zouden de Iraniërs minstens deels aan de Amerikaanse eisen moeten kunnen tegemoetkomen.
De meeste onduidelijkheid en onvoorspelbaarheid blijft zich in het nucleaire domein situeren.
Op gebied van het nucleaire programma zou Iran, zoals in de voorbije decennia, zich tevreden kunnen stellen met een burgerlijk programma om uranium te verrijken, maar voldoende garanties geven dat er geen kernkoppen mee worden gebouwd.
Steve Witkoff leek daar in zijn uitspraken alvast op aan te sturen. Zo’n regeling zou echter een stap terug zijn ten aanzien van het in 2015 bereikte actieplan, het zogenoemde JCPOA, en voor landen als Israël en Saudi-Arabië moeilijk te verteren.
Wellicht is de bezorgdheid van die partner landen niet de belangrijkste bezorgdheid van Trump.
Ook in zijn eigen land zou hem dat worden aangewreven: een zwakker akkoord uit de brand slepen dan het akkoord dat hij in 2018 annuleerde.
Dramatische impact
De situatie is bijzonder gevaarlijk.
Deze zaterdag gaan de onderhandelingen een beslissende fase in. De gesprekken zullen complex worden, maar er zijn dus belangrijke factoren die de partijen tot een akkoord nopen.
Trump wil geen nieuwe oorlog in het Midden-Oosten. Iran wil dat evenmin, omdat het nu al verzwakt is, steeds minder opties heeft om vergelding te nemen en beseft dat een Amerikaanse aanval fataal wordt voor het nucleaire programma, de militaire slagkracht en wellicht ook voor het regime.
Zelfs als de Amerikanen zich zouden beperken tot een aanval met bommenwerpers en schepen op afstand, dan nog zou de impact dramatisch kunnen zijn en dus te vermijden.
De Amerikaanse afschrikking moet echt wel indruk maken. We hellen wellicht enigszins naar een pragmatisch akkoord dat Trump in staat stelt uit te pakken met een diplomatieke overwinning en dat het religieuze regime ademruimte geeft.
Iran zou er immers voor kunnen kiezen om zich na een akkoord even gedeisd te houden, te profiteren van economische openingen, zich te herorganiseren en zich vooral op een nieuwe leider voor te bereiden, want Khamenei moet op zijn 85ste aan opvolging denken.
Maar, zoals steeds met Trump: niets is zeker. Sommige deskundigen wijzen erop dat deze onderhandelingen, net zoals die met Rusland en Noord-Korea, gedoemd zijn om te mislukken.
Het belangrijke verschil met de andere twee is echter dat zij al kernwapens hadden en dat Amerika veel minder opties had om tot een aanval over te gaan. Noord-Korea kon zich ook veel meer onder de Chinese paraplu verschuilen.
Als Amerika en Israël tot de aanval overgaan, wordt die massief. De regio en de wereld economie zullen dan nog meer op hun grondvesten daveren.
En zelfs als er een akkoord komt, betekent dat allerminst vrede.
Op lange termijn hangt immers veel af van de onderlinge verstandhouding tussen de protagonisten in het Midden-Oosten.
Israël en Iran zullen met getrokken messen tegenover elkaar blijven staan, zeker zolang Netanyahu premier blijft.
Zaterdag wordt een mijlpaal in de machtspolitiek van het Midden-Oosten, maar ook daarna blijft het pad van de grootmachten politiek er bezaaid met valkuilen.
Lees ook
Klik op de hyperlinks hieronder
en vind meer berichten
Jonathan Holslag – Essay – USA
Bron: De Morgen