Les extrêmes se touchent. “Het extreme woke-denken vertoont kenmerken van het extreemrechtse gedachtegoed waartegen het zich zo hard verzet”, zegt Vooruit-kopvrouw Freya Van den Bossche. De voor haar cruciale strijd om gelijkheid krijgt zo een identitaire, culturele invulling, vindt ze. En zelfs onze mentale gezondheid lijdt daaronder.
Jan-Frederik Abbeloos, Valerie Droeven
“De democratie.” Vooruit-politica Freya Van de Bossche is stellig: op 9 juni staat er veel – zo niet alles – op het spel.
“Tot nu toe kon je nog zeggen: mensen die kiezen voor extreme partijen, geven een marsrichting aan. Ze kiezen niet echt voor extreemrechts beleid, wel om een thema dat we te lang genegeerd hebben, op de kaart te zetten.
“Anno 2024 zijn het geen proteststemmen meer. Het zijn stemmen die kunnen leiden tot een extreemrechtse meerderheid en dus minder vrijheid en gelijkheid.”
Toch stappen de socialisten niet met de boksbeugel in de ring.
“De overkant bokst onder de gordel. Kijk naar wat Donald Trump doet. De informele regels van de democratie stellen dat je je macht niet mag misbruiken. De overkant doet het zonder schroom. Net daarom staat de democratie op het spel.”
In het Salon van Bozar, onder het goedkeurend oog van koningin Elisabeth, verwijst Van den Bossche naar de socialistische kopman wijlen Steve Stevaert (2005). Hij vergeleek de zorgen over migratie met een gat in de haag.
“Hoe meer je dat gat uit de haag probeert te knippen, hoe groter het wordt.”
“Mijn partij heeft te lang gezwegen over uitdagingen rond migratie, omdat we vreesden door te praten het probleem groter te maken.
“Achteraf gezien was dat fout, want terwijl wij wegkeken waren de extremen extra gaten in de haag aan het knippen. Nu moeten we moedig zijn en zeggen: ‘Oké, er zijn problemen en dit zijn onze oplossingen.’ Die moeten we heel offensief en assertief naar voor schuiven.”
“Wie niet wil integreren, verliest zijn geld,” zei uw voorzitter Melissa Depraetere onlangs. Wat is nog het verschil met VB-kopman Tom van Grieken, die zegt: we gaan onze sociale zekerheid afschermen voor vreemdelingen.
“Het verschil kan niet groter zijn.
“Van Grieken wil dat iemand wiens huis in Gaza is platgebombardeerd en die het recht heeft om hier te zijn, acht jaar wacht op hulp of begeleiding. Als hij de taal wil leren, moet hij 4.500 euro betalen. Als hij niet hoger opgeleid is, heeft hij geen schijn van kans op onze arbeidsmarkt.
“Wat zeggen wij? Taal leren? Vanaf dag één en het kost je niks. Wij leiden je naar een talencursus en naar werk. Je hebt ook meteen sociale rechten. Je krijgt integratiesteun, maar toon dat je wilt integreren: zoek een job en leer de taal.
“Onze voorstellen rond integratie gaan verder dan voordien, maar ook voor mensen die hier geboren zijn, geldt: iedereen doet zijn deel, iedereen krijgt zijn deel. Eerlijke kansen.
“Sommigen noemen dat ‘flinks’, maar het is net heel links en emancipatorisch.”
Als jullie op de markt mensen tegenkomen die lang socialistisch gestemd hebben, maar nu op Vlaams Belang stemmen, hoe probeert u hen terug te halen?
“Met geloofwaardigheid.
“Vlaams Belang heeft dat niet. Hun voorstellen zijn niet realistisch. Het Planbureau heeft net berekend hoezeer ze de begroting zouden doen ontsporen.
“Wij hebben geloofwaardigheid gewonnen door keihard te strijden voor koopkracht. Dat weten die mensen ook. Hogere minimumlonen, hogere pensioenen, lagere btw op energie. Dat was een moeizaam gevecht.
“We hebben niet veel beloofd, maar wat we beloofd hebben, hebben we gedaan. Dat geeft ons geloofwaardigheid.”
Zal dat volstaan? Niet alleen Vlaams Belang groeit enorm, ook PVDA doet het goed.
“Ik hoop van wel.
“We hébben een antwoord op die extremen. In Gent begin ik over ArcelorMittal. De federale regering heeft terecht een importtaks goedgekeurd om goedkoop Chinees staal duurder te maken. Zo kan onze staalfabriek in Zelzate openblijven.
“PVDA heeft die taks niet goedgekeurd. Die ontvangen liever orders vanuit China dan van onze bedrijven.
“Om hun populistische verhaal te counteren, heb je niet eens buitenlandse verhalen nodig over hoe PVDA de mishandeling van de Oeigoeren door China toedekt.
“Ook vlak bij huis willen ze onze markt laten kapotmaken door goedkope Chinese producten niet aan banden te leggen.”
Uit de doorrekening van het Planbureau van de verkiezingsprogramma’s blijkt dat met Vooruit vooral de middenklasse erop vooruitgaat. Groen focust op de allerarmsten. Is dat ook niet wat jullie zouden moeten?
“Nee, Vooruit moet inzetten op jobs. Dat is de beste garantie op welvaart, op een goed leven.
“Mensen willen werken om zichzelf te verwezenlijken, om sociale contacten hebben, maar ook een inkomen. Het verschil tussen werken en niet werken is nu te klein.”
Wat is het socialisme anno 2024? Solidair, maar stevig, noemde Rousseau het vorig jaar.
“Stevig, maar ook warm.
“Vooruit gelooft dat het morgen beter kan zijn. Dat vooruitgangsoptimisme onderscheidt ons van de rest, zeker nu de maatschappij een conservatief reveil beleeft.
“Wij vertrekken vanuit het collectieve, de staat. In tegenstelling tot de communisten zien wij dat niet als een einddoel.
“Een sterke overheid is een instrument dat elk individu moet helpen zijn keuzes te maken en in alle vrijheid een gelukkig leven uit te bouwen.
“Terwijl de liberalen en de rechterzijde vertrekken vanuit het individu en individuele verantwoordelijkheden, helpen wij elkaar vooruit met eerlijke kansen.”
Werklozen moeten een basisbaan aanvaarden, leefloners worden aan voorwaarden onderworpen, kinderen moeten vanaf drie jaar naar school gaan, zegt Vooruit. Wat als ik, als burger, die bemoeienissen van de overheid niet wil?
“De overheid móét zich daarmee bemoeien om gelijke kansen te garanderen.
“In bepaalde doelgroepen behalen heel weinig kinderen een diploma. Te laat instappen op school is een van de belangrijkste oorzaken.
“We willen net niet dat het toeval of de ouders bepalen vanaf wanneer een kind naar school gaat. De eerste 1.000 dagen in een kinderleven zijn zo cruciaal voor de ontwikkeling dat we willen dat kinderen in die periode minstens enkele dagen in de opvang doorbrengen.”
CD&V zegt dat Vooruit vindt dat het kinderen beter kan opvoeden dan hun ouders. De christendemocraten distantiëren zich van dat soort staatsinmenging.
“Ik distantieer me van CD&V.
“Die partij vindt een pedagogische tik een goed idee. Ze vinden dat je een kind best een keertje mag slaan om het op te voeden.
“Stel je voor dat ik in mijn programma zou zeggen: mannen mogen een vrouw een keertje slaan, het zal hen leren, ze zullen beter luisteren. Dat zou niemand aanvaarden.”
“In Italië was de lowbudgetfilm C’è ancora domani een onverwachte hit. Die gaat over een vrouw die in het naoorlogse Italië mishandeld wordt door haar man.
“In het succes van die film zie ik een tegenreactie op dat hele conservatieve reveil en op de stemmen die opgaan om de vrouw terug naar de haard sturen.
“In het programma van Vlaams Belang staat bijvoorbeeld dat een vrouw meer kindergeld krijgt als ze op jonge leeftijd veel kinderen krijgt. Dat is griezelig.”
“Toen die film uitkwam in Italië, was net de 106de vrouw van dat jaar doodgemept door haar man. Een half miljoen Italianen zijn op straat gekomen tegen die normeloosheid.
“Een partij die vindt dat je kinderen mag slaan, heeft mij geen lessen te leren, zeker niet over hoe je kinderen moet beschermen.”
Wat is de fundamentele opdracht na 9 juni?
“Federaal is dat koopkracht: hogere lonen, stevige pensioenen en verder investeren in de gezondheidszorg.
“Op Vlaams niveau gaan we voor zorgzekerheid. Federaal hebben wij de sociale zekerheid uitgebouwd.
“Na twintig jaar CD&V op welzijn is er in Vlaanderen vooral onzekerheid.
- Heb je een handicap? Dan krijg je misschien steun van de overheid, misschien moet je 27 jaar wachten.
- Ben je oud en zoek je een plek in een zorgcentrum? Onbetaalbaar.
- Zoek je plaats in de kinderopvang? Misschien vind je die, misschien ook niet.
Dat willen we oplossen. Ook in het onderwijs hopen we een grote trendbreuk te veroorzaken.”
Wie zal die plannen betalen?
“Wij willen enkele budgettaire hervormingen doorvoeren. Daarmee daalt zowel het begrotingstekort als de overheidsschuld. Steviger besparen zou onze economie in gevaar brengen.
“Bij de N-VA daalt het tekort forser, maar zij besparen op de gezondheidszorg. Dus betaalt de burger uiteindelijk toch: die krijgt minder en duurdere zorg.
“Ja, de Vlaamse regering heeft veel steken laten vallen. Ze heeft alles duurder gemaakt: van de kinderopvang tot het openbaar vervoer.
“Dat past natuurlijk bij een rechtse regering. Het zou me niet zo mogen verbazen, maar ik zou straks toch graag een ommekeer teweegbrengen.”
Die ommekeer zult u dan waarschijnlijk met de N-VA moeten doorvoeren. Kan dat wel? In Antwerpen besturen jullie met de N-VA en krijgen jullie de kritiek dat het beleid onvoldoende links is.
“Er zijn grote verschillen.
“Op sociaaleconomisch vlak (wij willen de loonnormwet openbreken, zij niet), op het vlak van zorg (wij willen de groeinorm no way afschaffen, zij wel) zullen er harde noten te kraken zijn met de N-VA.
“Het middenveld is van cruciaal belang, N-VA vindt van niet.
“Mensen moeten zich kunnen verenigen, ook om een tegenstem te zijn tegen de overheid. Net zoals cultuur een belangrijke tegenstem is.
“Daar moet je als overheid maar mee kunnen omgaan. Ook als ze tegen je schenen schoppen: dat is gezond, het hoort zo.
“De neiging van de N-VA om op dat vlak de boel uit te kleden, zal groot zijn. Daar moeten we tegen in opstand komen.”
“Er zijn ook raakvlakken. Bij onze voorstellen rond jeugdhulp kregen we de meeste steun van de N-VA.
“De partijen die het minst aan de kant staan van kinderen die bescherming nodig hebben? Groen en Vlaams Belang. Het loopt niet altijd volgens de lijntjes die je zou verwachten.”
Hoe staan jullie dan tegenover Groen? Het lijkt soms of er iets gebroken is tussen socialisten en de groenen.
“Dat klopt wel.
“Vaak zijn we natuurlijke bondgenoten. Op het gebied van klimaat is er 90 procent overlap.
“Het verschil is dat zij te vaak de verantwoordelijkheid helemaal afschuiven op het individu, het is niet solidair.
“Neem de rücksichtslosheid waarmee zij de lage-emissiezones invoeren. Niet iedereen heeft de mogelijkheid om met een schone, nieuwe, liefst nog elektrische auto de stad in te rijden.
“Daar geen rekening mee houden is wereldvreemd. Het maakt dat het in Gent bijvoorbeeld eenvoudiger bleek om met de liberalen een sociaal programma te schrijven dan met de groenen.”
“Een belangrijk verschil met ons is er een dat groen zelf opklopt: migratie.
“Zoals gezegd, kijken wij niet langer weg van dat gat in de haag, zij wel.
“Wij willen controle op migratie. Dus noemen ze ons ‘de aanhangwagen van extreemrechts’. Ze geloven dat alles vanzelf goed zal komen, maar intussen slapen er kinderen op straat.
“Groen zet een campagne op om ons af te schilderen als halve Vlaams Belangers. De karikatuur die zij van ons proberen te maken, slaat wonden, ja.
“Het gebrek aan respect waarmee zij over ons spreken is groter dan bij partijen aan de rechterzijde. Ik hoor de N-VA en open VLD het niet op die manier zeggen.”
Het aantal mensen dat niet meer kan werken omdat ze kampen met een depressie of burn-out is tussen 2016 en 2022 met bijna 50 procent gestegen. Weet u, als psycholoog, waarom die cijfers zo stijgen?
“Elk verhaal in mijn praktijk is anders, de hoge verwachtingen komen vaak terug: mensen leggen ze zichzelf op, maar de maatschappij doet dat ook.
“De blik van de ander is zo aanwezig. Hoe denkt de ander over mij, hoe kijkt hij naar mij?
“Op maatschappelijk vlak zie ik heel kwalijke tendensen. Extreemrechts gaat uit van het wij-zij-denken.
“‘Wij zijn de groep, de norm. Iedereen die daar niet aan beantwoordt, is de ander.’
“Dat is kwalijk, maar het ene uiterste maakt vaak het andere uiterste wakker.
“Het extreme woke-denken vertoont kenmerken van het extreemrechtse gedachtegoed waartegen het zich zo hard verzet.”
Zoals?
“Dat identitaire delen ze.
“Het idee ‘dat jij me nooit kunt begrijpen als je geen lid bent van mijn groep’. En dan mag een witte vrouw een gedicht van een zwarte dichteres niet meer vertalen.
“Daar kan ik niet bij: ik bén de andere niet, ik zal de andere nooit zijn. Maar ik zal altijd een poging doen om mij te verplaatsen in de leefwereld van de ander. Ik wil begrijpen.
“Door me te zien als ‘de ander’ ontneem je mij alle kracht en waardigheid als mens. Bovendien vereng je identiteit zo tot één laag. Terwijl mensen een samenraapsel zijn van identiteiten en lagen. Ik ben vrouw, moeder, Gentenaar en nog zo veel meer.”
“Dat is een kwalijke evolutie, want iedereen zoekt naar verbinding. Verbinden is verschillen aanvaarden. Anders wordt het heel moeilijk om nog je plek te vinden.
“Koen Crucke opende onlangs de regenboog week in Gent. ‘Ik ben geen homo, ik ben een mens’, zei hij. Hij verzet zich tegen het idee dat zijn geaardheid zijn enige en hele identiteit is. Net omdat hij de strijd voor gelijke rechten zo belangrijk vindt.”
“Woke dreigt de samenleving aan de rand van een burgeroorlog te brengen”, zegt Bart De Wever.
“Geen burgeroorlog, maar een cultuuroorlog.
“De strijd om gelijkheid krijgt een zeer identitaire, culturele invulling. Terwijl die strijd zich net op sociaaleconomisch vlak afspeelt.
“Het gaat over gelijke toegang tot jobs of woningen. Daar moet onze focus liggen. In Gent pakken we discriminatie keihard aan met praktijktesten op de woon- en arbeidsmarkt.”
U stelt ongeveer dezelfde diagnose als De Wever, maar raadt een andere behandeling aan?
“Dat mag ik hopen.”
Vooruit ziet werk als een plicht. Iedereen aan de slag, ook al ligt er veel volk in de lappenmand.
“Als je kunt werken, verwachten we dat je werkt. Daar staat tegenover dat er hulp is als het even niet meer gaat.
“We zijn voorstander van werken op maat: minder uren als dat nodig is. Of begeleiding als een andere job voor jou beter zou zijn.”
Is er geen sprake van een burn-outepidemie die dringend aangepakt moet worden?
“Zeker, maar het is geen nieuw fenomeen. Vroeger bestond het ook, alleen heette het anders.
“Soms stokt er iets, zoals tijdens de industriële revolutie, of op andere momenten van snelle maatschappelijke verandering. Dat heeft altijd een andere naam gekregen.
“Het is een teken aan de wand. Politici moeten kijken hoe we de maatschappij moeten organiseren opdat iedereen mee zou zijn.”
Ook in Franstalig België woedt de discussie over werkbaar werk. Vooruit heeft het idee over een 32-uren werkweek van PS-kopman Paul Magnette snel van de baan geveegd. Terwijl arbeidsduurvermindering een collectieve strijd is die de socialisten al 100 jaar voeren.
“Ik ben gecharmeerd door het idee, maar nu kunnen we dat niet betalen. We leven niet in een utopie.
“Het is onmogelijk om nu van werkgevers te verwachten dat zij hetzelfde loon uitkeren aan hun werknemers als die een dag in de week minder werken.
“Wij maken beloftes die we kunnen houden.”
Is er een Vlaams en een Franstalig socialisme?
“Er zijn verschillen, absoluut. Wij zijn tegen commercieel draagmoederschap, maar vinden dat het altruïstische draagmoederschap wettelijk geregeld moet worden, zodat iedereen beschermd is.
“Het bestaat toch al, régel het dan ook wettelijk.
“De PS, aangevuurd door een militante vrouwenbeweging, ziet elke vorm van draagmoederschap als uitbuiting van een vrouwenlichaam.”
Over de uitbreiding van de abortustermijn ging het er onlangs hard aan toe tussen CD&V en Vooruit. Jullie wilden een uitbreiding tot 18 weken, CD&V wil niet verder gaan dan 14 weken.
“Ik begrijp dat een conservatieve partij voorzichtiger is op zulke thema’s, maar ik begrijp niet de manier waarop ze hierin tewerk zijn gegaan.
“Er is een politieke traditie dat parlementsleden vrij mogen stemmen over ethische thema’s. Het gaat over leven en dood en je zit daar als mens.
“Ook bij CD&V zijn er mensen die ethisch progressiever zijn dan andere. Maar die vrije stemming blokkeren ze.
“CD&V heeft alle middelen ingezet om die uitbreiding tegen te houden.”
Komt dat snel op tafel als in juli de nieuwe Kamer wordt geïnstalleerd?
“Ja, net als het anoniem donorschap. Dat is niet meer van deze tijd.
“Ook draagmoederschap en euthanasie zijn superbelangrijk voor ons en over abortus ben ik heel bezorgd.
“Als we dat conservatief reveil terugzien in het stemgedrag, krijgen mensen niet meer, maar minder vrijheid.
“Politici van rechtse partijen stemmen vaak ethisch conservatiever dan de kiezers die zij vertegenwoordigen.
“Net daarom zijn de ethische thema’s voor mij, naast koopkracht, zorg en onderwijs, de inzet van deze verkiezingen.
“We zullen andere partijen nodig hebben om er nog beweging in te krijgen. De liberalen zijn hierover net zo progressief als wij. Maar we gaan ook groenen nodig hebben. En de N-VA.”
CD&V vernoemt u niet. Bewust?
“Ja. Bij de eerste euthanasiewet in 2002 hadden zij ons beloofd dat ze mee zouden stemmen als we euthanasie voor wilsonbekwamen en dementerenden uit de wet haalden, ook al was hun stem niet nodig.
“Uiteindelijk stemden ze tegen en is onze wetgeving tot op vandaag onvolledig.
“Een woord is een woord.
“Op ethisch vlak geloof ik het woord van CD&V niet meer.”
Hoe groot is de zenuwachtigheid in de partij na de laatste peilingen? Wat als Vooruit na jaren van uitstekende peilingen op 9 juni toch achteruitgaat?
“Ik blijf erin geloven.
“Zelden heb ik in een campagne zo veel goesting en drive gezien. Ik slaap slecht: ik voel onrust, want ik ben niet zeker dat het lukt.
“Als na 9 juni in Vlaanderen toch een extreemrechtse meerderheid op poten wordt gezet, zal ik dat als democraat aanvaarden, al zal ik het vreselijk vinden.
“Nu slaap ik niet goed tot aan de verkiezingen. Dat is 35 dagen. Maar dan zal niet alleen ik, maar iedereen, vijf jaar slecht slapen.”
Bron: De Standaard