Het beleid van Donald Trump is eenvoudig samen te vatten: de zwakken moeten doen wat de sterken hen bevelen. Doen ze dat niet, dan krijgen ze de schuld van de oorlog die daarvan het gevolg is.
Yuval Noah Harari
Historicus, filosoof en auteur
2 mei 2025
Leestijd: 9 min
Het verbazende aan de maatregelen die Donald Trump neemt, is dat mensen er nog altijd door verrast zijn.
Wanneer Trump nog maar eens tegen een pijler van de globale wereldorde beukt – bijvoorbeeld door de Russische claim op Oekraïens grondgebied te steunen, plannen te maken om Groenland te annexeren of financiële chaos te ontketenen door handelstarieven aan te kondigen – staan de krantenkoppen bol van shock en ongeloof.
Maar Trumps maatregelen zijn zo hardnekkig en zijn blik op de wereld is zo duidelijk afgelijnd, dat elke vorm van verrassing alleen nog kan worden verklaard door moedwillige zelfbegoocheling.
Aanhangers van de liberale wereldorde zien de wereld als een mogelijk win-win-netwerk, gebaseerd op samenwerking.
Progressieve denkers beweren dat alle mensen ervaringen en interesses met elkaar delen die een basis kunnen vormen voor universele waarden, wereldwijde organisaties en internationale wetten.
Een voorbeeld: alle mensen gruwen van ziekte en willen samen de verspreiding van besmettelijke ziektes voorkomen.
Dus hebben alle landen er baat bij als ze medische kennis delen, samen epidemieën uitroeien en organisaties zoals de Wereldgezondheidsorganisatie oprichten om die aanpak te coördineren.
Liberale denkers zien in de stroom van ideeën, goederen en mensen mogelijke wederzijdse voordelen, eerder dan een onvermijdelijke vorm van competitie en uitbuiting.
In de trumpiaanse visie, daarentegen, is de wereld een nulsomspel waarin elke transactie winners en verliezers oplevert.
Uitwisseling van ideeën, goederen en mensen is daarom bij voorbaat verdacht.
In Trumps wereld kunnen internationale verdragen, organisaties en wetten alleen maar een plot zijn om bepaalde landen te verzwakken en andere sterker te maken – of misschien wel een plot om alle landen te verzwakken, ten behoeve van een duistere kosmopolitische elite.
Welk alternatief verkiest Trump dan?
Als hij de wereld kon herdenken naar zijn eigen wens, hoe zou die er dan uitzien?
Absurde blik
De ideale wereld volgens Trump is een mozaïek van burchten, waarin landen van elkaar worden gescheiden door hoge financiële, militaire, culturele en fysieke muren.
Van samenwerken met mogelijke voordelen voor alle partijen is geen sprake, maar Trump en gelijkgezinde populisten argumenteren dat het leidt tot meer stabiliteit en vrede.
Natuurlijk ontbreekt er een belangrijk argument in die redenering. Duizenden jaren aan geschiedenis leren ons dat elke burcht wellicht een beetje meer veiligheid, welvaart en territorium voor zichzelf zou willen, ten koste van de buren.
Als er geen universele waarden, wereldwijde organisaties en internationale wetten zijn, hoe zouden rivaliserende burchten hun ruzies dan beslechten?
Daarvoor heeft Trump een eenvoudige oplossing. De manier om conflicten te vermijden: laat de zwakken alle eisen uitvoeren van de sterken. In die visie ontstaat conflict alleen maar als de zwakken weigeren om die werkelijkheid te aanvaarden.
Oorlog is daarom altijd de schuld van de zwakken.
Toen Trump Oekraïne de schuld gaf voor de Russische invasie, konden veel mensen niet begrijpen hoe hij er zo’n absurde blik kon op nahouden.
Sommigen dachten dat hij om de tuin was geleid door Russische propaganda. Maar er is een eenvoudigere verklaring.
In het trumpiaanse wereldbeeld hebben gerechtigheid, moraliteit en internationale wetgeving geen enkel belang.
Het enige wat in internationaal verband telt, is macht.
Omdat Oekraïne zwakker is dan Rusland, had het zich moeten overgeven.
In de trumpiaanse visie betekent vrede overgave, en aangezien de Oekraïners weigerden zich over te geven, is de oorlog hun schuld.
Dezelfde logica zit achter Trumps plan om Groenland te annexeren.
In de trumpiaanse logica zit het zo: als Denemarken weigert om Groenland aan de veel sterkere Verenigde Staten te geven en de VS vervolgens Groenland binnenvallen en veroveren, zou alleen Denemarken verantwoordelijk zijn voor alle geweld en bloedvergieten.
Vietnam
Er zijn drie duidelijke problemen met het idee dat rivaliserende burchten conflicten kunnen vermijden door de werkelijkheid te aanvaarden zoals ze is en deals te sluiten.
Ten eerste legt die visie de leugen bloot achter de belofte dat iedereen zich in een wereld vol burchten minder bedreigd zal voelen, en dat elk land zich zo volop en in alle vrede kan richten op de ontwikkeling van zijn eigen tradities en economie.
Feitelijk zouden de zwakkere burchten al snel opgeslokt worden door hun sterkere buren, die zo van nationale burchten zouden vervellen tot steeds grotere, multinationale heerschappijen.
Trump is zelf heel duidelijk inzake zijn eigen keizerlijke plannen. Terwijl hij muren bouwt om het grondgebied en de middelen van Amerika te beschermen, kijkt hij met een roofzuchtige blik naar het territorium en de grondstoffen van andere landen, waaronder voormalige bondgenoten.
Ook hier is Denemarken een treffend voorbeeld. Decennialang was het land een van de betrouwbaarste bondgenoten van de VS.
Na de aanslagen van 9/11 deed Denemarken zonder morren wat van het land werd verwacht volgens de Navo-richtlijnen.
Vierenveertig Deense soldaten sneuvelden in Afghanistan – een groter aantal per hoofd van de bevolking in vergelijking met het aantal Amerikaanse slachtoffers.
Trump nam niet eens de moeite om ‘dankjewel’ te zeggen. Nee, hij verwacht dat Denemarken buigt voor zijn imperiale ambities. Hij wil liever vazallen dan bondgenoten.
Het tweede probleem: aangezien geen enkele burcht het zich kan veroorloven om zwak te zijn, zouden ze allemaal onder enorme druk staan om zich militair te versterken.
Middelen die normaal zouden worden ingezet voor economische ontwikkeling en welvaartsprogramma’s, zouden worden gebruikt voor defensie.
De wapenwedloop die daaruit volgt, zou de welvaart van iedereen doen dalen zonder dat iemand zich ook maar een beetje veiliger zou voelen.
Ten derde: de trumpiaanse visie verwacht dat de zwakken zich overgeven aan de sterken, maar ze biedt geen duidelijke methode om te bepalen wie sterk is en wie zwak.
Wat gebeurt er als landen zich misrekenen, zoals vaak gebeurt in de geschiedenis?
In 1965 waren de Verenigde Staten ervan overtuigd dat ze veel sterker waren dan Noord-Vietnam, en dat ze genoeg druk konden zetten op de regering in Hanoi om een deal te sluiten.
De Noord-Vietnamezen weigerden om de Amerikaanse superioriteit te erkennen, ze hielden tegen alle verwachtingen in vol – en wonnen de oorlog.
Hoe hadden de VS op voorhand kunnen weten dat ze de zwakkere partij waren?
In 1914 waren Duitsland en Rusland er evengoed allebei van overtuigd dat ze de oorlog zouden winnen tegen kerst. Ook dat was een misrekening.
De Eerste Wereldoorlog duurde veel langer dan om het even wie had kunnen denken, en kende veel onverwachte wendingen.
Tegen 1917 werd het verslagen Keizerrijk Rusland weggespoeld door een revolutiegolf, maar Duitsland werd toch niet uitgeroepen tot overwinnaar, door een onverwachte interventie van de VS.
Had Duitsland dan een deal moeten sluiten in 1914? Of misschien was het de Russische tsaar die de werkelijkheid had moeten aanvaarden zoals ze was en zich had moeten overgeven aan de Duitse eisen?
Gewoon ontkennen
Wie zou in de huidige handelsoorlog tussen China en de Verenigde Staten de redelijke keuze moeten maken door zich bij voorbaat over te geven?
Je zou kunnen aandragen dat het een beter idee is om, in plaats van de wereld te zien als een nulsomspel, alle landen te laten samenwerken om de wederzijdse welvaart veilig te stellen.
Maar als je zo denkt, verwerp je de grondregels van het trumpiaanse wereldbeeld.
Die trumpiaanse visie is geen nieuwigheid. Het is duizenden jaren lang de overheersende visie geweest, tot de opkomst van de liberale wereldorde.
De trumpiaanse formule is in het verleden al zo vaak getest en uitgeprobeerd dat we intussen weten waartoe ze leidt: een eindeloze cyclus van territoriumdrift en oorlog.
En wat erger is: in de 21ste eeuw zouden de rivaliserende burchten niet alleen moeten omgaan met de aloude oorlogsdreiging, maar ook met de nieuwe uitdagingen van de klimaatwijziging en de opkomst van superintelligente AI.
De enige manier om met die wereldwijde problemen om te gaan is standvastige internationale samenwerking.
Trump heeft geen oplossing voor de klimaatverandering of op hol geslagen AI. Zijn strategie is om het bestaan ervan eenvoudigweg te ontkennen.
De bezorgdheid over de stabiliteit van de liberale wereldorde nam toe toen Trump in 2016 voor het eerst werd verkozen tot Amerikaans president.
Na bijna tien jaar van verwarring en onzekerheid hebben we nu een duidelijk beeld van de postliberale wereldorde.
De liberale blik op de wereld als een netwerk van samenwerkingen is intussen vervangen door een wereldbeeld van een mozaïek van burchten.
Die wordt overal rond ons werkelijkheid – muren worden opgetrokken, bruggen worden opgehaald.
Als het zo doorgaat, zijn dit de korte termijn effecten:
- Handelsoorlogen
- Een wapenwedloop
- Imperiale expansie
Uiteindelijk leidt dat tot wereldwijde oorlog, de instorting van het milieu en artificiële intelligentie die op hol slaat.
Die ontwikkelingen kunnen ons droevig maken, woest ook, en we kunnen ons best doen om ze terug te draaien, maar er is geen excuus meer om verrast te zijn.
En wie Trumps visie wil verdedigen, moet het antwoord geven op één vraag:
Hoe kunnen rivaliserende nationale burchten hun economische en territoriale onenigheid vredig oplossen als er geen universele waarden of internationale wetten meer zijn?
© Financial Times
Bio Yuval Noah Harari
- Geboren op 24 februari 1976 in een voorstad van Haifa (Israël)
- Studeerde geschiedenis aan de Hebreeuwse Universiteit van Jeruzalem, en doctoreerde in Oxford
- Werd in 2014 wereldberoemd dankzij de bestseller Sapiens en de opvolgers Homo Deus en 21 lessen voor de 21ste eeuw
- Van hem verschijnt nu Nexus in Nederlandse vertaling
Yuval Noah Harari
Historicus – Hebrew University of Jerusalem.
Auteur van onder meer Sapiens en Homo Deus.
Lees ook
Klik op de hyperlinks hieronder
en vind andere berichten van
Bron: De Standaard