Landen als Ethiopië, Somalië en Soedan worden momenteel getroffen door conflicten, terreur en buitenlandse inmenging. Regionale en mondiale mogendheden, waaronder de Golfstaten, Rusland, Iran en China, profiteren van de afnemende westerse invloed om strategische en economische voordelen te behalen, terwijl de lokale bevolking gebukt gaat onder geweld, armoede en humanitaire crises, schrijft Jonathan Holslag.
Jonathan Holslag – De Morgen
‘Zoals vaak lijdt Afrika vooral in stilte, maar wordt ook Europa met de gevolgen geconfronteerd’
Jonathan Holslag
Het geweld in Oost-Afrika, een regio die nu al een half miljard mensen huisvest, bereikt een kritiek punt.
Hoewel het pandemonium rondom landen als Ethiopië, Somalië en Soedan in vergelijking met de oorlog in Gaza en Oekraïne amper aandacht krijgt, vielen er de afgelopen jaren honderdduizenden doden.
Miljoenen mensen zijn er op de dool, vaak geplaagd door ondervoeding, ziekte en trauma’s vanwege de uitzinnige terreur.
Zoals vaak lijdt Afrika vooral in stilte, maar wordt ook Europa met de gevolgen geconfronteerd.
De afgelopen tien jaar meldden zich bijna een half miljoen asielzoekers uit de regio. Piraterij is er opnieuw aan een opmars bezig. Terreur groepen winnen terrein. En terwijl Europa zich terugtrekt, dienen zich andere ambitieuze mogendheden aan.
Ethiopië is het brandpunt van de razernij. Het land, dat ruim 130 miljoen inwoners telt, grenst aan zeven andere landen, die onderling op gespannen voet leven.
Ethiopië werd lange tijd beschouwd als een groeimirakel en een magneet voor buitenlandse investeerders, vooral in de landbouw. Dat optimisme bereikte zijn piek in 2019, toen premier Abiy Ahmed de Nobelprijs voor de Vrede ontving na het beëindigen van de oorlog met buurland Eritrea.
De kiem van het geweld zit in het diepe imperiale verleden van het land.
Het Ethiopische koninkrijk en later keizerrijk vestigde zich in de dertiende eeuw in de noordelijke hooglanden en veroverde van daaruit de meer oostelijke en zuidelijke gebieden, zoals Afar, Oromia en Somalia.
Ethiopië was geducht voor zijn expansionisme. Het onderwierp weerloze buurlanden aan tribuutbetalingen en slavernij, lang voordat de Europese kolonisten in Afrika aanspoelden.
Het koninkrijk transformeerde in een keizerrijk, bereikte in de negentiende eeuw zijn hoogtepunt en lonkte op dat moment naar gebieden die vandaag buiten de Ethiopische grenzen liggen, in het huidige Eritrea, Somalië, Djibouti.
Keizer Haile Selassie probeerde zijn rijk midden vorige eeuw op het spoor van de modernisering te zetten, maar faalde.
Veel van de veroverde regio’s maakten daarvan gebruik om het juk af te werpen. In de jaren 1960 volgde een bloederige oorlog in Eritrea dat zich, gesteund door China en Cuba, van Ethiopië afscheurde. Nadien namen de zuidelijke Oromo, de Somalische Ogaden, de Tigray en de Amhara de wapens op.
De oorlog in Ethiopië is de voortzetting van de desintegratie van een historisch imperiaal project, aangejaagd door armoede en buitenlandse bemoeienis.
Teneinde Ethiopië te verzwakken, steunt aartsrivaal Eritrea volop de rebellie in de regio’s van de Amhara, Trigray en de Oromo.
Eritrea kan daarbij steeds meer op Russische en zelfs Iraanse hulp rekenen.
Omgekeerd ontvangt Ethiopië steun van de Verenigde Staten en de Verenigde Arabische Emiraten, en bemoeit het zich in de binnenlandse aangelegenheden van verschillende buurlanden, te beginnen in Somalië.
Opportunisme
Ook Somalië is door burgeroorlog verscheurd. Grote delen zijn in de greep van islamitische terreurgroepen. In het noorden hebben Puntland en Somaliland zich afgescheurd.
Ethiopië heeft dit jaar een akkoord gesloten met Somaliland dat toegang verschaft tot een haven aan de Indische Oceaan. Daarbij trekt het samen op met de Verenigde Arabische Emiraten, die militaire steun geven aan Somaliland.
De Emiraten evolueren ook steeds meer tot de broodheer van Puntland, waarop de zelfverklaarde reguliere overheid van Somalië in hoofdstad Mogadishu zich tot Turkije en Qatar wendt. De Turken hebben er al een militaire basis met enkele honderden militairen.
Om Ethiopië een lesje te leren voor de steun aan Somaliland, levert Mogadishu steun aan zowel de Tigray-opstandelingen als de Ogaden.
Teneinde Ethiopië te verzwakken, steunt aartsrivaal Eritrea volop de rebellie in de regio’s van de Amhara, Tigray en de Oromo
Ingewikkeld? Het wordt nog ingewikkelder als we de verbanden tussen de oorlog in Ethiopië en die in het naburige Soedan onder de loep nemen.
Soedan is ook al decennia in de greep van geweld. Nadat Zuid-Soedan zich afscheidde, werd het overgebleven gebied het strijdperk van het reguliere leger, de zogenoemde Rapid Support Forces (RSF) en de Oostelijke Soedanese Bevrijdingstroepen.
De Soedanese Volkskrijgsmacht (SAF) kan op bijval van Saudi-Arabië en Egypte rekenen. Eritrea steunt de Oostelijke Soedanese Bevrijdingstroepen.
De Rapid Support Forces worden dan weer gesteund door de Emiraten en buurlanden Tsjaad en de Centraal-Afrikaanse Republiek, die op hun beurt steun van Rusland krijgen.
Ethiopië aarzelt. Al vele jaren ligt het met Soedan overhoop over de Nijl, maar nu lijkt de chaos hen tot toenadering te bewegen.
Wie afgetekende kampen probeert te ontdekken, is eraan voor de moeite. Je zou kunnen proberen een Amerikaanse as te ontwaren, naast een as van autoritaire landen, onder leiding van Rusland, maar niets van dat is in de maak. Het enige leidmotief dat houvast biedt, is opportunisme.
Dit jaar veranderde Rusland van kamp in Soedan, nadat de Soedanese Volkskrijgsmacht Moskou een marinehaven aan de Rode Zee aanbood.
Ook Egypte is een goed voorbeeld. Het onderhoudt nauwe relaties met de Verenigde Staten, maar evenzeer met Rusland, Saudi-Arabië, de Emiraten en, in toenemende mate, Turkije.
De Emiraten onderhouden nauwe relaties met Washington, maar trekken samen met Rusland op in Soedan en bijvoorbeeld ook Libië.
Machtspolitiek
Als de crisis in Oost-Afrika ons al iets leert, dan is dat de toenemende impact van de machtspolitiek van het Midden-Oosten. Het zijn de Golfstaten die het heft in handen nemen.
Dat is deels het gevolg van de afbrokkelende invloed van de Verenigde Staten, maar deels ook van de oorlog in Jemen en de rivaliteit met Iran.
Aanvankelijk vonden Saudi-Arabië en de Emiraten elkaar in de strijd tegen de door Iran gesteunde rebellen in Jemen. Daarvoor openden zij samen militaire steunpunten aan de andere kant van de Rode Zee, in Eritrea en vervolgens in Somaliland.
Nu blijft er van dat bondgenootschap niet veel over en beconcurreren ze elkaar om invloed. Saudi-Arabië stelt zich daarbij defensief op en wil vooral Afrikaanse vluchtelingen buitenhouden.
“De kogels vielen op ons als regen”, getuigde een vluchteling die het land binnen probeerde te komen.
De crisis in Oost-Afrika is symptomatisch voor het afbrokkelen van de westerse macht, militair en economisch
De Emiraten daarentegen zijn veel offensiever in hun strategie om invloed te winnen.
Rusland en Iran proberen dan weer vooral te destabiliseren. Voor hen is de machtspolitiek niet zozeer een poging om blijvende aanwezigheid en duurzame zakelijke belangen uit te bouwen, maar om vanuit oostelijk Afrika het Westen, Israël en in mindere mate Saudi-Arabië te belagen.
Rusland wil daarbij vooral de Franse invloed ondergraven en de migratieroutes domineren; de Iraniërs zoeken naar strategische diepte langsheen de Rode Zee en de Golf van Aden.
China is uit op economisch gewin, maar houdt zich zoals vaak afzijdig in conflicten en lijkt weinig met de inspanningen van Moskou en Teheran te maken te willen hebben.
De crisis in Oost-Afrika is symptomatisch voor het afbrokkelen van de westerse macht, te beginnen op militair vlak.
Lange tijd werd naar de Amerikaans-Franse aanwezigheid in Djibouti gekeken als een zogenoemd neokoloniaal steunpunt, maar nu liggen er minstens een handvol militaire steunpunten van andere landen in de buurt.
De Emiraten hebben een militair steunpunt, samen met Israël nota bene, op het eiland Abd al-Kuri in de Socotra-archipel in de Golf van Aden, op het eiland Perim in de Rode Zee, in Bosaso in Puntland, in Berbera in Somaliland en in Amdjarass in Tsjaad.
Turkije heeft een kampement in Somalië.
Rusland heeft Oost-Afrikaanse steunpunten in Eritrea, Soedan, de Centraal-Afrikaanse Republiek en aast dus op een marinesteunpunt in Soedan.
Ook de economische macht van het Westen brokkelt af.
Tien jaar geleden was Europa nog de grootste handelspartner van Oost-Afrika. Vandaag staat China op de eerste plaats en de Verenigde Arabische Emiraten op de tweede.
Terwijl de Chinezen massaal uitvoeren naar de regio, slaagt Dubai erin dé grote draaischijf tussen Azië en Afrika te worden.
Sinds de oorlog in Oekraïne verdient de Golfstaat fortuinen aan de uitvoer van energie, onder meer aan Europa.
Die investeert het slim in een wijdvertakt handelsnetwerk. Met DP World controleert het steeds meer Afrikaanse havens, met Emirates wordt het dominant op veel Afrikaanse luchthavens en met Etisalat in de telecomnetwerken.
Zonder een geweerschot te lossen koopt het honderdduizenden hectares land om steden als Dubai en Abu Dhabi van groentjes en vlees te voorzien.
Maalstroom
De crisis in Oost-Afrika blijft in de eerste plaats een gruwelijke menselijke tragedie, die wellicht nog vele jaren zal duren. Tientallen miljoenen mensen dreigen in een maalstroom van geweld, honger en armoede te komen.
De nieuwe geopolitiek van de regio lijkt steeds meer op de oude, prekoloniale geopolitiek, waarbij regionale mogendheden verstrikt zitten in een cynisch spel om macht en prestige, zélf de poorten tussen Afrika, Azië en Europa proberen te domineren, en China als economische speler van over de Indische Oceaan meer aantrekkingskracht uitoefent dan Europa.
De Verenigde Staten kunnen met hun enorme Vijfde Vloot wellicht nog wel even weerwerk bieden tegen de militaire machtsverschuiving. Maar economisch, diplomatiek en ideologisch lijkt de kentering onafwendbaar.
Lees ook
Klik hier of op de hyperlink hieronder en vind meer berichten van
Bron: De Morgen